هرچه زودتر تشخیص داده شود و درمان و نظارت را شروع كنید، نتیجه بهتری برای جلوگیری از هرگونه مشكل آینده خواهید داشت.
هنگامی كه بدن شما به دلیل كمبود ویتامین B-12 نمی تواند گلبول های قرمز سالم كافی بسازد، دچار كم خونی خطرناك (PA) می شوید. مدت ها پیش، اعتقاد بر این بود كه این اختلال كشنده است ("مضر" به معنای مرگبار). اما این روزها به راحتی با قرص ها یا آمپولهای B-12 درمان می شود.

محققان خاطرنشان می كنند كه تا 50 درصد از كم خونی ناشی از كمبود ویتامین B12 در بزرگسالان ناشی از كم خونی خطرناك است. به این نوع كم خونی "مضر" می گویند زیرا زمانی یك بیماری كشنده محسوب می شد. این به دلیل نبود درمان در دسترس بود.

علت بروز كم خونی خطرناك
كم خونی خطرناك شامل التهاب خود ایمنی در معده و ناتوانی در جذب ویتامین B12 در روده كوچك است.

در حالی كه كم خونی ناشی از كمبود ویتامین B12 ممكن است به دلیل كمبود ویتامین B12 در رژیم غذایی ایجاد شود، كم خونی خطرناك ناشی از ناتوانی در جذب ویتامین B12 است.

دو علت كم خونی خطرناك وجود دارد: خود ایمنی و ژنتیكی.

كم خونی خطرناك زمانی رخ می دهد كه معده نتواند عامل ذاتی بسازد و روده كوچك نتواند ویتامین B12 را از رژیم غذایی، از جمله از غذاها، جذب كند.

گاهی اوقات كم خونی خطرناك همراه با برخی بیماری های غدد درون ریز خودایمنی دیده می شود، از جمله:

دیابت نوع 1
كم كاری پاراتیروئید
بیماری آدیسون
بیماری گریوز
در بیشتر موارد كم‌خونی خطرناك، سیستم ایمنی بدن به سلول‌هایی كه به سلول‌های جداری معروف هستند، حمله می‌كند و آن‌ها را از بین می‌برد كه فاكتور ذاتی را در معده تولید می‌كنند.

چه كسانی بیشتر در معرض كم خونی خطرناك هستند؟
برخی از افراد بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به كم خونی خطرناك هستند.

داشتن سابقه خانوادگی این بیماری
ابتلا به دیابت نوع 1 یا سایر شرایط خاص خود ایمنی
بخشی از معده شما برداشته شده است
60 سال یا بیشتر بودن
خطر ابتلا به كم خونی خطرناك نیز با افزایش سن افزایش می یابد.
كم خونی خطرناك در مقابل سایر انواع كمبود ویتامین B12
سایر كمبودهای ویتامین B12، مانند كمبودهای ناشی از رژیم غذایی، اغلب با كم خونی خطرناك اشتباه گرفته می شوند.

كم‌خونی پرنیشیوز عمدتاً یك اختلال خود ایمنی است كه به سلول‌های جداری معده آسیب می‌رساند و عملكرد مناسب فاكتور درونی را مهار می‌كند.

با این حال، كم خونی خطرناك ممكن است یك جزء ژنتیكی نیز داشته باشد. ممكن است به طور بالقوه در خانواده ها اجرا شود. همچنین كودكانی با كم خونی پرنیشیوز وجود دارند كه با نقص ژنتیكی به دنیا می آیند كه آنها را از ایجاد عامل درونی باز می دارد.

كم خونی پرنیشیوز و سایر كم خونی های ناشی از كمبود ویتامین B12 ناشی از سوء جذب روده كوچك را می توان با تزریق داخل عضلانی B12 توسط پزشك درمان كرد.

مكمل های خوراكی ویتامین B12 با دوز بالا ممكن است یك گزینه موثر برای برخی از افراد مبتلا به كم خونی خطرناك باشد.

