در زندگی بسیاری از افراد، حوادثی رخ می‌دهد كه گاهی می‌توان از آن به عنوان یك رویداد زودگذر و یا در اندازه‌ای بزرگتر، بحرانی عظیم نام برد. اما چگونگی روبرو شدن با این حوادث نیازمند بسیاری از مولفه‌ها می‌باشد. در واقع، گاهی یك حادثه‌ِی شاید نه چندان بزرگ برای فردی كه به درستی نتواند با آن كنار بیاید، تبدیل به یك بحران می‌شود. در هر صورت، هر حادثه‌ای می‌تواند بر روی افراد تاثیر مستقیمی داشته باشد. حال اینكه در چه موقعیتی باشیم و در چه حالتی با آنها روبرو شویم، موضوعی بسیار پراهمیت است. افراد همیشه با پدیده‌هایی مثلا از دست دادن یك فرد نزدیك، از دست دادن كار، بیماری‌های گوناگون، حوادث طبیعی مثل زلزله و سیل، و انواعی دیگر از مشكلات موجود در زندگی دست و پنجه نرم می‌كنند. در چنین شرایطی، عكس‌العمل‌ها می‌تواند متفاوت باشد. یكی از این واكنش‌ها، اصطلاحا تاب‌آوردن است.

تاب‌آوری چیست؟
برای اینكه معنی لغوی تاب‌آوری را به درستی شرح دهیم، می‌توانیم از كلمات مترادف آن شروع كنیم. به عنوان مثال كشی را در نظر بگیرید، میزان مقاومت این كش در برابر نیرویی كه به آن وارد می‌شود، به قدرت ارتجاعی آن (Elastic) بستگی دارد. اما ارتجاعی بودن به هیچ‌وجه به معنای بهبود یافتن و بدست‌آوردن نیروی اولیه نیست. علاوه بر این، می‌توانیم از واژه انعطاف (Flexibility) به عنوان یكی دیگر از كلمات مترادف با تاب‌آوردن نام ببریم. در حالی كه این واژه به هر چیزی كه قابلیت خم شدن داشته باشد، اطلاق می‌شود و می‌تواند خصوصیت‌های ارتجاع بودن و یا مقاومت را نداشته باشد.

تاب‌آوری (Resilience) كه اولین بار توسط روانشناسی به نام امی ورنر استفاده شد، در واقع توانایی مواجه شدن با رویدادها و بحران‌ها، قبول و یا تحمل آنها و برگشت سریع به مرحله‌ای قبل از این حوادث است. در واقع این به معنای بی‌حس بودن در مقابل حوادث نیست بلكه مهارتی است كه در طی زمان بدست می‌آید و در بین افراد مختلف متفاوت است. به عنوان مثال افرادی كه از ویژگی‌های درونی مثل خودباوری و ارتباط اجتماعی قوی و خصوصیت‌های بیرونی و محیطی مثل حمایت اجتماعی و منابع در دسترس برخوردار هستند، مسلما توانایی بیشتری در مقایسه با افراد دیگر خواهند داشت.



در هر صورت مفهوم تاب‌آوری فقط به نتیجه موفقیت‌آمیزی كه در مواجه با رویدادها بدست می‌آید، محدود نمی‌شود. به عبارتی دیگر، وقتی از این عنوان برای كسی استفاده می‌كنیم به این معنا نیست كه او تحت تاثیر حوادث اطراف خود قرار نگرفته است بلكه كسی است كه رویدادها را قبول می‌كند و سعی می‌كند با آنها كنار بیاید. این كار نیازمند یك بینش مثبت نسبت به رویدادها است. علاوه بر آن باید از مهارتهای فردی دیگر مانند هوش احساسی، توانایی تطبیق با شرایط و انعطاف‌پذیری در برابر حوادث و البته مهارت مراقبه نیز برخوردار بود. هر چند میزان این انطباق در مقابل حوادث متفاوت است. به عنوان مثال فردی ممكن است در برابر یك رویداد، به خوبی با آن روبرو شود در حالی كه در برابر رویدادی دیگر، شكسته شود.

