هرساله در اواخر شهریورماه بسیاری از افراد از داروخانه‌های نزدیك محل زندگی و كارشان پیگیر واكسن آنفلوانزا می‌شوند. انگار با رسیدن فصل پاییز زنگ تزریق واكسن در گوش ایرانی‌ها به صدا در می‌آید.
با سرفه، سردرد و آبریزش بینی شدید به پزشك مراجعه می‌كند و باحالت شكایت می‌گوید: «آقای دكتر من 2 روز پیش واكسن آنفلوانزا زدم كه مریض نشم؛ اما از دیروز تا حالا نتونستم از خونه بیام بیرون. از كار و زندگی افتادم. مگه واكسن از مریض شدن پیشگیری نمی‌كنه؟»
هرساله در اواخر شهریورماه بسیاری از افراد از داروخانه‌های نزدیك محل زندگی و كارشان پیگیر واكسن آنفلوانزا می‌شوند. انگار با رسیدن فصل پاییز زنگ تزریق واكسن در گوش ایرانی‌ها به صدا در می‌آید.
اما به‌راستی چرا باید واكسن آنفلوانزا را تزریق كنیم؟ این واكسن چقدر در پیشگیری از ابتلا به این بیماری كارایی دارد؟ آیا ممكن است برخی از افراد با تزریق واكسن، بیمار شوند؟ چرا باید هرسال واكسن آنفلوانزا را تزریق كنیم؟ تزریق واكسن آنفلوانزا برای چه افرادی لازم و برای چه افرادی توصیه نمی‌شود؟ و...
برای پاسخگویی به سؤالات پیرامون واكسن آنفلوانزا به سراغ دكتر احسان مصطفوی، رئیس مركز تحقیقات بیماری‌های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران رفته و با او به طور مفصل به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:
ثبت 600 هزار مرگ سالانه در اثر ابتلا به آنفلوانزا
چرا باید واكسن آنفلوانزا را تزریق كنیم؟
ویروس آنفلوانزا یكی از شناخته‌ترین بیماری‌های عفونی بشر است كه در تمامی فصول سال در جامعه گردش دارد؛ اما در فصول سرد سال شرایط برای انتقال و گسترش این ویروس بیشتر فراهم می‌شود.
بر اساس گزارشات، سالانه 5 تا 15 درصد از جامعه به ویروس آنفلوانزا آلوده می‌شوند. معمولاً در ایران افزایش موارد ابتلا به آنفلوانزا از نیمه مهرماه تا نیمه اسفندماه مشاهده می‌شود.
زمانی طلایی تزریق واكسن آنفلوانزا چه زمانی است؟
ازآنجایی‌كه دوره كسب ایمنی لازم در فردی كه تزریق واكسن را انجام می‌دهد، حدود دو هفته است توصیه می‌شود تزریق این واكسن از نیمه شهریورماه آغاز شود. هرچه زودتر و در اوایل پاییز این تزریق انجام شود، انتظار داریم كه محافظت بهتر و كامل‌تری برای ماه‌های بعد اتفاق بیفتد.
چرا پیشگیری از ابتلا به آنفلوانزا اهمیت دارد و افراد باید ایمنی بدن خود را در برابر این ویروس افزایش دهند؟
معمولاً تعداد زیادی از افراد به گونه‌های خفیف این بیماری مبتلا می‌شوند؛ اما اَشكال شدید این بیماری هم باعث می‌شود تا سالانه میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا در بیمارستان‌ها بستری شوند.
بر اساس گزارشات رسمی، سالانه به طور میانگین حدود 600 هزار مورد مرگ ناشی از ابتلا به آنفلوانزا در دنیا گزارش می‌شود.
واكسن‌ها باید هرسال به روز‌رسانی شوند
چرا هر سال باید واكسن آنفلوانزا را تزریق كنیم؟
ویروس آنفلوانزا ویروسی است كه هم در جمعیت‌های انسانی و هم در دام‌های اهلی و وحشی گردش پیدا می‌كند. حیواناتی مانند اسب، خوك و بعضی از ماكیان و پرندگان مخازن مهمی از این ویروس محسوب می‌شوند. ویروس آنفلوانزا به چهار دسته اصلی «A ،B،C ،D» تقسیم می‌شود.
