تهدید سلامت روان
مینوش شعبانی، در خصوص عوارض طولانی مدت بعد از كرونا، اظهار كرد: با طولانی شدن پاندمی، به نظر می‌رسد كووید -19 برای بیماران مبتلا، بعد از بهبود نیز گرفتاری‌هایی ایجاد می‌كند. البته بسیاری از بیماران خوشبختانه ریكاوری كامل پیدا می‌كنند، اما در درصدی از مبتلایان هم علائم ماندگار می‌شود.
وی ادامه داد: بسیاری از ارگان‌ها در جریان ابتلاء به كرونا درگیر می‌شوند و در كنار همه این ارگان‌ها، سیستم ایمنی و حتی روان بیماران نیز متحمل آسیب می‌شود. شرایط برای درصد كمی از افراد مبتلا كه ممكن است هفته‌ها یا ماه‌ها برخی علائم را با خود همراه داشته باشند، كلافه كننده خواهد بود و عملكرد زندگی شأن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
شعبانی تصریح كرد: باید به این نكته توجه شود حتی مبتلایانی كه در بیمارستان بستری نشدند و افرادی كه در فاز حاد بیماری نیازی به كمك گرفتن از پزشك پیدا نكردند هم ممكن است دچار طولانی شدن همان علائم خفیف یا بعضاً پیدایش علائم جدید در طی هفته‌های بعد شوند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی، اطلاعات مرتبط با عوارض طولانی مدت كووید 19 را بسیار محدود دانست و گفت: اطلاعات موجود، حاصل تلاش‌های دست و پا شكسته دو سه ماه اخیر و تجربه‌های پیشین از ویروس‌های هم خانواده كووید 19، مثل سارس و مرس است. البته مطالعات متعددی در سراسر دنیا، از جمله 6 مطالعه 6 ماهه در انگلیس و یك مطالعه دو ساله در نیویورك در این خصوص آغاز شده است و در واقع باید منتظر گذشت زمان و حاصل این نتایج بود.
شعبانی ادامه داد: در بیمارانی كه بیماری اولیه شدیدتری داشتند و در نهایت هم در بیمارستان بستری شدند، عوارض بعد از كرونا و درگیری مزمن شدید تری گزارش شده است. البته نه فقط در ریه، در تمام ارگان‌های مربوطه. در شواهد قبلی هم نشان داده شده كه در بیماری ای همچون سارس، عوارض تا سال‌ها هم ادامه داشته است.
وی در ارتباط با عوارض مزمن كووید 19، افزود: این عوارض ممكن است بعد از ماه‌ها، حتی بیشتر از 6 ماه ادامه پیدا كند، اما انجمن بیماری‌های عفونی آمریكا (IDSA) به طور دقیق عنوان می‌كند اگر بیشتر از سه هفته علائم با بیمار باشد، اصطلاح Post-acute covid-19 و اگر بیشتر از 12 هفته طول بكشد Chronic post covid syndrome به آن اطلاق می‌شود.
شعبانی ادامه داد: بسته به شدت بیماری اولیه مریض و بستری شدن یا نشدن وی، نوع علائم مزمن متفاوت است. بیماری كه در بخش مراقبت ویژه بستری شده و خدمات متعدد درمانی دریافت كرده باشد، خود به خود جدا از درگیری‌های ابتلاء به كرونا، عوارضی را تجربه خواهد كرد، از طرفی برای این دسته از بیماران، علائم پست كووید 19 شدیدتر و احتمالاً طولانی‌تر خواهد بود.
متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری، افزود: درصد بالایی از بیماران هم كه بهبود پیدا می‌كنند، ممكن است این ریكاوری ظاهری و بالینی باشد و آسیب‌هایی به ارگان‌های آنها وارد شده باشد كه ادامه دار شود.
