آیا كودكان واقعاً می توانند افسردگی داشته باشند؟
افسردگی دوران كودكی با احساسات عادی و روزمره كه كودكان در حال رشد از آن رنج می برند متفاوت است. فقط به این دلیل كه كودك غمگین به نظر می رسد لزوماً به این معنی نیست كه او افسردگی قابل توجهی دارد. اما اگر غم و اندوه دائمی شود یا با فعالیت های اجتماعی عادی، علایق، كارهای مدرسه یا زندگی خانوادگی تداخل پیدا كند، ممكن است به این معنی باشد كه آنها بیماری افسردگی دارند. به خاطر داشته باشید كه در حالی كه افسردگی یك بیماری جدی است، یك بیماری قابل درمان نیز هست.

چگونه می توانم بفهمم فرزندم افسرده است؟
علائم افسردگی در كودكان متفاوت است. این بیماری اغلب تشخیص داده نمی شود و درمان نمی شود زیرا علائم به عنوان تغییرات عاطفی و روانی عادی ناپدید می شوند. مطالعات اولیه پزشكی بر روی افسردگی «نقاب‌دار» متمركز بود ، كه در آن خلق و خوی افسرده كودك با كنش یا رفتار خشمگین نشان داده می‌شد. در حالی كه این اتفاق می افتد، به ویژه در كودكان كوچكتر، بسیاری از كودكان مانند بزرگسالان افسرده، غمگینی یا خلق و خوی ضعیف نشان می دهند. علائم اولیه افسردگی حول محور غم و اندوه، احساس ناامیدی و تغییرات خلقی می چرخد.

علائم و نشانه های افسردگی در كودكان عبارتند از:

بدخلقی یا عصبانیت
احساس غم و ناامیدی مداوم
كناره گیری اجتماعی
حساسیت بیشتری نسبت به طرد شدن
تغییر در اشتها (افزایش یا كاهش اشتها)
تغییرات در خواب (بی خوابی یا خواب زیاد )
طغیان صوتی یا گریه كردن
مشكل در تمركز
خستگی و كم انرژی بودن
شكایات فیزیكی (مانند معده درد و سردرد ) كه به درمان پاسخ نمی‌دهند
مشكل در طول رویدادها و فعالیت‌ها در خانه یا با دوستان، در مدرسه، در طول فعالیت‌های فوق برنامه و سایر سرگرمی‌ها یا علایق
احساس بی ارزشی یا گناه
اختلال در تفكر یا تمركز
افكار مرگ یا خودكشی
همه كودكان همه این علائم را ندارند. در واقع، اكثر آنها علائم متفاوتی را در زمان‌های مختلف و در شرایط مختلف نشان می‌دهند. اگرچه برخی از كودكان ممكن است در محیط های ساختاریافته به خوبی به عملكرد خود ادامه دهند، اكثر كودكان مبتلا به افسردگی، تغییرات قابل توجهی در فعالیت های اجتماعی، از دست دادن علاقه به مدرسه، عملكرد تحصیلی ضعیف یا تغییر در ظاهر خواهند داشت. كودكان همچنین ممكن است شروع به مصرف مواد مخدر یا الكل كنند، به خصوص اگر سن آنها بالای 12 سال باشد.

اگرچه در جوانان زیر 12 سال نسبتاً نادر است، اما كودكان كم سن و سال نیز ممكن است اقدام به خودكشی كنند و ممكن است زمانی كه ناراحت یا عصبانی هستند این كار را به صورت تكانشی انجام دهند. دختران بیشتر احتمال دارد اقدام به خودكشی كنند، اما پسرها به احتمال زیاد وقتی اقدام به خودكشی می كنند، واقعاً خود را می كشند. كودكانی كه دارای سابقه خانوادگی خشونت، سوء مصرف الكل ، یا سوء استفاده فیزیكی یا جنسی هستند، مانند آنهایی كه علائم افسردگی دارند، در معرض خطر بیشتری برای خودكشی هستند.