در افراد مبتلا به كم خونی كمبود ویتامین B12 كه بدن می تواند ویتامین B12 را جذب كند، مكمل های خوراكی ویتامین B12 و تنظیم رژیم غذایی ممكن است یك درمان موثر باشد.

عوامل خطر برای ایجاد كمبود ویتامین B12 به دلایل دیگر عبارتند از:
مشكلات در روده كوچك
سایر علل التهاب در پوشش معده (گاستریت آتروفیك)
گاستركتومی، كه در آن جراحی بخشی یا تمام معده را برمی دارد
عفونت دستگاه گوارش
استفاده طولانی مدت از داروهای ضد اسید
مواد غذایی برای مقابله با كم خونی خطرناك
ویتامین B12 در ایجاد گلبول های قرمز نقش دارد. بدن به دریافت كافی ویتامین B12 نیاز دارد كه می تواند در غذاهایی مانند:

گوشت
تخم مرغ
شیرهای غیر لبنی غنی شده (سویا، آجیل و برنج)
بدن شما همچنین برای جذب ویتامین B12 به نوعی پروتئین دیگر نیاز دارد كه پروتئینی است كه توسط سلول های جداری معده تولید می شود.

پس از مصرف ویتامین B12، این ویتامین به معده شما می رود، جایی كه فاكتور درونی به آن متصل می شود. سپس این دو در آخرین قسمت روده كوچك شما جذب می شوند.

چه بیماری هایی باعث بروز كم خونی خطرناك میشوند؟
بیماری های داخل روده كوچك می توانند باعث ایجاد كمبود ویتامین B12 شوند. این بیماری ها می تواند شامل موارد زیر باشد:

بیماری سلیاك
بیماری كرون
اچ‌آی‌وی
اگر قسمت ایلئوم روده كوچك با جراحی برداشته شود، كمبود ویتامین B12 نیز ممكن است رخ دهد.
اختلال در فلور طبیعی باكتری روده كوچك نیز ممكن است منجر به كمبود ویتامین B12 شود. آنتی بیوتیك ها ممكن است باعث كمبود باكتری های مورد نیاز برای حفظ جذب مناسب روده شوند.
افراد دیگر ممكن است باكتری های روده كوچك زیادی داشته باشند كه باعث سوء جذب و همچنین كمبود ویتامین B12 می شود.
تشخیص كم خونی خطرناك
پزشك شما معمولاً برای تشخیص كم خونی خطرناك باید چندین آزمایش انجام دهد، مانند:

شمارش كامل هموگلوبین خون این آزمایش می تواند با بررسی مواردی مانند هموگلوبین و هماتوكریت، كم خونی را به طور كلی بررسی كند.
چك كردن سطح ویتامین B12 اگر كمبود ویتامین B12 به عنوان دلیل كم خونی شما باشد، پزشك می تواند سطح ویتامین B12 شما را از طریق این نوع آزمایش خون ارزیابی كند. سطح پایین تر از حد طبیعی نشان دهنده كمبود است.
آنتی بادی های فاكتور داخلی و سلول جداری خون برای وجود آنتی بادی علیه فاكتور داخلی و سلول های جداری معده آزمایش می شود.
در یك سیستم ایمنی سالم، آنتی بادی ها مسئول یافتن باكتری یا ویروس هستند. سپس میكروب های مهاجم را برای تخریب علامت گذاری می كنند.

در یك بیماری خودایمنی مانند كم خونی خطرناك، سیستم ایمنی بدن تمایز بین بافت بیمار و سالم را متوقف می كند. در این حالت، اتوآنتی بادی‌ها سلول‌های معده را كه عامل درونی می‌سازند، از بین می‌برند و عملكرد آن را مختل می‌كنند.

درمان كم خونی خطرناك
درمان كم خونی خطرناك یك فرآیند دو قسمتی است. پزشك شما باید هرگونه كمبود ویتامین B12 موجود را درمان كند.

