عدم توانایی در باردار شدن بیش از یك سال، بدون جلوگیری از بارداری را ناباروری می‌گویند. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت 15-10 درصد از زوج‌ها در جهان نابارور هستند. در ایران نیز 15 تا 20 درصد زوجین نابارور هستند. در این گزارش شما را با علل ناباروری و روش‌های درمان آن آشنا می‌كنیم.

سالها در آرزوی این هستی كه مثل هزاران جوان دیگر سرو سامان بگیری و با همسر و همدمی همتراز زندگیت،زیر یك سقف، آرزوهای خود را یك به یك محقق سازی.

بالاخره زندگی مشتركت با هر سختی و فراز و نشیبی كه وجود دارد شكل می‌گیرد و حالا تو به دنبال بزرگترین آرزوی هر زوج جوانی هستی كه نام و مقصدش فرزندار شدن است؛ فرزندی كه با نگاه معصوم و خنده و گریه كودكانه‌اش هوش از سرت ببرد و بابا و مامان گفتنش حالت را خوش‌كند!

اما این اتفاق برای بسیاری از افراد شبیه یك رؤیای تحقق نیافتنی است! كابوسی است كه از روزی كه اولین نشانه‌های ناباروری بروز می‌كند و برگه آزمایش‌های پزشك متخصص را می‌نگری، همچون بختك شومی بر سرت فرود می‌آید و انگار كشتی آرزوهایت هر لحظه در دریای متلاطم زندگیت به غرق شدن نزدیكتر می‌شود. در گزارش پیشرو ما شما را با ناباروری و علل بروز و همچنین روش‌های درمان ناباروری آشنا می‌كنیم.

ناباروری چیست؟

عدم توانایی در حامله شدن بیش از یك سال نزدیكی بدون جلوگیری از بارداری را ناباروری می‌گویند. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت 15-10 درصد از زوج‌ها، نابارور هستند.در ایران نیز 15 تا 20 درصد زوج‌ها نابارور هستند.

علل ناباروری می‌تواند مربوط به زن، مرد و یا هر دو باشد. به طور كلی 45-35 درصد از ناباروری‌ها مربوط به زنان، 40-20 درصد مربوط به مردان و 15 درصد بدون علت هستند.

تأثیر و خطرات عوامل محیطی در ایجاد نازایی چیست؟

ما در زندگی روزمره پیوسته در معرض بمباران سموم و مواد شیمیایی هستیم. این مواد در غذاها، پاكت‌های بسته‌بندی مواد غذایی، حشره‌كش‌ها، افزودنی‌ها، مواد نگهدارنده، پاك كننده‌های خانگی، اسپری‌ها و ذرات قابل استنشاق، مواد نگهدارنده چوب و مواد ضد كرم چوب به وفور یافت می‌شوند.

همۀ عوامل فوق ممكن است بر باروری اثر بگذارند. واقعیت این است كه ما در دریایی از هورمون‌ها و مواد شیمیایی غوطه‌ور هستیم و بسیاری از این عوامل بر باروری ما اثر منفی دارند لیكن اغلب جدا كردن تك‌تك عوامل آسیب‌زا، كاری غیر ممكن یا بسیار دشوار است.

مواد شیمیایی خانگی موثر در بروز ناباروری كدام است؟

شواهد فراوانی وجود دارند كه نشان می‌دهند مواد شیمیایی موجود در خانه نظیر اسپری‌ها، پاك‌كننده‌ها و حشره‌كش‌ها بر باروری اثر منفی دارند. برخی مواد شیمیایی می‌توانند باروری را مختل كنند یا از رشد و تكامل تخمك بارور شده جلوگیری كنند.

اشعۀ یونیزان

این نوع از اشعه كه ذرات بارداری به نام یون تولید می‌كنند، از اشعۀ X حاصل می‌شود. این اشعه قدرت آن را دارد كه تغییراتی در سلول ایجاد كند و نیز می‌تواند باعث سقط و نازایی شود. بیضه یكی از حساس‌ترین اعضای بدن نسبت به اشعۀ X است. تحقیقات ثابت كرده است مردانی كه در محیط كار خود با اشعۀ X سر و كار دارند، امكان دارد تعداد اسپرم‌ها در آن‌ها كاهش یابد.