شعبانی در خصوص علائم شایع كه شامل درصد بالاتری از بیماران مزمن می‌شود، گفت: خستگی، تنگی نفس، سرفه، درد قفسه سینه، كاهش یا از دست دادن تمركز، اختلالات حافظه، افسردگی، اختلالات اضطرابی و استرسی پس از حادثه، درد عضلانی، سردرد، تب‌هایی كه قطع و وصل و بالا پایین می‌شود، از علائمی است كه بیشتر گزارش شده است.
عضو هئیت علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی، ادامه داد: پزشكان پیش بینی می‌كردند كه این بیماری ویروسی باعث بروز مشكلات عدیده مزمن می‌شود، اما این موضوع اوایل پاندمی دغدغه مهمی نبود. در آینده نزدیك با حجم بالایی از این بیماران روبه رو خواهیم بود و شاید این رخداد دست كمی از سونامی نداشته باشد.
وی تصریح كرد: معما از مراجعه بیماران جوانی شروع می‌شود كه مشكل خاص زمینه‌ای ندارند و در زمان ابتلاء به كووید -19 هم علائم خفیفی را تجربه كرده اند. اینها مدعی هستند صبح‌ها با خستگی بسیار بیدار می‌شوم، وقتی به سركار می‌روم اصلاً انرژی ندارم و كلافه هستم، همین شرایط موجب می‌شود به مرور زمان برخی اختلالات روحی و روانی، اضطراب و افسردگی در فرد ظاهر شود.
این متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری، در خصوص میزان شیوع این سندرم، گفت: طبق مطالعه‌ای كه در كشور ایتالیا با تحت نظر قرار دادن جمعیت آماری 143 نفر به مدت 2 ماه بعد از اتمام فاز حاد بیماری، انجام شده، بالغ بر 80 درصد از یك سری علائم رنج می‌بردند كه از این تعداد حدود 30 درصد آنها دو علامت و حدود 50 درصد سه علامت به بالا به همراه داشتند. همچنین حدود 45 درصد از كل این بیماران از كاهش كیفیت زندگی گله مند بودند.
وی افزود: بیمارستانی در پاریس نیز به طور میانگین هفته‌ای 30 مورد سندرم Post-COVID گزارش می‌كند كه اكثر آنها خانم‌هایی با حدود 40 سال سن هستند.
به گفته شعبانی، خستگی، تنگی نفس، درد مفاصل، درد سینه، سرفه، اختلال چشایی و بویایی، خشكی چشم، قرمزی چشم، سردرد، خلط گلو، كاهش اشتها، درد گلو، سرگیجه، درد عضلانی و اسهال از شایع‌ترین علامت‌های مزمن است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی، ادامه داد: با توجه به اینكه تقریباً ریه اولین ارگانی است كه درگیر می‌شود، بسیاری از بیماران از طولانی شدن سرفه‌های خشك یا خلط دار شكایت می‌كنند. موضوع سرفه تحت حاد و مزمن به مدت 3 تا 8 هفته ناشی از ابتلاء به ویروس‌های تنفسی و برونشیت همیشه مطرح بوده است، اما به طور كلی طولانی شدن علائم، نیاز به ویزیت حضوری توسط پزشك را پررنگ‌تر می‌كند. البته بررسی تیمی از متخصصان نتیجه بهتری به همراه دارد.
وی با تاكید بر لزوم مراجعه حضوری به پزشك، افزود: افراد تا جایی كه امكان دارد از ویزیت‌های تلفنی پرهیز كنند، چراكه بررسی برخی علائم خطر به صورت تلفنی امكان پذیر نیست.
شعبانی با اشاره به اینكه اكثر بیماران بستری بعد از ترخیص علائم ماندگاری را تجربه می‌كنند، گفت: در برخی مواقع دیده شده حتی بعد از گذشت یك ماه از بروز بیماری، اسكار بیش از یك سوم از بافت ریه را گرفته است. در مطالعه‌ای در اتریش نشان داده شده كه 88 درصد از بیماران بستری 6 هفته بعد از ترخیص ضایعات واضحی داشته اند و در هفته دوازدهم این رقم به 55 درصد كاهش یافته است.
