عضو هیات علمی دانشكده بهداشت و ایمنی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی ضمن تشریح سناریوهای مختلف قابل پیش‌بینی درباره آینده اپیدمی كرونا، اظهار كرد: آینده این اپیدمی به میزان مداخلات و رعایت اصول بهداشتی از سوی مردم بستگی دارد.
در صورت عدم رعایت اصول، اپیدمی تا جایی گسترش می‌یابد تا بخش زیادی از جامعه را مبتلا كرده و در نهایت فروكش كند اما این پروسه چند ماه زمان می‌برد. از طرفی هر چقدر رعایت اصول و اعمال مداخلات جدی‌تر باشد این بازه زمانی كوتاه‌تر می‌شود.
دكتر سعید هاشمی نظری - دكترای تخصصی اپیدمیولوژی- خاطرنشان كرد: اگر از همین فردا تمام كسانی كه امكان آن را دارند در خانه بمانند و تنها بخش‌های ویژه مانند كادر بهداشت و درمان و بخش‌های مهم كشوری فعال بمانند، می‌توان انتظار داشت كه اپیدمی تا پایان فروردین رو به افول برود، درغیر اینصورت مدت زمان بیشتری درگیر اپیدمی خواهیم بود.
این عضو كمیته اپیدمیولوژی در ستاد عملیات مقابله با كرونا در كلان شهر تهران با بیان اینكه پیش بینی زمان اوج و افول اپیدمی كرونا كار ساده‌ای نیست، عنوان كرد: پیش‌بینی اپیدمی نیازمند مدل‌سازی و مدل‌سازی نیازمند دریافت داده‌های درستی است كه از دل مطالعات استخراج می‌شود. برای استخراج داده‌ها نیز باید مدت زمانی از شروع اپیدمی گذشته باشد.
افول و خاموشی اپیدمی به نحوه اجرای مداخلات بستگی دارد
وی با بیان اینكه كنترل اپیدمی به تعریف و اجرای مداخلات تعریف شده بر اساس مدلسازی‌ها بستگی دارد، گفت: سرعت افول و خاموشی اپیدمی به عملكرد مداخلات و كارایی آنها بستگی دارد، به عبارتی مداخلات به شما می‌گویند كه اپیدمی چه زمانی به اوج رسیده و چه زمانی افول می‌كند و یا بازه زمانی كاهش آن چقدر می‌تواند سریع باشد.
سرعت رشد اپیدمی به چه عواملی بستگی دارد؟
وی با بیان اینكه اپیدمی بیماری‌های عفونی در جوامع، به دنبال تماس افراد حساس با مبتلایان به سرعت رشد می‌كند، تصریح كرد: هرچقدر تعداد مبتلایان در جامعه بیشتر باشد و بیماران با افراد سالم تماس بیشتری داشته باشند، احتمال گسترش اپیدمی افزایش پیدا می‌كند.
بدترین حالت قابل تصور در اپیدمی‌ها
این عضو هیات علمی دانشگاه با تاكید بر نقش مداخلات در كنترل شیوع بیماری در جامعه، اظهار كرد: اگر هیچ اقدامی صورت نگیرد و مداخله‌ای انجام نشود، اپیدمی تا جایی گسترش پیدا می‌كند كه تعداد افراد سالم از بیماران كمتر شود، به عبارت دیگر اكثریت افراد در تماس باهم، بیمار بوده یا قبلا بیماری را گرفته باشند. به این ترتیب ویروس توان گسترش خود را از دست می‌دهد، البته این شرایط بدترین حالت قابل تصور در اپیدمی‌هاست. به این معنا كه جوامع و دولت‌ها دست روی دست گذاشته و مداخله‌ای صورت نگیرد تا كل جامعه مبتلا شده و اپیدمی خاموش شود.