درمان كم خونی خطرناك معمولاً شامل موارد زیر است:

تزریق ویتامین B12 كه در طول زمان به دقت دنبال می شود
پیگیری سطح ویتامین B12 خون در طول دوره ی درمان
انجام تنظیمات بر این اساس دوز ویتامین B12 بدست آمده

تزریق ویتامین B12 را می توان به صورت روزانه یا هفتگی انجام داد تا زمانی كه سطح B12 به محدوده سالم بازگردد. در چند هفته اول درمان، پزشك ممكن است محدود كردن فعالیت بدنی را توصیه كند.

بعد از اینكه سطح ویتامین B12 شما به محدوده رسید، ممكن است فقط یك بار در ماه نیاز داشته باشید تزریق كنید.

پس از اینكه سطح ویتامین B12 شما در محدوده سالم قرار گرفت، پزشك ممكن است به شما توصیه كند به جای تزریق، دوزهای خوراكی مكمل B12 را مصرف كنید.

با این حال، بسته به كمبود فاكتور ذاتی شما - جایی كه ممكن است جذب روده ای ضعیف ویتامین B12 داشته باشید - تزریق ویتامین B12 ممكن است به عنوان تنها درمان شما برای كم خونی خطرناك مورد نیاز باشد.

عوارض كم خونی خطرناك
پزشك شما احتمالاً می خواهد شما را به صورت طولانی مدت ببیند. این به آنها كمك می كند تا اثرات جدی احتمالی كم خونی خطرناك را شناسایی كنند.

یك عارضه بالقوه خطرناك سرطان معده است. پزشك شما می‌تواند در صورت نیاز، علائم سرطان را در ویزیت‌های منظم و از طریق تصویربرداری و بیوپسی تحت نظر داشته باشد.

سایر عوارض بالقوه كم خونی خطرناك عبارتند از:

آسیب عصبی محیطی
مشكلات دستگاه گوارش
مشكلات حافظه، گیجی، یا سایر علائم عصبی
مشكلات قلبی
این عوارض اغلب ناشی از كم خونی خطرناك طولانی مدت است. آنها می توانند دائمی باشند، اما مدیریت موثر امكان پذیر است.

دكتر شیوا نظری، فوق‌تخصص آنكولوژی درپاسخ به این پرسش كه چرا برخی افراد مبتلا به كم‌خونی می‌شوند، می‌گوید: گاهی كم‌خونی، علل ژنتیكی دارد. یعنی به صورت ارثی یا از طریق جهش ژن و تغییرات كروموزمی ایجاد می‌شود. از عوامل موثر دیگر در بروز كم‌خونی، بهره‌گیری از روش‌های نادرست تغذیه و استفاده نكردن از ریز مغذی‌ها و داشتن رژیم‌های نادرست است.

البته دانشیار دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی تاكید می‌كند: گاهی نیز ابتلا به بیماری‌های مزمنی چون نارسایی كلیه یا كبد، عفونت‌های طول كشیده و نیز اعمال جراحی بزرگ می‌تواند شخص را با كم‌خونی مواجه كند.

به برنامه غذایی خود دقت كنید
اگر از آن دست افرادی هستید كه بیشتر اوقات از غذاهای فرآوری شده و آماده استفاده می‌كنید یا به هر دلیل، بعضی وعدههای غذایی اصلی روزانه مثل صبحانه را حذف كرده، ریزه‌خواری می‌كنید و خود را از دریافت روزانه همه گروه‌های غذایی ضروری (شیر، لبنیات، پروتئین، میوه، سبزیجات و غلات) محروم می‌كنید انتظار داشته باشید بدنتان نتواند آهن و دیگر مواد مغذی را به مقدار كافی دریافت كند.

در این صورت اگر با خستگی، بی‌حالی، كاهش تمركز، تپش قلب و اختلالات تغذیه‌ای، گوارشی و تنفسی (ابتلا به تنگی نفس ممكن است از عوارض كم‌خونی باشد) مواجه شدید حتما به متخصص برای تائید و درمان كم‌خونی مراجعه كنید.

