زهره داودی مقدم جراح و متخصص زنان و زایمان و عضو تیم تخصصی مركز درمان ناباروری ابن سینا درباره مفهوم سلامت بارداری، گفت: منظور از سلامت بارداری شناسایی و كنترل عواملی است كه می‌تواند سلامت مادر، جنین و نوزاد آینده را به مخاطره بیندازد. این كار بر عهده ماماها و متخصصان زنان و زایمان است تا با بررسی‌ها و غربالگری‌های دقیق این عوامل را شناسایی و مدیریت كنند. بسیار مهم است كه بدانیم سلامت بارداری فقط معطوف به دوره بارداری نیست و خانم‌هایی كه قصد بارداری دارند باید پیش از اقدام، برای مشاوره مراجعه كنند.

وی توضیح داد: در مشاوره پیش از اقدام به بارداری كه با هدف شناسایی مشكلات احتمالی انجام می‌شود ما عوامل مختلفی را بررسی می‌كنیم، مانند سن، شاخص توده بدنی (BMI)، تغذیه، بیماری‌های زمینه‌ای و سابقه واكسیناسیون مادر. این كار به ما كمك می‌كند كه تصویری دقیق از وضعیت خانم داشته باشیم و بتوانیم عوارض احتمالی بارداری را كنترل كنیم.

داودی مقدم گفت: البته، وجه دیگری كه اغلب كمتر به آن پرداخته می‌شود، وضعیت روانی خانم است. گاهی خانم از اختلالاتی مانند اضطراب شدید، افسردگی یا وسواس رنج می‌برد، در این صورت لازم است قبل از شروع بارداری با همكاری روانشناس و روانپزشك این اختلالات كنترل شود. همچنین، لازم است خانم درباره بارداری و مسئولیت مادر بودن آگاهی كافی داشته باشد. بنابراین، باید به همه این ابعاد توجه شود.

این متخصص زنان و زایمان ادامه داد: در خصوص مراقبت‌های بارداری نیز ما دوران بارداری را به 3 دوره سه‌ماهه تقسیم می‌كنیم و هر یك از این دوره‌ها مراقبت‌ها و غربالگری‌های خاص خود را دارند كه باید به‌دقت پیگیری و انجام شوند. این مراقبت‌ها شامل ویزیت‌های منظم است كه فواصل آنها می‌تواند از یك هفته تا یك ماه باشد. همچنین، آزمایشات عمومی خون و ادرار برای بررسی پارامترهایی مانند قند خون، كم‌خونی، فاكتورهای كلیوی و عفونت‌های ادراری. همچنین، سونوگرافی‌های روتین برای بررسی سن بارداری، تعداد قل‌ها، رشد و وزن گیری جنین و مانند اینها انجام می‌شود.

وی گفت: افزون بر اینها، سونوگرافی‌های غربالگری مانند سونوگرافی NT، آنومالی اسكن و سونوگرافی سه‌ماهه سوم برای بررسی رشد جنین، وضعیت جفت و میزان مایع اطراف جنین انجام می‌شود. همچنین، آزمایش غربالگری برای بررسی خطر بروز 3 بیماری ژنتیكی مرتبط با كروموزوم‌های 21، 18 و 13 و كروموزوم‌های جنسی انجام می‌شود. البته، حتی اگر ریسك ابتلاء بالا گزارش شود، قطعی نیست و بایدهای تست‌های تكمیلی مانند نمونه‌گیری از پرزهای جنینی و آمینوسنتز انجام شود تا بتوان با قطعیت درباره سلامت یا عدم سلامت جنین اظهار نظر كرد.

سپیده دشتی متخصص ژنتیك پزشكی نیز درباره نقش عوامل ژنتیكی در سلامت باروری، گفت: عوامل ژنتیكی می‌توانند در بروز ناباروری و سقط مكرر نقش داشته باشند و اگرچه سهم این عوامل در بروز اختلالات لانه‌گزینی و سقط مكرر چندان زیاد نیست اما از آنجا كه می‌تواند در صورت بارداری باعث اختلالات ژنتیكی در جنین و نوزاد حاصل شود، اهمیتی ویژه می‌یابد. زیرا هدف از بارداری، چه بارداری طبیعی و چه با روش‌های كمك‌باروری، صرفاً بارداری و تولد فرزند نیست بلكه تولد فرزند سالم است. یكی از مهم‌ترین ابزارها برای تحقق این هدف غربالگری‌های ژنتیكی است.

