آنتی بیوتیك‌ها داروهای قدرتمندی هستند كه با عفونت‌های باكتریایی مبارزه می‌كنند اما گاهی به دلیل مصرف نادرست سبب بروز مشكلات بیشتری برای بیمار می‌شوند.

اكثر پزشكان معتقدند استفاده نابجا یا نادرست دارو می‌تواند منجر به مقاومت آنتی بیوتیكی شود و عوارض جبران‌ناپذیری را در پی داشته باشد.

از طرفی مصرف خودسرانه دارو یكی از معضلاتی است كه گریبانگیر جامعه ما شده و از آن به عنوان یكی از مهمترین علل مسمومیت در جهان نیز یاد می‌شود.

مُسكن‌ها نیز یكی از پرطرفدارترین داروهایی هستند كه معمولا خودسرانه و بدون تجویز پزشك در هر سنی استفاده می‌شود، افراد با مشاهده اولین علائم سرماخوردگی و تنفسی اقدام به مصرف این داروها می‌كنند.

اهمیت این موضوع تا جایی است كه در هفته جهانی آگاه‌سازی آنتی بیوتیك‌ها (28 آبان تا چهارم آذر) برای آگاهی‌ رسانی در زمینه آنتی بیوتیك‌ها با هدایت سازمان جهانی بهداشت، افزایش آگاهی عمومی و جهانی در برابر مقاومت میكروب‌ها به داروهای آنتی میكروبیال تلاش می‌شود.

تجویز دارو توسط مادر برای فرزند

داروخانه شبانه‌روزی بیرجند یكی از مراكزی است كه افراد برای گرفتن دارو بدون نسخه مراجعه می‌كنند و خانمی كه تقاضای آزیترومایسین و آموكسی‌سیلین داشت به خبرنگار ایرنا گفت: 2 هفته قبل خودم به دلیل سرماخوردگی به پزشك مراجعه كردم و همین داروها تجویز شد الان این قرص‌ها را برای سرماخوردگی پسرم می‌خواهم!

امیرآبادی كه اصرار زیادی برای دریافت دارو بدون نسخه دارد، افزود: زیر پوشش هیچ بیمه درمانی نیستیم و به دلیل هزینه‌های بالای ویزیت و اینكه هر سه یا چهار روز یكی از اعضای خانواده مریض می‌شوند نمی‌توانیم مدام به پزشك مراجعه كنیم.

یكی دیگر از شهروندان هم گفت: داروی آنتی‌بیوتیك و مُسكن عمدتا در كابینت یا یخچال همه خانه‌های مردم وجود دارد كه در صورت بروز تب، سرماخوردگی یا سردرد استفاده می‌كنیم.

افراخته افزود: تا قبل از این هر بار به داروخانه مراجعه می‌كردیم انواع و اقسام دارو بدون نسخه داده می‌شد اما الان به دلیل كمبودهای دارویی یا به دلایلی كه ما نمی‌دانیم، می‌گویند حتما باید نسخه داشته باشید.

وی بیان كرد: هنگام سرماخوردگی بیشتر از داروهای آنتی‌بیوتیك موجود در منزل یا دمنوش‌های گیاهی استفاده می‌كنیم و تا حدودی نیازی به مراجعه به پزشك نمی‌بینم مگر اینكه بیماری تشدید شود.

پیرمردی كه 15 دقیقه‌ای در داروخانه معطل دریافت داروهایش مانده، نظرات متفاوتی دارد و معتقد است كه نباید دارو را خودسرانه مصرف كرد.

او گفت: داروی مازاد در خانه داریم اما به دلیل شرایط سنی و به توصیه فرزندانم خودسرانه استفاده نمی‌كنیم.

این فرد سالمند گفت: هنگام مریضی داروهای موجود در كابینت را به همراه می‌آورم تا تاریخ انقضای آن توسط پزشك كنترل شود و در صورت نیاز به توصیه پزشك از همان دارو استفاده كنم.

وی این كار را در كاهش هزینه‌های درمان و هدر رفتن داروها موثر دانست در حالی كه در كمتر خانه‌ای از مردم قفسه‌ای از انواع داروها به‌ویژه آنتی‌بیوتیك و مُسكن‌ها وجود ندارد؛ داروهایی كه خواسته یا ناخواسته روی هم تلمبار شده و به محض سردرد یا علایمی شبیه آن به سراغ آنها می‌رویم.