پرندگان آبزی منبع اولیه ویروس آنفلوانزای A هستند و در پستانداران مختلف از جمله انسان و خوك نیز گسترده است. ویروس‌های آنفلوانزا B و C در درجه اول انسان را آلوده می‌كنند و ویروس آنفلوانزای D در گاو و خوك یافت می‌شود.
آنفلوانزا A و B در انسان گردش دارد و آنفلوانزا C باعث عفونت خفیف، عمدتاً در كودكان می‌شود.
آنفلوانزا D می‌تواند انسان را آلوده كند؛ اما مشخص نیست كه باعث بیماری شود.
آنفلوانزا A و B در انسان باعث اپیدمی‌های فصلی می‌شود كه برای پیشگیری از آنها واكسن تزریق می‌شود.
تغییرات و موتاسیون‌های فراوانی كه در ویروس آنفلوانزا صورت می‌گیرد، باعث می‌شود كه هر سال ما با سویه‌های نسبتاً جدیدتری نسبت به سویه‌های سال قبل مواجه شویم.
این تغییرات فراوان كه اصطلاحاً دریفت آنتی‌ژنی نامیده می‌شود، زمانی رخ می‌دهد كه آنتی‌ژن‌های ویروس آنفلوانزا به دلیل تجمع تدریجی جهش و موتاسیون تغییر كند. نتیجه آن، تولید سویه‌های جدیدی است كه می‌توانند از ایمنی ناشی از آنتی‌بادی قبلی فرار كنند. دریفت آنتی‌ژنی در تمام گونه‌های آنفلوانزا رخ می‌دهد، اما در B كندتر از A و در C و D كندترین است.
گفتنی است دریفت آنتی‌ژنی عامل اصلی آنفلوانزا فصلی است و به دلیل همین تغییرات وسیع در ژن ویروس كه سالانه اتفاق می‌افتد ممكن است ایمنی‌های قبلی كه در بدن افراد به دلیل تزریق واكسن تزریق شده، در برابر ویروس جدید پاسخگو نباشد؛ بنابراین لازم است كه واكسن‌های آنفلوانزا سالانه به‌روز و مجدداً به افراد تزریق شوند.
در این راستا هرسال شركت‌های واكسن‌ساز ویروس‌هایی كه در مناطق مختلف زمین در گردش هستند را رصد كرده و واكسن‌های خود را به‌روزرسانی می‌كنند.
درعین‌حال، اگر انسان مواجهه نزدیكی با حیات‌وحش داشته باشد، در شرایطی خاص این امكان وجود دارد كه ویروس حیوانی آنفلوانزا وارد بدن انسان شده و با ویروس انسانی‌ای كه در بدن فرد وجود داشته شیفت آنتی ژنتیك اتفاق بیفتد. در این راستا ما با ویروس جدید آنفلوانزا مواجه خواهیم شد كه بسیار مهاجم‌تر بوده و باعث مرگ‌ومیر بالاتری می‌شود.
5 گروه واجد شرایط برای دریافت واكسن آنفلوانزا
تزریق واكسن آنفلوانزا برای چه افرادی لازم است؟
مركز پیشگیری وكنترللبیماری‌هایی آمریكا، تزریق واكسن آنفلوانزا را به تمام افراد بالای 6 ماه توصیهمی‌كندد اما در این میان، بعضی افراد در معرض خطر ابتلا به اَشكال شدیدتر بیماری هستند وازاین‌روو تزریق واكسن بهآن‌هاا بیشتر توصیه می‌شود.
افراد بالای 60 سال یكی از گروه‌های پرخطر هستند كه توصیه به تزریق واكسن برای آنه‌ها می‌شود؛ افزایش سن هم باعث ضعف سیستم ایمنی می‌شود و هم باعث احتمال ابتلاهم‌زمانن به بیماری‌هایزمینه‌ایی را بیشتر می‌كند؛ بنابراین پاسخ سیستم ایمنی بدن این گروه از افراد در برابر بیماری‌های ضعیف‌تر خواهد بود و با تزریق واكسن، این ایمنی را تقویت می‌كنیم.