تاب‌آوری یك فرایند است
بنابراین تاب‌آوردن را نباید یك خصیصه ثابت اخلاقی- روانی دانست. بلكه فرایندی است كه در موقعیت‌های مختلف نسبت به رویدادها عوض می‌شود. طبق تحقیقاتی كه با مطالعه بر روی دانش‌آموزان ارائه داده‌اند، تاب‌آوری را نقشی موثر در رشد توانایی آنها یافته‌اند. در واقع، وقتی دانش‌آموزان باور داشته باشند كه توانایی ذهنی قابلیت رشد دارد، می‌توانند در مواجهه با چالش‌های مدرسه و دروس و نمره‌گیری، بهتر عمل كنند و استرس كمتری به خود راه دهند.

در نتیجه باید بپذیریم كه تاب‌آوری روانی یك خصوصیت شخصیتی نیست و باید با تمرین‌های مكرر و آموزش ذهنی انفرادی بدست آید. با توجه به پس‌زمینه‌های اخلاقی هر شخص و محیطی كه در آن زندگی می‌كند، میزان و تاثیر این تاب‌آوردن درباره حادثه‌های مشترك اجتماعی نیز كاملا متفاوت است.

حال برای اینكه بتوانیم به فردی تبدیل شویم كه بتوانیم در برابر چالش‌ها و تراژدی‌های مختلف زندگی انعطاف خود را بالا ببریم، نیاز است تا با مولفه‌های تاب‌آوری آشنا شویم.

مولفه‌های تاب‌آوری
اگر بخواهیم فرایند تاب‌آوردن را تمرین كنیم باید به چند نكته بسیار مهم كه جزو ستون‌های اصلی برای رسیدن به چنین سطحی است، توجه خاصی داشته باشیم. همانطور كه یك ورزشكار برای رسیدن به سطحی بالاتر از نظر فیزیكی و ذهنی، به برنامه مشخص نیاز دارد، مولفه‌های تاب‌آوری نیز به فرد امكان رشد ذهنی را فراهم می‌كنند. و به همان ترتیب كه ورزشكاری، برای رسیدن به موفقیت باید چالش‌های فیزیكی و ذهنی مختلف را پشت سر بگذارد، تجربه‌های گوناگون در زندگی نیز می‌توانند شخص را در مقابل حوادث مقاوم‌تر كند.

مولفه‌ها كدام هستند؟
در اینجا به پنچ مولفه‌ی تاب‌آوری اشاره خواهیم كرد.

خودآگاهی یعنی داشتن شناختی مناسب از ضعف‌ها و قدرت‌ها، اندیشه و باورها، انگیزه و همچنین احساسات شخصی خودمان است. این توانایی شما را قادر می‌سازد تا دید افراد دیگر را نیز نسبت به خود بدانید و درك كنید تا در مواقع لزوم عكس‌العملی مناسب داشته باشید.

ذهن‌آگاهی یا به طور كلی آگاه بودن به حضور شما در زمان حال اشاره دارد. شخص آگاه به احساس و اندیشه‌هایش از فاصله‌ای نگاه می‌كند كه بتواند مشاهده درستی ( و نه قضاوت خوب و بد) از آنها داشته باشد.

مراقبت از خود اما مولفه‌ای خاص است و در هر شخص متفاوت است. مراقبت از خود به توانایی انسان در مواجهه با چالش‌های مختلف زندگی به طور موثر اشاره دارد.

ارتباطات مثبت با افرادی كه برای ما مهم هستند و به ما اهمیت می‌دهند. یكی از مهم‌ترین تجربه‌های هر شخص ایجاد ارتباط با دیگران است. این موضوع می‌تواند موجب خوشحالی و رضایت بیشتر از زندگی برای ما به ارمغان داشته باشد.

و در آخر داشتن هدف به ما كمك می‌كند كه خود را عضوی از خانواده بزرگتری از یك گروه بدانیم و برای رسیدن به هدفی جمعی تلاش كنیم و در برابر چالش‌های گوناگون تاب‌آوردن را تمرین كنیم.