وی ادامه داد: غربالگری‌های ژنتیكی انواع و متدهای مختلفی دارند. یكی از مهم‌ترین غربالگری‌ها، غربالگری ژنتیكی پیش از ازدواج و پیش از اقدام به بارداری است تا زوجین از نظر ناقل بودن بیماری‌های نهفته ژنتیكی بررسی شوند. در ازدواج‌های غیرفامیلی احتمال بروز ناهنجاری یا اختلال ژنتیكی در فرزند 2 تا 3 درصد است اما وقتی ازدواج فامیلی باشد این ریسك دو برابر می‌شود. از آنجا كه طبق آمارهای موجود، بیش از 40 درصد از ازدواج‌ها در ایران فامیلی است، اهمیت مشاوره و غربالگری‌های ژنتیكی قبل از ازدواج و قبل از بارداری دوچندان می‌شود.

این متخصص ژنتیك بیان كرد: گاهی زوج هیچ سابقه‌ای از اختلالات یا بیماری‌های ژنتیكی در خانواده ندارند اما هر دو ناقل بیماری خاصی هستند و در صورت بارداری، فرزندشان مبتلا خواهد شد. یا با اینكه زوج خویشاوند نیستند اما در خانواده سابقه بیماری‌های ژنتیكی دارند. در چنین مواردی، خطر بروز ناهنجاری‌های ژنتیكی در فرزندشان وجود دارد. بنابراین، مشاوره ژنتیك پیش از ازدواج یا فرزندآوری بسیار مهم است و اگر لازم باشد آزمایشات ژنتیكی لازم برای زوج درخواست می‌شود. البته یادآوری این نكته ضروری است كه این بدان معنی نیست كه این زوج‌ها هرگز نمی‌توانند بچه‌دار شوند. بلكه با استفاده از غربالگری ژنتیكی پیش از تولد در روش آی وی اف یا غربالگری‌های ژنتیكی پیش از تولد در بارداری‌های طبیعی می‌توانیم كمك كنیم كه چنین زوج‌هایی فرزند سالم داشته باشند.

عضو تیم تخصصی مركز درمان ناباروری ابن‌سینا گفت: از دیگر غربالگری‌های مهم ژنتیكی غربالگری‌های دوران بارداری است كه در سه ماهه اول و دوم بارداری و برای بررسی احتمال ابتلای جنین به اختلالات شایع كروموزومی انجام می‌شود. در سه ماهه اول سونوگرافی NT برای ارزیابی ضخامت پشت گردن جنین در هفته‌های 11 تا 14 و آزمایش خون برای بررسی برخی فاكتورها انجام می‌شود و نتایج این‌ها در كنار سن مادر میزان خطر ابتلای جنین به تریزومی‌های 21، 18 و 13 را مشخص می‌كند و اگر خطر ابتلاء بالا گزارش شد، بررسی‌های تشخیصی ژنتیكی بیشتر مانند تست CBS و آمینوسنتز درخواست می‌شود.

دشتی در پایان یادآور شد: مادران باردار باید بدانند در صورتی كه غربالگری‌ها ریسك ابتلاء به ناهنجاری‌های كروموزومی را نشان داد، نباید این نتیجه را قطعی قلمداد كنند. حتماً باید بررسی‌های تكمیلی انجام شود. در واقع همان‌طور كه منفی بودن نتایج غربالگری به معنی سلامت صد در صد جنین نیست، مثبت بودن نتایج نیز به معنی بیماری یا ناهنجاری صد در صد جنین نیست. بنابراین، باید آرامش خود را حفظ كنند و طبق راهنمایی‌های پزشك‌شان عمل كنند.