دومین گروهی كه باید واكسن آنفلوانزا را دریافت كنند پزشكان وكادرر درمان «خصوصاً افرادی كه در بخش‌های عفونی، اورژانس و بخش‌های مراقبت‌های ویژه فعالیت می‌كنند» هستند؛ زیرا این دسته از افراد بیشتر با بیماران مبتلا بهفرم‌هایی شدید آنفلوانزا در ارتباط هستند.
همچنین افرادی كه دارای بیماری‌های زمینه‌ای خاص مانند بیماری‌های قلبی، ریوی، دیابت و پرفشاری خون هستند یا افرادی كه سابقه پیوند عضو دارند جزو گروه‌های پرخطر محسوب می‌شوند و بهتر است واكسن آنفلوانزا را سالانه دریافت كنند.
گفتنی است كه تزریق واكسن برای خانم‌های باردار و كودكان زیر 5 سال هم توصیه می‌شود.
واكسن آنفلوانزا برای چه افرادی خطرناك است؟
افرادی كه بیماری و شرایط خاصی ندارند هم باید واكسن را تزریق كنند؟
همان‌طورر كه گفته شد تمامی افراد بالای 6 ماه می‌توانند تزریق واكسن آنفلوانزا را انجام دهند. اما در كشوری مانند ایران كه تمركز بر تزریق واكسن برای افراد پر خطر است، توصیه می‌شود افرادی كه جزو گروه‌های پرخطرتر محسوب می‌شوندحتماًا واكسن آنفلوانزا را تزریق كنند.
البته تزریق واكسن برای سایر افراد منعی ندارد و می‌تواند مقاومت بدن آنها را نسبت به بیماری ناشی از ویروس آنفلوانزا افزایش دهد.
آیا گروه‌هایی هستند كه تزریق واكسن آنفلوانزا برای آنها خطرناك باشد؟
بله. توصیه می‌شود نوزادان زیر 6 ماه و افرادی كه در تزریق‌های قبلی واكسن آنفلوانزا عوارض آلرژیك و حساسیت‌های شدیدی را تجربه كرده‌اند، تزریق واكسن را انجام ندهند.
همچنین باتوجه‌به اینكه در اكثر واكسن‌هایی كه در دسترس است، كشت ویروس آنفلوانزا در تخم‌مرغ انجام می‌شود، توصیه می‌شود افرادی كه آلرژی و حساسیت شدیدی به تخم‌مرغ دارند با احتیاط و با نظر پزشك این واكسن را تزریق كنند.
از استرس و كم‌خوابی پرهیز كنید
قبل و بعد از تزریق واكسن آنفلوانزا چه نكات غذایی و بهداشتی را باید رعایت كرد؟
اصولاً برای تزریق هرگونه واكسنی هرچقدر سیستمم ایمنی بدن آماده‌تر باشد، پاسخ بهتری از تجویز آن دریافت خواهد شد؛ بنابراین توصیه می‌شود افراد قبل از تزریق واكسن مراقبت‌های لازم را انجام داده و تا جایی كه ممكن است سیستم ایمنی بدن خود را تقویت كنند.
تقویت سیستم ایمنی برای دریافت واكسن از طریق ورزش و مصرف غذاهای مقوی می‌تواند انجام شود. مطالعات نشان داده است، افرادی كه بیشتر ورزش می‌كنند و از نظر سیستم ایمنی وضعیت مناسب‌تری دارند، سیستم ایمنی آنها در برابر واكسن آنفلوانزا پاسخ بهتری خواهد داشت.
توصیه می‌شود بعد از تزریق واكسن هم تا جایی كه ممكن است از شرایطی كه باعث تضعیف سیستم ایمنی می‌شود، دوری كرد؛ زیرا پس از تزریق واكسن بدن وارد یك واكنش ایمنی شده و بهتر است برای دریافت آن آمادگی كافی وجود داشته باشد.
بهتر است افراد پس از تزریق واكسن آنفلوانزا تا جایی كه امكان دارد از استرس و كم‌خوابی پرهیز كنند، استراحت كافی داشته باشند و در كنار آن از غذاهایی كه موجب تقویت سیستم ایمنی می‌شوند، مانند انواع سبزیجات، میوه‌ها، پروتئین كم‌چرب، غلات كامل و میوه‌هایی كه مخصوصاً ویتامین C و ویتامین D بیشتری دارند، استفاده كنند.
