با شروع سال تحصیلی جدید اغلب والدین گلایه می‌كنند كه فرزندشان با زود خوابیدن در شب و زود بیدار شدن در صبح مشكل دارد اما یكی مؤثرترین روش‌ها برای حل این مشكل، تنظیم و پایبندی به زمان خواب زودهنگام است. خواب زودهنگام می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی بر سلامت كودك شما ازنظر عاطفی، ذهنی و جسمی تأثیر بگذارد اما اینكه چگونه می‌توانیم زود خوابیدن را برای كودكمان به یك عادت تبدیل كنیم، موضوعی است كه درباره آن با دكتر نرگس رحمانی، روانشناس تربیتی و مدرس دانشگاه به گفت‌وگو پرداختیم.

میزان خواب كودكان 6 تا 10 سال
دكتر رحمانی می‌گوید: «كودكان شش تا 10 سال حدوداً به 7 تا 9 ساعت خواب باكیفیت نیاز دارند چون گاهی كودكان در اثر اختلال خواب، اضطراب یا كابوس وسط خواب بیدار می‌شوند كه این باعث كاهش كیفیت خواب می‌شود اما به‌طوركلی 7 تا 9 ساعت خواب می‌تواند برای تمركز بچه‌ها در طول روز كافی باشد.»

اهمیت خواب زودهنگام برای كودكان
به گفته این روانشناس كودك، خواب زودهنگام ساعت زیستی بدن كودك را تنظیم می‌كند: «بدن همه انسان‌ها خیلی راحت شرطی می‌شود؛ حتی زمان خواب انسان كه از آن بانام ساعت زیستی بدن نام‌برده می‌شود را می‌توان شرطی كرد. حتماً تجربه كردید كه خود ما بزرگ‌سالان اغلب اوقات رأس یك‌ساعتی می‌خوابیم و روز تعطیل تصمیم می‌گیریم كمی بیشتر بخوابیم اما می‌بینیم ناخودآگاه همان ساعتی از خواب بیدار می‌شویم كه روزهای غیر تعطیل بلند می‌شویم؛ این همان ساعت زیستی است كه بدن را آگاه می‌كند كه چه ساعتی از خواب بیدار شود.»

او ادامه می‌دهد: «عادت به زود خوابیدن در كودكان نیز می‌تواند ساعت بیولوژیك بدن آن‌ها را تنظیم كند كه این امر، با برنامه‌ریزی ساعت خواب كودكان توسط والدین امكان‌پذیر خواهد بود.»

خطرات كم‌خوابی یا بی‌خوابی در كودكان
كودكان و نوجوانانی كه به‌اندازه كافی نمی‌خوابند در معرض خطر ابتلا به بسیاری از مشكلات سلامتی ازجمله چاقی، دیابت نوع 2 و سلامت روان هستند. همچنین كم‌خوابی می‌تواند بر سیستم ایمنی بدن كه با میكروب مبارزه می‌كند و مانع بیمار شدن می‌شود، تأثیر بگذارد.

علاوه بر این‌ها، كم‌خوابی یا بی‌خوابی خطرات دیگری دارد كه دكتر رحمانی با اشاره به آن‌ها می‌گوید: «كم‌خوابی به‌شدت در عملكرد روزانه كودكان تأثیر می‌گذارد. اغلب دانش‌آموزانی كه در طول روز و سر كلاس خواب‌آلودند و تمركز و توجه كافی برای یادگیری دروس را ندارند، خواب كافی و باكیفیتی نداشته‌اند.»

این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: «بچه‌هایی كه از خواب كافی برخوردار نیستند معمولاً در طول روز آرامش كافی ندارند چون خواب شبانه بر روی عملكرد روزانه تأثیرگذار است و وقتی كودك در طول شب خواب باكیفیتی را تجربه نمی‌كند در روز دچار پرخاشگری، بی‌حوصلگی و اختلال در یادگیری می‌شود. تجربه این موارد به‌طوركلی منجر به این خواهد شد كه كودك مرتباً احساس اضطراب كند زیرا از عملكرد روتین زندگی عقب‌تر است.»

راهكارهایی برای اصلاح ساعت خواب كودكان
به گفته رحمانی، اختلال خواب كودكان در طول شب دو دلیل دارد: «اضطراب و تنظیم نبودن ساعت خواب كودكان.»

رحمانی به‌منظور تنظیم ساعت خواب كودكان می‌گوید: «به‌عنوان والد قوانین خواب را برای كودكتان توضیح دهید چون كودك به‌طوركلی اگر به حال خودش رها شود و زمان خواب مشخصی نداشته باشد، حتماً دوست دارد پا به‌پای بزرگ‌ترها بنشیند. اغلب كودكان احساس می‌كنند با زود خوابیدن زمان را از دست می‌دهند و متوجه نمی‌شوند اطرافشان چه اتفاقی می‌افتد.»