كم‌خونی، كودك و بزرگسال نمی‌شناسد
بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی، یك‌چهارم جمعیت جهان به بیماری كم‌خونی مبتلا هستند كه بیش از نیمی از آنها را زنان و دختران تشكیل می‌دهند. شیوع بیشتر كم‌خونی میان دختران و زنان نیز به عواملی چون خونریزی‌های دوران قاعدگی و خونریزی حین زایمان (زنان در هر زایمان طبیعی به‌طور متوسط 600 سی‌سی خون از دست می‌دهند) باز می‌گردد. البته كم‌خونی در نوزادان نارس با وزن كم و در افراد سالخورده نیز به علت مشكلات دندانی و گوارشی و دسترسی نداشتن به گروه‌های مختلف غذایی در مقایسه با بقیه افراد جامعه شایع‌تر است.

حال این پرسش پیش می‌آید كه آیا كم‌خونی در كودكان با بزرگسالان متفاوت است؟

این متخصص بیماری‌های خونی و سرطان در كودكان پاسخ می‌دهد: كم‌خونی در كودكان با نشانه‌هایی چون كاهش رشد، بی‌قراری، كاهش اشتها و در مواد شدید، نداشتن تمركز همراه است. حتی گاهی این عارضه در كودكان به اختلال تكامل گفتاری و حركتی، كاهش میزان یادگیری و افت تحصیلی منجر می‌شود. جالب آن كه سن شایع كم‌خونی شامل دوران شیرخوارگی و بلوغ می‌شود.

وقتی كم‌خونی خطرناك می‌شود
اما در چه مواردی كم‌خونی خطرناك می‌شود و با عوارض جدی همراه است؟

به گفته دكتر نظری در صورت پایین بودن هموگلوبین حتما باید تحت نظر پزشك اقدامات لازم صورت بگیرد، چرا كه موارد شدید كاهش هموگلوبین با خطرات جدی همراه است.احساس ضعف، خستگی، تحمل پایین و خستگی هنگام بالا رفتن از پله‌ها می‌تواند نشانه شروع كم‌خونی باشد و باید مورد بررسی قرار بگیرد.اگر فردی مبتلا به كم‌خونی ناشی از فقر آهن باشد به دلیل افت غلظت هموگلوبین، دچار خستگی می‌شود و توانایی انجام دادن كارهای روزمره را نخواهد داشت، اما علائم شدید این بیماری شامل خستگی شدید، ضعف، تنگی نفس و فشار آمدن به قلب می‌شود.

به بیان دیگر كم‌خونی حاد می‌تواند زمینه شروع بیماری‌های قلبی و در صورت تداوم، ابتلا به سرطان‌های گوارشی باشد.

قرص آهن همیشه چاره كار نیست
برای تشخیص قطعی كم خونی باید به پزشك مراجعه كرد و هیچ كس نمی‌تواند صرفا با مشاهده نشانه‌ای، ابتلا به این عارضه را در خود قطعی بداند و به مصرف مكمل‌های حاوی آهن و اسید فولیك اقدام كند. توجه داشته باشید علائم كمخونی نه تنها می‌تواند مشابه علائم سایر بیماریها باشد، بلكه كمبود آهن تنها علت كمخونی نیست.

بر این اساس، این متخصص آنكولوژی هشدار می‌دهد: در هر میزان از كم‌خونی باید ابتدا علت ایجاد آن تشخیص داده و درمان مناسب آن انجام شود. به علاوه باید توجه داشت مصرف دارو و مكمل آهن فقط در صورت فقر آهن تجویز می‌شود. به بیان دیگر قرص آهن فقط در موارد فقر آهن مناسب است و در موارد دیگر موثر نیست.وی تاكید می‌كند: افرادی كه میزان بار آهن بالایی دارند یا تزریق خون مكرر انجام می‌دهند مانند تالاسمی‌های ماژور هرگز نباید قرص آهن مصرف كنند.