كدام كودكان افسرده می شوند؟
تا 3 درصد از كودكان و 8 درصد از نوجوانان در ایالات متحده افسردگی دارند. این عارضه به طور قابل توجهی در پسران زیر 10 سال شایع تر است. اما در سن 16 سالگی، دختران بیشتر دچار افسردگی می شوند.

اختلال دوقطبی در نوجوانان بیشتر از كودكان كوچكتر است. اما اختلال دوقطبی در كودكان می تواند شدیدتر از نوجوانان باشد. همچنین ممكن است با اختلال كم توجهی بیش فعالی (ADHD)، اختلال وسواس فكری جبری (OCD) یا اختلال سلوك (CD) رخ دهد یا پنهان شود.

چه چیزی باعث افسردگی در كودكان می شود؟
مانند بزرگسالان، افسردگی در كودكان می تواند ناشی از هر تركیبی از چیزهایی باشد كه به سلامت جسمانی، رویدادهای زندگی، سابقه خانوادگی، محیط زندگی، آسیب پذیری ژنتیكی و اختلالات بیوشیمیایی مربوط می شود. افسردگی یك خلق و خوی گذرا نیست و وضعیتی نیست كه بدون درمان مناسب از بین برود.

آیا می توان از افسردگی در كودكان پیشگیری كرد؟
كودكانی كه سابقه خانوادگی افسردگی دارند بیشتر در معرض خطر افسردگی هستند. كودكانی كه والدینشان افسردگی دارند، معمولاً اولین دوره افسردگی خود را زودتر از كودكانی كه والدین آن‌ها این بیماری را ندارند، تجربه می‌كنند. كودكان خانواده های پر هرج و مرج یا خانواده هایی كه مدام دعوا می كنند، یا كودكان و نوجوانانی كه از موادی مانند الكل و مواد مخدر سوء مصرف می كنند نیز در معرض خطر بیشتری برای افسردگی هستند.

چگونه افسردگی در كودكان تشخیص داده می شود؟
اگر علائم افسردگی در كودك شما حداقل 2 هفته طول كشیده است، برای اطمینان از اینكه هیچ دلیل فیزیكی برای علائم وجود ندارد و مطمئن شوید كه كودك شما درمان مناسب را دریافت می كند، با پزشك خود ملاقات كنید. مشاوره با یك متخصص مراقبت از سلامت روان كه در كودكان متخصص است نیز توصیه می شود. به خاطر داشته باشید كه ممكن است پزشك اطفال از شما بخواهد كه به تنهایی با كودك شما صحبت كند.
ارزیابی سلامت روان باید شامل مصاحبه با شما (والدین یا مراقب اولیه) و فرزند شما و هر آزمایش روانشناختی دیگری باشد كه مورد نیاز است.

هیچ تست پزشكی یا روانشناختی خاصی وجود ندارد كه بتواند افسردگی را به وضوح نشان دهد، اما ابزارهایی مانند پرسشنامه (هم برای كودك و هم برای والدین)، همراه با اطلاعات شخصی، می تواند در كمك به تشخیص افسردگی در كودكان بسیار مفید باشد. گاهی اوقات این جلسات درمانی و پرسشنامه‌ها می‌توانند نگرانی‌های دیگری را كه به افسردگی كمك می‌كنند، مانند ADHD ، اختلال سلوك ، و OCD آشكار كنند.


گزینه های مداوا چه هست؟
گزینه های درمانی برای كودكان مبتلا به افسردگی مشابه بزرگسالان است، از جمله روان درمانی (مشاوره) و دارو. پزشك كودك شما ممكن است ابتدا روان درمانی را پیشنهاد كند و در صورت عدم بهبود قابل توجه، داروی ضد افسردگی را به عنوان یك گزینه در نظر بگیرد. بهترین مطالعات تا به امروز نشان می دهد كه تركیبی از روان درمانی و دارو در درمان افسردگی موثرتر است .

اما مطالعات نشان می دهد كه فلوكستین ضد افسردگی ( پروزاك ) در درمان افسردگی در كودكان و نوجوانان موثر است. این دارو به طور رسمی برای درمان كودكان 8 تا 18 ساله مبتلا به افسردگی به رسمیت شناخته شده است.