به‌رغم همه تاكیدات پزشكان مبنی بر پرهیز از استفاده خودسرانه دارو و عوارض ناشی از آن و با وجود سهولت در دسترسی به پزشكان هنوز برخی خانواده‌ها ترجیح می‌دهند دكتر خودشان باشند و هزینه‌ای بابت سلامتی پرداخت نكنند.

تجویز دارو برای دیگران

گاهی این موضوع به تجویز دارو به دیگران نیز منتهی می‌شود و برخی افراد حتی پا را فراتر گذاشته، پیراهن پزشكی بر تن كرده و دیگران را به مصرف داروهایی كه در خانه موجود هست، تشویق می‌كنند!

موضوعی كه سرپرست دانشكده داروسازی دانشگاه علوم پزشكی بیرجند توضیحات بیشتری درباره آن ارائه كرد و گفت: آنتی‌ بیوتیك اول از همه برای سلامت بیماری كه به این داروها نیاز دارد، ضروری است اما تشخیص مصرف آن باید توسط پزشك انجام شود.

دكتر كبری ناصری تاكید كرد: تشخیص نوع آنتی بیوتیك از عهده مردم بر نمی‌آید و پزشك براساس پرسش و پاسخ با بیمار و معاینه در نهایت به این نتیجه می‌رسد كه فرد به آنتی‌بیوتیك نیاز دارد و چه نوع دارویی را باید مصرف كند.

وی گفت: در شرایط فعلی كه مقداری با كمبود آنتی‌ بیوتیك‌ها در كشور مواجه هستیم پیشنهاد دارم حتی‌الامكان این مساله رعایت شود زیرا آنتی‌ بیوتیك دارویی نیست كه فرد خودسرانه از داروخانه درخواست كند.

مقاومت میكروبی بر اثر مصرف نادرست آنتی‌ بیوتیك

عضو هیات علمی گروه داروسازی دانشگاه علوم پزشكی بیرجند افزود: مصرف نابجای آنتی‌ بیوتیك به‌راحتی سبب مقاومت میكروبی می‌شود و وقتی فرد دوباره مبتلا به عفونت جدی شود آنتی‌ بیوتیك‌های خوراكی جواب نمی‌دهد لذا منجر به بستری شدن بیمار، دریافت آنتی‌ بیوتیك‌های فوق‌العاده قوی و افزایش هزینه‌های بستری و سایر موارد می‌شود.

وی گفت: در شرایط فعلی توزیع آنتی‌ بیوتیك‌ها در داروخانه‌ها بهتر از شرایط یك ماه قبل شده است و معمولا بیماران دارای نسخه می‌توانند به دارو دسترسی داشته باشند.

ناصری عنوان كرد: یكسری افراد به دنبال دسترسی به آنتی‌ بیوتیك‌ها بدون در دست داشتن نسخه هستند در حالی كه آنتی‌ بیوتیك بدون نسخه قابل ارائه نیست.

وی افزود: مردم به دلایل مختلف تقاضای دریافت انواع داروها را بدون نسخه دارند كه از جمله می‌توان به نداشتن فرهنگ درست مصرف دارویی، كاهش دادن هزینه‌های پزشكی و از این قبیل اشاره كرد.

این پزشك داروساز گفت: نمی‌توانیم بگوییم داروی بدون نسخه به بیمار نمی‌دهیم اما همه تلاش ما بر این است تا وضعیت بیمار ارزیابی شود و راهنمایی مناسبی برای تحویل دارو داشته باشیم.

وی گفت: مصرف داروهای آنتی‌ بیوتیك به دلیل كنترل ویروس كرونا نسبت به قبل تا حدودی كمتر شده و وضعیت سلامت مردم نیز اكنون بهتر و مراجعات مردمی به داروخانه‌ها كاهش یافته است.

آنتی‌ بیوتیك‌ به وفور در داروخانه‌ها موجود نیست

ناصری اضافه كرد: آنتی‌ بیوتیك‌ها به وفور در داروخانه‌ها موجود نیست اما از شرایط یك ماه اخیر عبور كرده‌ایم و در هفته‌های اخیر بیماران به‌ویژه كودكان با نسخه مراجعه می‌كردند در حالی كه با نبود دارو شرمنده آنها می‌شدیم.

وی با تاكید بر اینكه هیچ دارویی نباید خودسرانه مصرف شود گفت: ساده‌ترین روش این است مردم با مراجعه به داروخانه‌ها برای تهیه دارو حداقل از داروساز مشورت بگیرند.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی بیرجند با بیان اینكه مصرف خودسرانه دارو یكی از معضلات جامعه است افزود: مصرف بی‌رویه و نابجای آنتی‌ بیوتیك‌ها مقاومت میكروب‌ها را بیشتر كرده و درمان همه ما را چه افرادی كه دارو مصرف می‌كنند چه افرادی كه مصرف نمی‌كنند را دچار اختلال می‌كند.