وی اظهار كرد: زمانی كه اختلال در عملكرد سیستم ایمنی رخ دهد، گویی تمام ارگان‌های بدن درگیر شده است. یكی دیگر از ارگان‌هایی كه احتمال درگیری آن درجریان ابتلاء به كرونا بالاست، قلب است. در فاز حاد حدود یك سوم از افراد دچار علائم قلبی می‌شوند و بعد از ریكاوری، برخی مشكلات التهابی باعث می‌شود عوارض مزمن قلبی را شاهد باشیم. البته این اختلالات بیشتر افرادی كه سابقه بستری دارند را درگیر می‌كند.
شعبانی در خصوص مشكلات نورولوژیك ناشی از ابتلاء به كووید 19، عنوان كرد: بر اساس مرور سیستماتیك چندین مقاله، به طور متوسط حدود 20 درصد افراد سردرد را تجربه می‌كنند. این سردرد نمونه‌ای از علائمی ست كه قبلاً اشاره شد كه لزوماً نمی‌توان تلفنی بیمار را ویزیت كرد و تشخیص افتراقی های مختلف دارد. باید شرح حال مناسب گرفته شود تا علت آن ریشه یابی شود. اختلالات سرگیجه در 7 درصد و اختلال بویایی و چشایی در 5 تا 8 درصد افراد گزارش شده است. اینكه تا چه زمانی این علائم ادامه دارد، اصلاً مشخص نیست حتی ممكن است تا 6 ماه هم با بیمار همراه باشد. علائمی همچون تشنج و سكته مغزی، علائم غیرشایعی هستند.
وی، مهم‌ترین عارضه را درگیری سلامت روان دانست و افزود: این مشكل نیاز به بررسی و اطلاع رسانی گسترده دارد.
شعبانی خصوص سندرم خستگی مزمن نیز ادامه داد: خستگی مزمن و اختلال تمركز قبلاً هم به دلایل ناشناخته و احتمالاً به دلیل ویروس‌های دیگر مطرح بوده ولی افراد مبتلا باید بدانند كه با انجام بعضی كارها می‌توان سیر بهبودی را تسریع كرد؛ مثل رعایت برخی نكات بهداشتی، از جمله بهداشت خواب بسیار اهمیت دارد. همچنین ورزش نیز كمك كننده است. البته برای شروع ورزش بعد از گذر از دوران بیماری باید به برخی نكات توجه و در صورت امكان با پزشك مشورت كرد.
وی افزود: برای مثال اگر فرد مبتلا، ورزشكار باشد و بیماری بدون علامت حادی را هم تجربه كرده باشد، باید به تدریج بعد از حداقل یك هفته بدون هیچ علامتی، با نصف فعالیت قبل شروع كند. حال این زمان وقفه برای افرادی كه عوارض ریوی و قلبی را تجربه كرده اند باید طولانی‌تر باشد و بر تمرینات تنفسی تمركز كنند. همچنین افرادی كه در جریان كرونا دچار التهاب عضله قلب شدند باید بعد از گذشت سه تا 6 ماه از بهبودی، ورزش را شروع كنند.
به گفته عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی، طب سوزنی، ماساژ، مصرف داروهای ضد افسردگی با دز كم و آرامبخش برای رف مشكل خواب تحت نظر پزشك و داشتن تغذیه سالم در كاهش سندرم خستگی مزمن نقش بسزایی دارد.
وی در پایان اظهار كرد: استفاده از ماسك، رعایت فاصله گذاری اجتماعی، پرهیز از حضور در اجتماعات، داشتن خواب راحت و كافی، داشتن تغذیه سالم و ورزش هوازی حداقل سه روز در هفته، بهترین راه‌های پیشگیری از ابتلاء به كرونا است.