درمان كودكان مبتلا به اختلال دوقطبی
كودكان مبتلا به اختلال دوقطبی معمولاً با روان درمانی و تركیبی از داروها، معمولاً یك داروی ضد افسردگی و یك تثبیت كننده خلق و خو، درمان می شوند.

داروهای ضدافسردگی باید با احتیاط مصرف شوند، زیرا می توانند باعث بروز حملات شیدایی یا بیش فعالی در كودكان مبتلا به اختلال دوقطبی شوند. مدیریت داروی كودك باید بخشی از یك برنامه مراقبت كلی باشد كه شامل درمان و قرار ملاقات های معمول با پزشك همراه با مراقبت های اولیه است.

داروهای ضد افسردگی ممكن است خطر تفكر و رفتار خودكشی را در كودكان و نوجوانان مبتلا به افسردگی و سایر اختلالات روانپزشكی افزایش دهد. اگر سؤال یا نگرانی دارید، آنها را با پزشك خود در میان بگذارید. همچنین، اگر كودك شما از این داروها استفاده می كند، همچنان بسیار مهم است كه پزشك و درمانگر را از نزدیك ملاقات كنید.

علائم هشدار دهنده در افسردگی كودكان
والدین باید مراقب علائمی باشند كه ممكن است نشان دهد فرزندشان در معرض خطر خودكشی است.

علائم هشدار دهنده رفتار خودكشی در كودكان عبارتند از:
بسیاری از علائم افسردگی (تغییر در خوردن، خواب، فعالیت)
انزوای اجتماعی، از جمله انزوا از خانواده
صحبت از خودكشی، ناامیدی یا درماندگی
افزایش رفتارهای نامطلوب (جنسی یا رفتاری)
افزایش رفتارهای ریسك پذیر
تصادفات مكرر
سوء مصرف مواد
روی موضوعات بیمارگونه و منفی تمركز می كنند
از مرگ و مردن صحبت كنید
افزایش گریه یا كاهش بیان عاطفی
اگر شك دارید كه كودك یا نوجوان شما افسرده است، زمانی را برای گوش دادن به نگرانی های او اختصاص دهید. حتی اگر فكر نمی كنید مشكل واقعاً نگران كننده است، به یاد داشته باشید كه ممكن است برای آنها بسیار واقعی باشد. مهم است كه راه های ارتباطی را باز نگه دارید، حتی اگر به نظر می رسد كودك شما می خواهد كناره گیری كند. سعی كنید از گفتن این موضوع به كودك خودداری كنید. در عوض، با دقت گوش دهید و ممكن است در مورد مسائلی كه باعث ایجاد مشكلات می شوند، اطلاعات بیشتری كسب كنید.

اگر احساس می‌كنید خسته هستید یا نمی‌توانید به فرزندتان دسترسی پیدا كنید، یا اگر همچنان نگران هستید، به دنبال كمك مشاور و متخصص باشید.


آیا لجبازی كودكان از علائم ابتلای آنها به افسردگی است؟
تشخیص افسردگی كودكان به‌خصوص در سنین زیر 3 سال كمی مشكل است زیرا با دوره‌های بدقلقی و لجبازی آنان اشتباه گرفته می‌شود. به‌طور طبیعی كودك از 15 ماهگی تا 5/3 سالگی رفتارهای لجبازانه و قشقرقهایی برای رسیدن به خواسته‌هایش دارد كه شامل پا كوبیدن، سر كوبیدن، جیغ و داد كردن و... است. بروز این رفتارها در این سن كاملا طبیعی است، نه نشان‌دهنده افسردگی. به همین دلیل تشخیص علائم افسردگی معمولا از حدود 3 سالگی به بعد راحتتر است.