افزایش مصرف با آغاز فصل سرما

كارشناس مسئول امور دارویی دانشگاه علوم پزشكی بیرجند هم گفت: با آغاز فصل سرما و شیوع آنفلوآنزا همچنین تصور غلطی كه آنتی بیوتیك پاسخگو است شاهد افزایش تقاضا و مصرف آنتی بیوتیك بوده‌ایم.

شهرام هنرمند اظهار داشت: ابتدای پاییز امسال درخواست آنتی بیوتیك چند برابر فصل پاییز سال‌های گذشته بود و این موضوع در كنار كمبود مواد اولیه برای تولید دارو، منجر به كمبودهای دارویی در سراسر كشور از جمله خراسان جنوبی شد.

وی افزود: اكنون براساس اعلام سازمان غذا و دارو مواد اولیه مورد نیاز در دسترس قرار گرفته و آنتی بیوتیك در حال توزیع و پاسخگوی نیاز نسخه‌های مردم در داروخانه‌ها است.

كارشناس مسئول امور دارویی دانشگاه علوم پزشكی بیرجند بیان كرد: با توجه به اینكه بیشتر بیماری‌های ویروسی نیاز به آنتی بیوتیك ندارند لذا با مراقبت‌ها، استفاده از تب‌برها و تغذیه درست قابل رفع است.

وی گفت: اثرات مصرف آنتی بیوتیك‌ سه تا پنج روز بعد از مصرف بروز پیدا می‌كند اما مردم تحمل ندارند لذا با تشدید علایم، مجدد سراغ آنتی بیوتیك قوی‌تر می‌روند در حالی كه باید مراقبت بیشتری كنند.

هنرمند افزود: بیماران در این دوره مدام از این دكتر به آن دكتر رفته اما اطلاعات را به پزشكان منتقل نمی‌كنند، در نهایت بعد از مصرف 10 روزه آنتی بیوتیك‌ها علایم در حال فروكش كردن است كه نتیجه مصرف داروهای دوره اول بیماری بوده است.

وی تاكید كرد: روند بد مصرف آنتی بیوتیك سبب شده هم مصرف آن افزایش یابد، هم به‌جا مصرف نشود لذا شاهد انباشت دارو در خانه‌های مردم باشیم، علاوه بر این عوارض بیماری با مصرف چندین دارو بیشتر و سبب ضعیف شدن مقاومت بدن به‌ویژه در كودكان می‌شود.

كارشناس مسئول امور دارویی دانشگاه علوم پزشكی بیرجند گفت: تجویز و مصرف غلط آنتی بیوتیك‌ها مقاومت بدن را در مقابل بیماری‌های عفونی كم كرده و سبب تشدید بیماری‌های مختلف در بدن فرد می‌شود.

لزوم فرهنگ‌سازی مصرف صحیح دارو

وی با اشاره به هفته جهانی آگاه‌سازی آنتی بیوتیك‌ها از 28 آبان تا چهارم آذر افزود: فرهنگ‌سازی درخصوص مصرف دارو اهمیت زیادی دارد و در صورتی كه افراد داروهای خود را در زمان معین و بدون وقفه مصرف كنند به‌طور حتم نه دارویی اضافه می‌ماند و نه نیازی به ذخیره دارو در خانه می‌شود.

هنرمند تاكید كرد: مردم باید در این زمینه فرهنگ خود را اصلاح و به‌روز كنند تا آخرین سلاح ما در مقابل بیماری‌های عفونی كه احتمالا قوی‌تر از قبل ظاهر خواهد شد، از دست نرود.

وی با تاكید بر اینكه نگهداری دارو در یخچال نمی‌تواند ضامن سالم بودن آن باشد گفت: برخی داروها را تنها می‌توان مدت كوتاهی در خانه ذخیره كرد، در حالی كه برخی افراد تصور می‌كنند در صورتی كه دارو در یخچال نگهداری شود احتمال فاسد شدنش بسیار كم است و صدمه‌ای به فرد وارد نمی‌سازد.

كارشناس مسئول امور دارویی دانشگاه علوم پزشكی بیرجند گفت: توصیه می‌كنیم بیمار برای دستیابی به تندرستی خود دوره مصرف داروهایش را به پایان برساند تا بهبودی كامل حاصل شود، همچنین افراد از مصرف خودسرانه دارو به جد پرهیز كنند.