اشعۀ غیر یونیزان

این تششعات به طور طبیعی توسط خورشید تولید می‌شوند و نمی‌توانند ایجاد یون بكنند. ما در زندگی روزمره از طریق وسایل مختلفی مثل: رادار، تلفن همراه، امواج رادیویی، تلویزیون، كامپیوتر، پتوی برقی و دیگر وسایل در معرض این اشعه قرار داریم.

ممكن است خبرهای ترسناكی دربارۀ خطرات مختلف تلفن‌های همراه برای سلامتی بدن به گوشتان خورده باشد. با این وجود دانشمندان معتقدند اثبات این مدعیات هنوز به تحقیقات بیشتر و دقیق‌تری نیاز دارد.

فلزات سمی سنگین

جیوه:

یك فلز سنگین سمی است كه امروزه هوا، آب و خاك را در بسیاری از نقاط جهان آلوده كرده است.آلودگی به جیوه در اثر سوزاندن سوخت‌های فسیلی و افزایش استفاده از آن در صنعت و كشاورزی ایجاد شده است.مقادیر خیلی كمی جیوه نیز در حشره‌كش‌ها، مواد پركنندۀ دندان، ماهی‌ها به ویژه ماهی تن یافت می‌شود.
بر اساس مطالعات انجام شده، از میان فلزات سمی، سرب، بیشترین خطرات را برای باروری مردان دارد.سرب می‌تواند باعث كاهش تعداد اسپرم‌ها، افزایش اسپرم‌های ناهنجار و با تحرك كمتر شود.

كادمیم:

یك ماده سمی غیر آلی است كه در توتون و تنباكو موجود است و می‌تواند در بدن جمع شود. این ماده می‌تواند عناصر غذایی مثل روی را كه نقش مهمی در باروری زن و مرد دارند، بلوكه (مهار) كند.

مس:

این فلز، هم سمی و هم حیاتی است و آن بستگی دارد به اینكه شما چگونه در معرض این عنصر قرار گیرید. بدن شما از طریق لوله‌های آب، سیم مسی موجود درIUD (وسیله داخل رحمی جلوگیری از بارداری)، استخرهای شنا و جواهراتی كه استفاده می‌كنید، مس را جذب می‌كند. این فلز تمایل به افزایش غلظت خود در بدن دارد. مس و روی، آنتاگونیست همدیگر هستند؛ به این معنی كه وقتی سطح مس در بدن بالا می‌رود، سطح روی در بدن كاهش می‌یابد و چون روی نقش حیاتی در باروری زوجین دارد، تنظیم مس بدن در محدوده طبیعی اهمیت زیادی دارد.

علل ناباروری مربوط به مردان چیست؟

كمبود تولید اسپرم یا عدم تولید اسپرم

اختلال در خروج اسپرم

اختلال در حركت اسپرم

اختلال در سیستم ایمنی

اختلال در شكل‌ ظاهری اسپرم كه می‌تواند ناشی از اختلالات ژنتیكی باشد.

علل ناباروری مربوط به زنان چیست؟

اختلال در تخمك‌گذاری كه می‌تواند ناشی از بیماری‌های تخمدان و یا سایر عدد باشد.

اختلال در رحم

اختلال در لوله‌های رحمی مثل چسبندگی لوله‌ها، انسداد لوله، پیچ خوردگی و یا ترشح ماده سمی از لوله‌ها جهت دستیابی به علت نازایی باید زن و مرد هر دو تحت بررسی قرار گیرند و در مرحله اول مرد است كه باید بررسی شود. گرفتن تاریخچه از زن و مرد، معاینه جسمی و انجام آزمایشات، اولین قدم در ارزیابی زوجین محسوب می‌شود.

زوجین باید در صورت داشتن هرگونه بیماری خاصی همانند دیابت، پركاری و یا كم كاری تیروئید، نارسایی كلیه، بیماری قلبی و اختلالات خونریزی دهنده پزشك را در جریان قرار دهند؛ زیرا موارد ذكر شده می‌تواند بر باروری تأثیر بگذارد.

بعضی از داروها نیز می‌توانند در روند بارور شدن تأثیر‌گذار باشند؛ پس در صورت مصرف هر گونه دارویی به خصوص داروهای ضد افسردگی و فشار خون، پزشك و یا پرستار را در جریان قرار دهید.

