مقوله «سن باروری»، یكی از موضوعات مهم در اجرای برنامه‌های قانون جوانی جمعیت تلقی می‌شود كه باید به آن توجه كرد. زیرا، با افزایش سن، قدرت باروری در هر دو جنس مونث و مذكر كاهش می‌یابد. اما، شرایط برای خانم‌ها، قدری سخت‌تر و دشوارتر خواهد شد.

افسانه محمدزاده جراح و متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ ناباروری، گفت: عامل سن در قدرت باروری خانم‌ها بسیار تعیین‌كننده است و به لحاظ بیولوژیك، زنان سنین باروری محدودتری نسبت به مردان دارند. اگرچه عامل سن بر توان باروری مردان نیز تا حدی اثرگذار است، اما در زنان این تأثیر بسیار بیشتر است و در واقع قدرت باروری خانم با افزایش سن كمتر و كمتر می‌شود. علت اصلی این محدودیت محدود بودن میزان ذخیره تخمدان است.

وی با اشاره به تعریف ذخیره تخمدان، افزود: منظور از ذخیره تخمدان تعداد فولیكول‌های آماده رشد است كه یك نوزاد دختر با آن متولد می‌شود. بنابراین ذخیره تخمدان در دوران جنینی شكل می‌گیرد. وقتی دختری به سن بلوغ می‌رسد، در هر سیكل قاعدگی تعدادی از این فولیكول‌ها شروع به رشد می‌كنند و در نهایت یكی از آنها بالغ می‌شود. بنابراین، اگرچه از بدو تولد كاهش ذخیره تخمدان آغاز می‌شود اما روند كاهش ذخیره تخمدان با سن بلوغ شتاب می‌گیرد و در هر سیكل ماهانه، از میزان ذخیره تخمدان كاسته می‌شود.

اعظم محمداكبری جراح و متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ ناباروری، درباره ارتباط افزایش سن با كاهش قدرت باروری زنان، گفت: سن مهم‌ترین عامل بیولوژیك در توان باروری خانم‌ها است. زیرا تعداد تخمك‌ها یا ذخیره تخمدان كه یك نوزاد دختر با آن متولد می‌شود، محدود است و از زمان تولد، ذخیره تخمدان شروع به كاهش می‌كند تا زمان یائسگی كه به صفر می‌رسد. در واقع این یك روند طبیعی و برنامه‌ریزی‌شده پیر شدن و مرگ سلولی است.

وی افزود: بالا رفتن سن هم با كاهش میزان ذخیره تخمدان و هم كاهش كیفیت تخمك‌ها همراه است. این روند كاهشی از 30 سالگی سرعت می‌گیرد، پس از 35 سالگی شتاب بیشتری می‌گیرد و پس از 40 سالگی این روند كاهشی بسیار پرشتاب می‌شود.

محمداكبری با اشاره به اثر منفی دیگر افزایش سن بر توان باروری، بیان كرد: بعد از 30 سالگی، محتوای ژنتیكی تخمك‌ها هم تغییر می‌كند. در واقع، ممكن است حتی تخمك بالغ هم بشود اما به لحاظ كروموزومی نرمال نباشد و حتی اگر تبدیل به جنین بشود، جنین سالم نباشد و یا اصلاً لانه‌گزینی رخ ندهد یا پس از لانه‌گزینی در همان روزهای نخست، جنین سقط شود. بنابراین، این آگاهی باید در خانم‌ها شكل بگیرد كه سن باروری آنها محدود است و بهترین سن برای بارداری سالم 20 تا 35 سالگی است.

در همین حال، محمدزاده، به مخاطرات بارداری در سنین بالا اشاره كرد و توضیح داد: هرچه سن خانم در هنگام بارداری بالاتر باشد، به‌ویژه بالای 40 سال، بارداری مخاطرات بیشتری برای مادر و جنین دارد. در سنین بالای 40 سال، تخمك‌ها پیر می‌شوند و افزون بر كاهش احتمال بارداری، احتمال خطر بروز اختلالات كروموزومی در جنین و سقط جنین نیز افزایش می‌یابد.

وی افزود: همچنین، باید توجه داشت كه با افزایش سن احتمال بروز عوارضی همچون فشار خون بالا، دیابت بارداری و بیماری‌های زمینه‌ای بیشتر می‌شود. مشكلاتی همچون فشار خون بالا و دیابت بارداری باعث كاهش خون‌رسانی به رحم و در نتیجه، كاهش خون‌رسانی به جنین می‌شود و می‌تواند به اختلالاتی در رشد جنین منجر شود. افزون بر این، می‌تواند باعث كاهش مایع آمنیوتیك (الیگوهیدرآمنیوس) و در نهایت، مرگ داخل رحمی جنین شود. خطر زایمان زودرس یكی دیگر از عوارض احتمالی بارداری در سنین بالاست كه می‌تواند تهدید كننده سلامت نوزاد باشد. بنابراین، لازم است خانم‌ها بدانند كه علاوه بر اینكه افزایش سن خطر ابتلاء به ناباروری را به همراه دارد، می‌تواند با مخاطرات جدی بارداری نیز همراه باشد.

محمداكبری نیز یادآور شد: امروزه متأسفانه به دلایل متعدد سن ازدواج و فرزندآوری در جامعه افزایش یافته است. همچنین، ممكن است خانم‌ها به دلایل پزشكی، مثل درمان بدخیمی‌ها یا جراحی در ناحیه شكم و لگن در معرض خطر كاهش قدرت باروری قرار بگیرند. در چنین مواردی توصیه می‌شود كه حتماً برای حفظ باروری از طریق فریز تخمك یا جنین اقدام كنند. فریز تخمك از سنین پس از بلوغ، ترجیحاً از 18 سالگی تا 40 سالگی انجام‌پذیر است و البته، پس از 40 سالگی نیز می‌توان تخمك را فریز كرد اما كیفیت و تعداد تخمك‌ها كاهش چشمگیری دارد. فریز تخمك روندی مشابه IVF دارد. یعنی به خانم داروهای تحریك تخمك‌گذاری داده می‌شود و طی یك عمل سرپایی تخمك‌ها از تخمدان برداشته و فریز می‌شوند. خانم‌های متأهل نیز می‌توانند به‌جای فریز تخمك، برای فریز جنین اقدام كنند.