او ادامه می‌دهد: «لازم است والدین اولاً، ساعت خواب مشخصی را با توجه به شرایط تعیین كنند تا كودك بداند كه رأس فلان ساعت باید بخوابد؛ دوماً، والدین باید تنظیم ساعت خواب كودك را تدریجی انجام دهند. اگر كودك شما عادت داشته در تعطیلات تابستان ساعت 12- 1 بخوابد، شما نمی‌توانید از او انتظار داشته باشید كه با شروع مدارس رأس ساعت 10 بخوابد؛ دقت كنید تغییر ناگهانی در ساعت خواب به‌خودی‌خود می‌تواند منجر به ایجاد اضطراب در كودك شود؛ بنابراین برای تنظیم ساعت خواب كودك بهتر است هر شب یك ربع زودتر او را به رختخواب ببرید تا به‌تدریج به زمان خواب ایده‌آل برسد.»

با توجه به شروع سال تحصیلی جدید یكی دیگر از راهكارهای مؤثر برای تنظیم ساعت خواب كودكان، توجه به خواب روزانه بچه‌ها است: «گاهی بچه‌ها بعد از تعطیل شدن از مدرسه، ساعت 4-5 بعدازظهر می‌خوابند و 7 شب بلند می‌شوند؛ طبیعتاً این روند در ساعت خواب شبانه تأثیرگذار است لذا بهتر است والدین به هر طریقی كودك را بیدار نگه‌دارند چراكه هرچقدر كودك در طول روز خسته‌تر شود، شب زودتر و راحت‌تر می‌خوابد.»

علاوه بر این‌ها، راهكارهای دیگری وجود دارد كه در تنظیم خواب زودهنگام كودكان تأثیرگذار است:

- تلویزیون، كامپیوتر و تلفن‌ همراه را حداقل یك ساعت قبل از زمان خواب از دسترس كودك خارج كنید.

- اجازه ندهید كودكتان بعدازظهر و عصر نوشیدنی‌های حاوی كافئین مثل قهوه، چای، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و برخی نوشابه‌های گازدار را بنوشد.

-درست قبل از رفتن به رختخواب با كودك بازی‌های تحركی انجام ندهید چون باعث افزایش انرژی كودك می‌شود.

-اجازه ندهید كودكتان برنامه‌های تلویزیونی یا فیلم‌های ترسناك را نزدیك به زمان خواب تماشا كند زیرا تماشای این فیلم‌ها می‌توانند در خواب كودك اختلال ایجاد كند.

اضطراب خواب كودك را جدی بگیرید
به گفته رحمانی، تمام شرایط ذكرشده برای تنظیم ساعت خواب مختص كودكانی بود كه ازنظر روانی در حالت طبیعی قرار دارند اما گاهی كم‌خوابی و بی‌خوابی در كودكان علل دیگری غیر از عادت به دیر خوابیدن دارد.

رحمانی می‌گوید: «راهكارهای تنظیم ساعت خواب در كودكانی كه اضطراب خواب و ترس شبانه دارند، زمانی امكان‌پذیر است كه والدین ابتدا اضطراب و ترس شبانه را توسط متخصص كودك درمان و سپس قوانین و شرایط خواب زودهنگام را اجرایی كنند.»

اضطراب در مدرسه در اختلال خواب تأثیرگذار است
گاهی كودكان به دلیل شروع مدارس دچار اضطراب شده و به‌تبع آن، دچار اختلال خواب می‌شوند؛ رحمانی دراین‌باره می‌گوید: «تا زمانی كه عملكرد كودك در طول روز و شب مختل نشود، اضطراب مدرسه طبیعی است چون به‌هرحال كودك قرار است شرایط جدیدی را تجربه كند و با دوستان جدید، معلم جدید و درس‌های جدید آشنا شود و همه این‌ها می‌تواند برای كودك اضطراب‌آور باشد اما این نوع اضطراب با حرف زدن كودك درباره شرایط موجود به‌مرور كاهش می‌یابد.»

او ادامه می‌دهد: «والدین باید دقت كنند گاهی اضطراب كودك ارتباطی با شروع سال تحصیلی جدید ندارد بلكه گاهی كودك با اضطراب‌های قدیمی و حل‌نشده‌ای روبرو است كه این اضطراب‌ها در یك شرایط زمانی خاص مثل شروع سال تحصیلی جدید خودش را نشان می‌دهد.»

دكتر رحمانی با تأكید بر توجه به نوع اضطراب در كودكان می گوید:« اضطراب غیرطبیعی در كودكان نشانه‌هایی دارد كه ارجاع به یك متخصص كودك را برای والدین شفاف و ضروری می‌كند؛ این نشانه‌ها عبارت است از حالت تهوع، دل‌درد شدید، سرگیجه، گریه‌های زیاد، پایین آمدن آستانه تحمل، چسبندگی به والدین و...اگر این علائم در كودكی شدت گرفت و ادامه دار بود حتما باید به پزشك و سپس به روانشناس مراجعه شود .اضطراب ریشه بسیاری از دیگر بیماری های روحی و روانی است و درمان به موقع آن می تواند آینده ای با سلامت بیشتر برای فرد رقم بزند.