در بعضی موارد زن و مرد مجبور هستند كه از تخمك اهدایی و یا جنین اهدایی استفاده كنند كه این مسئله حین بررسی آزمایش‌های هورمونی و گرفتن تاریخچه از زوجین مشخص می‌شود. امروزه اهدای تخمك در زنانی كه دچار پیری زودرس تخمدان شده‌اند و ذخیره تخمدانی ندارند، شانس واقعی برای باردار شدن را ایجاد می‌كند.

رحم عضوی از بدن یك زن است و عمل اصلی آن ایجاد محیطی برای حاملگی است. در طول حاملگی رحم نقش پذیرش تخم، لانه‌گزینی و تغذیه این محصول را ایفا می‌كند؛ محصولی كه بعدها تبدیل به یك نوزاد كامل می‌شود. رحم شكلی شبیه گلابی است كه شامل فضای رحمی، لوله‌های رحم و تخمدان‌هاست.

به تمام روش‌هایی كه در آنها اقدام به برداشتن تخمك از تخمدان و بارور شدن آنها می‌شود فنون كمك باروری گفته می‌شود:

تكنیك‌های باوری رایج شامل زیفت«ZIFTk» و «آی وی اف- ای تی IVF-ET» است.

«IVF-ET»

بارور شدن تخمك، تقسیم شدن تخم حاصل از آن و سپس تشكیل جنین در آزمایشگاه از مراحل بسیار مهم است كه به آن باروری خارج رحمی یا آی‌وی‌اف گویند.

روش كار در آی‌ وی اف چگونه است؟

در این روش تخمك‌ها از تخمدان برداشته شده و در محیط مناسب آزمایشگاهی با اسپرم لقاح داده می‌شود و بعد از تقسیم سلولی و تشكلی رویان 8 سلولی، این رویان در داخل رحم جایگزین می‌شود كه به آن انتقال جنین یا امبریوترانسفر Embryo transfer اطلاق می‌شود و به طور اختصار به آن «ET» می‌گویند.

نتایج حاصل از انجام این روش:

ممكن است تخمك‌های تخلیه شده از رحم بارور نشوند. ممكن است تعداد زیادی تخمك از تخمدان تخلیه شود اما فقط تعداد كمی از تخم‌ها بعد از تزریق اسپرم به داخل آنها بارور شود و شروع به تقسیم‌ كنند. ممكن است تخمك به خوبی بارور شود و تعداد جنین‌های حاصل زیادتر از اندازه باشد؛ به طوری كه بتوان آنها را منجمد (فریز) كرد.

نتایجی را كه بعد از انتقال جنین به رحم می‌توان پیش‌بینی كرد

بروز حاملگی به صورتحاملگی داخل رحمی،حاملگی خارج رحمی،حاملگی داخل و خارج رحمی و چند قلویی كه می‌تواند در هر كدام از موارد نامبرده اتفاق بیافتد.

زیفت (ZIFT)

انتقال تخمك بارور شده به داخل لوله‌ای رحمی زیفت (ZIFT) نام دارد.

روش كار زیفت چیست؟ بعد از تخلیه تخمك‌ها، اسپرم‌ها را در تخمك‌ها تزریق می‌كنند سپس آن را در لوله رحم می‌گذارند و هر اسپرم در یك تخمك تزریق می‌شود كه با صلاحدید پزشك می‌توان تخمك بارور شده را در محیط كشت گذاشت، سپس از طریق ایجاد یك برش كوچك بر روی شكم و با كمك تلویزیون و لاپاراسكوپ به لوله رحمی مادر دسترسی پیدا می‌كنند و سپس جنین را در لوله قرار می‌دهند.

نتایجی كه می‌توان بعد از انتقال تخمك بارور شده به رحم، انتظار داشت به شرح زیر است؛ بروز حاملگی،حاملگی داخل رحمی،حاملگی خارج رحمی،حاملگی داخل و خارج رحمی و كاهش شكست این عمل منجر به تكرار آن می‌شود.

میكرواینجكشن

جدیدترین روش، میكرو اینجكشن است كه به عنوان آخرین دستكاری ظریف میكروسكوپی امروزه از آن استفاده می‌‌شود.

روش عمل میكرواینجكشن چیست؟

مستقیماً یك اسپرم انتخاب و به داخل سیتوپلاسم تخمك تزریق می‌شود، سپس به طور متوسط تعداد 4-3 عدد از تخمك‌هایی كه اسپرم در آنها تزریق شده و تشكیل جنین 4 سلولی یا بیشتر را داده‌اند در رحم یا لوله‌های رحمی قرار می‌دهند. برای تحریك تخمدان‌ها داروهای تحریك‌كننده تخمدان استفاده می‌شود.