"میزان مولد" در اپیدمی چیست؟
دكتر هاشمی با بیان اینكه اپیدمی با شاخصی به نام "میزان مولد" حركت می‌كند، توضیح داد: "میزان مولد" به این معناست كه هر بیمار، چند انسان سالم را مبتلا می‌كند؛ هرچقدر این میزان بالاتر باشد، رشد اپیدمی بیشتر خواهد شد، به عبارتی این احتمال وجود دارد كه تعداد بیماران تا جایی افزایش یابد كه مراكز درمانی قادر به پاسخگویی نباشند.
چه زمانی اپیدمی خاموش می‌شود؟
این متخصص اپیدمیولوژی كاهش شاخص "میزان مولد" بیماری در جامعه را موثرترین مداخله برای كنترل اپیدمی عنوان كرد و در توضیح این مساله خاطرنشان كرد: "میزان مولد بیماری" در جامعه یك عدد است، با این تعریف كه هر بیمار چند فرد سالم را مبتلا می‌كند. در ابتدای اپیدمی‌ها این رقم بسیار بالا و بسته به شرایط، متفاوت و بین 2 تا 5 نفر گزارش شده است. هر چه این عدد كمتر شده و به یك و زیر یك نزدیكتر شود، اپیدمی سریعتر رو به افول می‌رود، به این معنا كه هر فرد مبتلا حداكثر یك نفر را مبتلا كند، در آن صورت اپیدمی به سمت خاموشی می‌رود.
راهكارهایی برای كاهش میزان مولد و قطع زنجیره انتقال
این اپیدمیولویست با اشاره به راهكارهایی برای كاهش میزان مولد و در اصل قطع زنجیره انتقال بیماری، عنوان كرد: كنترل اپیدمی به كاهش احتمال تماس افراد بیمار با سایرین و همچنین كاهش احتمال انتقال در هر تماس وابسته است. ابتدا باید بیماریابی شده و طی آن افراد بیمار، افراد مشكوك به بیماری و افرادی كه با بیماران تماس داشته‌اند، باید ایزوله شوند. البته ایزوله به معنای بستری افراد در بیمارستان نیست و افرادی كه دارای مشكلات حاد نیستند نباید در بیمارستان بستری شوند.
وی ادامه داد: ایزولیشن به معنای كاهش تماس این افراد با سایرین و یا در بهترین حالت قطع تماس است، به عبارت دیگر این افراد باید تا جای ممكن در خانه بمانند. به همین دلیل است كه بارها از سوی مسوولان و متخصصان بر ضرورت قرنطینه خانگی و عمومی تاكید شده، چراكه در این حالت تماس بیماران با افراد سالم به حداقل ممكن می‌رسد.
قرنطینه عمومی اولین و مهمترین مداخله جهت كنترل اپیدمی
این اپیدمیولوژیست قرنطینه عمومی را اولین و مهمترین مداخله دانست و ادامه داد: مداخله دوم كاهش احتمال انتقال درشرایطی است كه به هر دلیل یك تماس مشكوك صورت گرفته، در این زمان بهترین و موثرترین راهكار، رعایت كلیه اصول بهداشتی است كه دائما بر روی آنها تاكید می‌شود.
وی با بیان اینكه اجرای این دو راهكار از سرعت گسترش اپیدمی می‌كاهد، عنوان كرد: برای تحقق این مسایل دو راه وجود دارد، یا باید مانند چین، سیستم قرنطینه كلی در كل كشور و یا در استان‌های بسیار درگیر اجرا شود كه كار بسیار سختی است و یا خود مردم رعایت كنند.
چرا قطع زنجیره انتقال مهم است؟
این عضو هیات علمی دانشگاه تاكید كرد: با ماندن افراد در خانه و قطع زنجیره انتقال، فرد مبتلا دیگر نمی‌تواند فرد دیگری را مبتلا كند. در این صورت با بهبودی فرد مبتلا بعد از گذشت دو تا سه هفته، دیگر مبتلای جدیدی وجود نداشته و در اصل زنجیره انتقال قطع می‌شود. هر چه تعداد بیماران كمتر شود، امكان سرویس دهی مناسب به بیماران در مراكز درمانی بیشتر می‌شود، بنابراین ایزولیشن افراد و كاهش انتقال بیماری نیز سرعت بیشتری گرفته و قطعاً آمار مرگ و میر نیز كاهش پیدا می‌كند.اما در صورت عدم اجرای این مداخلات، سیستم درمان كشور قابلیت پشتیبانی و حمایت از سیل بیماران را نداشته و در نتیجه آمار مرگ و میر نیز روزبه روز افزایش پیدا می‌كند.