علت بیمار شدن بعد از تزریق واكسن آنفلوانزا
آیا تزریق واكسن آنفلوانزا عوارض دارد؟
انتظار می‌رود هر ماده بیولوژیكی كه وارد بدن می‌شود، عوارضی در اثر مصرف آن اتفاق بیفتد. در اكثر موارد واكسن آنفلوانزا یا عوارض خاصی ندارد یا عوارض خفیفی مانند قرمزی، تورم و درد محل تزریق ایجاد می‌شود.
همه واكسن‌هایی كه در حال حاضر مورداستفاده قرار می‌گیرند تأییدیه لازم را از سازمان غذا و دارو كشور از نظر بی خطری و كارایی مناسب دریافت كرده‌اند.
آیا بعد از تزریق واكسن آنفلوانزا دیگر افراد به بیماری آنفلوانزا مبتلا نمی‌شوند؟
در خصوص هیچ واكسنی ضمانتی وجود ندارد كه محافظت آن 100 درصد است. اما این ادعا وجود دارد كه درصد قابل‌توجهی از افرادی كه واكسن آنفلوانزا تزریق می‌كنند، كمتر به بیماری آنفلوانزا مبتلا شده و در صورت ابتلا هم به اشكال شدید بیماری كمتر مبتلا خواهند شد.
بنابراین این اطمینان وجود دارد كه واكسن‌های تأیید شده در اكثر قابل‌توجهی از افراد هم باعث پیشگیری از ابتلا شده و در صورت ابتلا هم پیشگیری از گونه‌های شدید پیش خواهد آمد.
البته ممكن است درصد بسیار كمی از افراد با وجود تزریق واكسن بازهم به اَشكال شدید بیماری مبتلا شوند. در این دسته از افراد به‌قدریی ضعف سیستم ایمنی وجود داشته است كه واكسن نتوانسته است كارایی لازم خود را در فرد نشان دهد.
چرا بعد از تزریق واكسن بیمار می‌شویم؟
برخی از افراد می‌گویند: بلافاصله پس از تزریق واكسن آنفلوانزا بیمار شده و حالات سرماخوردگی پیدا كرده‌اند؛ آیا این عارضه طبیعی است؟
همان‌گونه كه گفته شد برخی از عوارض پس از تزریق واكسن آنفلوانزا طبیعی است؛ اما به‌هیچ‌وجه فرد متعاقب تزریق واكسن آنفلوانزا به بیماری آنفلوانزا مبتلا نمی‌شود.
یكی از دلایل ایجاد چنین تصوری، شاید بروز هم‌زمان بیماری هم‌زمان با تزریق واكسن باشد. یعنی فرد واكسن را تزریق كرده باشد و هم‌زمان به بیماری دیگری مبتلا شده باشد كه ارتباط به واكسن نداشته باشد. معمولاً این افراد تصور می‌كنند كه تزریق واكسن آنفلوانزا باعث بیماری آنها شده است.
درعین‌حال بعضی از این ذهنیت‌های غلط هم ساخته و پرداخته كمپین‌های ضد‌واكسن است كه باید با آنها مقابله لازم صورت گیرد.
آیا احتمال پاندمی شدن دوباره ویروس آنفلوانزا وجود دارد؟
شیفت آنتی‌ژنی، كه در بالا به آن اشاره شد، می‌تواند باعث ایجاد پاندمی‌های بزرگ آنفلوانزا شود كه در یك قرن اخیر هم ما با چندین پاندمی آن مواجه بوده‌ایم.
اولین پاندمی قرن حاضر پاندمی اسپانیایی بود و آخرین پاندمی در سال 2009 ناشی از آنفلوانزای به‌اصطلاح خوكی بود. به طور كلی پس از هر پاندمی آنفلوانزا، سویه پاندمی به‌عنوان یكی از عوامل آنفلوانزای فصلی به گردش خود ادامه داده و جایگزین گونه‌های قبلی می‌شود.
از سال 1700 تا 1889، پاندمی‌های آنفلوانزا تقریباً هر 50 تا 60 سال و بعد از آن، پاندمی‌ها تقریباً هر 10 تا 25 سال یك‌بار رخ می‌دهند و بنابراین باید در كنار توجه به آنفلوانزا فصلی، به پاندمی این بیماری هم توجه كافی داشته باشیم.