بهترین سیكل درمانی و مدت زمان آن چه زمانی است؟

مناسب‌ترین زمان شروع دارو و درمانی بین روز اول تا سوم قاعدگی است. سیكل درمانی معمولاً در دو سیكل قاعدگی انجام می‌شود. در سیكل اول قاعدگی داروهایی تجویز می‌شوند كه مانع از تخمك‌گذاری می‌شوند و مصرف این داروها تا قاعدگی دوم ادامه دارد و بعد از آن مرحله دوم دارو درمانی با داروهای محرك تخمك‌گذاری آغاز می‌شود.

در طی 8-7 روز بعد از مصرف داروهایی كه باعث افزایش فولیكولهای حاوی تخمك می‌شود، سونوگرافی انجام می‌گیرد تا وضعیت تكاملی و تعداد فولیكولها به وسیله سونوگرافی مشخص شود. اگر اندازه و تعداد فولیكولها مناسب بود، بهترین زمان برای برداشتن تخمك‌هاست. برداشت تخمك‌ها در اطاق عمل و تحت بیهوشی انجام می‌شود. اگر درمان با موفقیت همراه نباشد بعد از دو ماه می‌توان درمان را تكرار كرد و در صورت عدم موفقیت در یك سال، سه بار می‌توان «IVF» و «زیفت» را تكرار كرد.

روش آمنیوستنز چیست؟

آمینوستنز روشی است كه طی آن مقدار كمی از مایه آمینوتیك اطراف جنین جهت نمونه‌برداری و بررسی آزمایشات كروموزمی به آزمایشگاه ژنتیك فرستاده می‌شود.

بهترین زمان انجام آمنیوستنز چه زمانی است؟

بهترین زمان انجام آمنیوستنز 16 هفتگی است. كشت كروموزمی جهت كاریوتایپ 10 تا 15 روز به طول می‌انجامد.

طریقه انجام آمنیوستنز چیست؟

ابتدا با سونوگرافی محل دقیق جنین جفت را مشخص كرده، سپس مطمئن‌ترین نقطه برای وارد كردن سوزن را انتخاب می‌كنند. شكم با مواد ضد عفونی‌كننده تمیز می‌شود و پزشك سوزن ریز و بلند را از طریق شكم به داخل حفره آمنیون، جایی كه بیشترین مایه وجود دارد وارد می‌كند و به اندازه 20 میلی‌ لیتر مایع می‌كشد. ممكن است حین نمونه‌گیری احساس مختصری فشار و درد وجود داشته باشد.بعد از نمونه‌گیری توصیه می‌شود 2 تا 3 روز از كارهای سنگین پرهیز شود.

چنانچه احساس نشت مایع یا خونریزی رخ داد حتماً با پزشك خود تماس گرفته و او را در جریان بگذارید.

كدام افراد كاندید آمنیوستنز هستند؟

موارد پرخطر در غربالگری سه ماهه اول یا دوم

افرادی كه سابقه فرزند با مشكلات كروموزومی مثل سندرم داون دارند.

افراد حامل جابه‌جایی یا ناهنجاری كروموزمی.

زوج‌هایی كه در معرض خطر داشتن فرزند مبتلا به بیماری ژنتیكی قابل تشخیص مثل تالاسمی یا كم خونی داسی شكل و یا فیبروز كیستی هستند.

افرادی كه دارای سابقه نقص لوله عصبی باز مثل اسپاینا بیفیدا در حاملگی قبلی هستند.

آمنیوستنز چه مزایایی دارد؟

آمنیوستنز تست تشخیصی است كه می‌تواند بگوید كودك شما دارای مشكل كروموزومی است یا نه. این تست یكی از ایمن‌ترین و كم‌خطرترین تست‌های تشخیصی است.

معایب و خطرات آمنیوستنز كدام است؟

خطرات ناشی از آمنیوستنز شامل از دست دادن جنین به میزان یك مورد از 300 مورد و عفونت 2-1 مورد در هر 3000 آمنیوستنز است.

جراحت جنین بسیار نادر است. احتمال آبریزش و خون‌ریزی متعاقب آمنیوستنز وجود دارد كه اغلب اوقات خود به خود قطع می‌شود.