كنترل اپیدمی به رفتار و مداخلات ما بستگی دارد
وی با اشاره به تجربه موفق برخی كشورها در این رابطه، اظهار كرد: در كشورهایی كه مردم اصول بهداشتی و مساله قرنطینه خانگی را جدی گرفته و اجرا می‌كنند، اپیدمی در حال كنترل است، به عبارت دیگر كنترل اپیدمی به رفتار و مداخلات ما بستگی دارد.
عفونت ویروسی كرونا یك بیماری بالقوه كشنده نیست
دكتر هاشمی در ادامه با بیان این مساله كه عفونت ویروسی كرونا یك بیماری بالقوه كشنده نیست، گفت: میزان مرگ و میرهای این بیماری در مجموع حدود دو الی سه درصد است، البته این درصد در سالمندان و افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای تا 5 یا حتی 10 درصد افزایش پیدا می‌كند. همچنین حدود 80 درصد از مبتلایان نیازی به بستری نداشته و در 20 درصد افراد نیازمند بستری نیز، احتمال مرگ و میر درصد پایینی است.
افزایش شانس ابتلا با مراجعه بی‌مورد به مراكز درمانی
وی تاكید كرد: لذا توصیه ما این است كه افراد دارای نشانه‌های خفیف مانند سرفه و عطسه خفیف و یا تب پایین مستقیما به بیمارستان‌ها مراجعه نكنند، چراكه در صورت مراجعه نیز بستری نخواهند شد و با این كار تنها ریسك و احتمال انتقال بیماری به دیگران و یا ابتلای خود به بیماری را افزایش می‌دهند.
دكتر هاشمی خطاب به بیماران دارای علایم خفیف توصیه كرد: این افراد می‌توانند با شماره تماس‌های اعلام شده از سوی وزارت بهداشت تماس گرفته و اطلاعات و توصیه‌های لازم برای قرنطینه و مراقبت‌های خانگی را دریافت كنند.
آیا ویروس ضعیف می‌شود؟
این اپیدمیولوژیست در رابطه با فرضیه ضعیف شدن ویروس با گذشت زمان، با تاكید بر اینكه قطعیت این موضوع باید توسط ویروس شناسان بررسی و مطالعه شود، گفت: در حال حاضر نمی‌توان با قطعیت گفت كه با چرخش ویروس در جامعه، قدرت آن كمتر یا بیشتر می‌شود، با این حال اگر فرض كنیم كه ویروس كرونا همانند آنفولانزا از تغییرات دمایی پیروی می‌كند، انتظار داریم با شروع فصل گرما شیوع و بروز آن كمتر شود ولی هنوز نمی‌توان آن را تایید كرد و در حال حاضر قطعی‌ترین راهكار برای نابودی اپیدمی، قطع زنجیره انتقال است. البته مراكز تحقیقاتی و دارویی مختلف در سراسر جهان برای كشف دارو و واكسن كروناویروس جدید، در حال فعالیت هستند كه امیدواریم هرچه سریعتر به نتیجه برسند.
با قرنطینه ناقص انتظار كاهش زودهنگام اپیدمی را نداشته باشیم
وی با تاكید بر ضرورت قرنطینه عمومی برای كنترل اپیدمی، تصریح كرد: تجربه موفق كشورها به دلیل اجرای قرنطینه كامل بود، البته قرنطینه محدود نیز بی‌تاثیر نیست، ولی اگر قرنطینه كامل 70 درصد موثر باشد، قرنطینه ناقص یا محدود تنها 10 درصد تاثیرگذار است و نمی‌توان از این شرایط انتظار كاهش زودهنگام اپیدمی داشت.
همه در معرض خطر ابتلا قرار دارند
این اپیدمیولوییست با تاكید بر اینكه همه ما در معرض خطر ابتلا قرار داریم، اظهار كرد: با این حال در رابطه با كروناویروس نیز مانند هر بیماری دیگری افراد دارای سطح ایمنی ضعیف بیشتر تحت تاثیر قرار می‌گیرند، ولی این به معنای مستثنی بودن افراد سالم از بروز نوع شدید بیماری و یا حتی مرگ و میر نیست. لذا باید دست به دست هم داده و سعی كنیم با رعایت همه جانبه اصول بهداشتی و در خانه ماندن، تعداد موارد ابتلا را كم كنیم تا سیستم درمانی بتواند پاسخگویی موارد حاد و شدید باشد.
تاكید بر ضرورت تقویت اقدامات پیشگیرانه
وی در بخش دیگر با تاكید بر اینكه برای جلوگیری از اپیدمی باید اقدامات پیشگیرانه در راستای كاهش آمار ابتلا در اولویت باشد، گفت: به عبارت دیگر اگرچه حوزه‌های درمانی شدیدا در حال تلاش بوده و اقدامات كادر درمان ستودنی است، با این حال حوزه‌های فرماندهی در كل كشور باید اقدامات پیشگیرانه را جدی‌تر پیگیری كنند و تمامی حوزه‌های مربوطه از صدا و سیما تا شهرداری و سایر حوزه‌ها در خدمت تیم مدیریت بحران كشور بوده و هماهنگ عمل كنند.
ضرورت تقویت مشاركت‌های بین بخشی
دكتر هاشمی با تاكید بر ضرورت تقویت مشاركت‌های بین بخشی اظهار كرد: وزارت بهداشت به دلیل توانمندی علمی باید در بخش رهبری و مدیریت بحران عمل كند ولی از طرفی به خط كردن ارگان‌های مختلف در راستای اجرای توصیه‌های علمی نیازمند یك قوه و نیروی اجرایی مناسب است.
نبود هماهنگی كافی برای مدیریت همه جانبه امور
این اپیدمیولوژیست با بیان اینكه اتفاقات رخ داده در این بازه زمانی نشان دهنده عدم دستیابی سیستم های فرماندهی و مدیریت كشور به هماهنگی كافی برای مدیریت همه جانبه و استفاده از كلیه ظرفیت‌های كشور است، عنوان كرد: باید در این زمینه فكر اساسی شود، چرا كه هر چقدر هماهنگی و اجرای توصیه‌های علمی سریعتر انجام شود اثربخشی آن بیشتری می‌شود.
عضو هیات علمی دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشكی شهیدبهشتی با تاكید بر ضرورت تولید داده و مطالعه بیشتر در زمینه اپیدمی كرونا با توجه به شرایط داخل كشور، اظهار كرد: البته در ابتدا قطعاً می‌توان از داده‌های موجود سایر كشورها استفاده كرد، ولی هر كشوری باید با توجه به شرایط خاص همان كشور و بر اساس مطالعات داخلی نسبت به جمع آوری داده‌ها اقدام كند.
فعالیت دانشگاه ها به سمت تحقیقات كرونا سوق داده شود
عضو هیات علمی دانشكده بهداشت و ایمنی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی در خاتمه با بیان اینكه در حال حاضر فعالیت بسیاری از پژوهشگاه‌های داخل كشور به سمت تحقیقات كرونا سوق داده شده و بودجه‌های خوبی نیز برای آن در نظر گرفته شده است، عنوان كرد: البته تاثیرگذاری بیشتر این تحقیقات نیازمند هماهنگی بیشتر در ستاد ملی كروناست. به عبارتی اكنون كه فعالیت آموزشی دانشگاه‌ها تا حدودی غیر فعال است، فعالیت اساتید می‌تواند به سمت تحقیق و پژوهش در زمینه تولید دارو و واكسن، پیش بینی‌های اپیدمیولوژیك و یا ارزیابی مداخلات متنوع سایر كشورها سوق داده شود.