با لجبازی كودك چطور باید رفتار كرد كه از نظر روانی لطمه ای به او وارد نشود؟
مهم‌ترین كار، مطالعه و افزایش آگاهی والدین از خصوصیات و ویژگی‌های روان‌شناختی كودكان در دوره‌های مختلف سنی است كه میتواند در كنترل رفتارهای آنها موثر باشد. مثلا پرت كردن حواس كودك از خواستههایی كه می‌تواند او را به سمت لجبازی سوق دهد، یكی از راه‌های كنترل لجبازی او است. در واقع مادر باید همواره در فكر پیشگیری از بروز لجبازی و قشقرق باشد زیرا مدیریت رفتار كودك وقتی در فاز قشقرق می‌افتد، بسیار دشوارتر است. گاهی هم لازم است به خواسته كودك «نه» گفته شود. در این صورت والدین باید جدیت لازم را در رفتار خود داشته باشند و با مشاهده لجبازی كودك مستاصل نشوند، كوتاه نیایند و نگران افسرده شدن او نباشند زیرا همان‌طور كه اشاره شد، این رفتارها در سنین نوپایی كاملا طبیعی است. البته مشابه این رفتار را در دوره نوجوانی هم تا حدی طبیعی می‌دانیم چون طبق تعریف كنوانسیون كودك، دوره كودكی تا سن 18 سالگی است.


آیا عصبانیت كودك هم میتواند نشانه افسردگی باشد؟
بله، اما اگر این علائم از حدود 4-5/3 سالگی به بعد مداوم و حداقل 2 تا 3 هفته در كودك وجود داشته باشد، به افسردگی‌اش شك می‌كنیم. یكی از علائم مهم افسردگی كودكان، تحریك‌پذیری و عصبانیت آنهاست. مثلا میبینید كودكی كه تا چندی قبل خوش‌اخلاق بوده و مشكلی نداشته، حالا علاوه بر اینكه غمگین است خیلی زود عصبانی می‌شود و واكنش نشان می‌دهد.



بسیاری از كودكان بیدلیل گریه می كنند. آیا این علامت هم نشانه افسردگی است؟
كودك در طول دوره افسردگی حساس‌تر و زودرنج‌تر می‌شود، سریع‌تر بغض می‌كند و گریه‌كردن‌هایش افزایش می‌یابد اما هر گریهای نشانه افسردگی نیست. در افسردگی گاهی حتی كودك برای موارد بسیار بی‌اهمیت تا یكی دو ساعت گریه می‌كند و این در كنار سایر علامت‌های افسردگی می‌تواند خانواده را به افسرده‌بودن فرزند مشكوك كند. به عبارتی در دوران افسردگی، كودك دچار افت كیفی در زندگی می‌شود، كمتر سراغ دوستانش می‌رود، در بازی‌های گروهی شركت نمی‌كند و از زندگی‌اش لذت نمی‌برد. والدین نباید گریه‌كردن بچه‌ها را به افسردگی ارتباط دهند چون در بیشتر موارد این‌طور نیست.



پس به راحتی نمیتوان مشكلات رفتاری كودك را از افسردگی افتراق داد؟
خیلی هم سخت نیست چون مشكلات رفتاری كودك معمولا كیفیت زندگی او را مختل نمی‌كند. كودك بازی میكند، میخندد، با دوستانش ارتباط برقرار میكند و... ولی افسردگی اختلالی است كه روی كیفیت و زندگی طبیعی كودك اثر چشمگیری می‌گذارد. در این زمان است كه والدین باید به ابتلای فرزندشان به افسردگی شك كنند و او را نزد روان‌پزشك ببرند.



والدین تا چه اندازه در بروز افسردگی كودكشان نقش دارند؟
در صورتی كه كودك در محیط خانواده مورد بی‌توجهی و غفلت، كودك‌آزاری جسمی، تنبیه سخت و... قرار بگیرد، قطعا در معرض ابتلا به افسردگی قرار خواهدگرفت. احتمال ابتلا به افسردگی در كودكانی كه یكی از والدین آنها افسرده است، 2 برابر و در كودكانی كه هر 2 والد آنها افسردگی را در زندگی تجربه كردهاند، 4 برابر بیشتر از سایر كودكان است. علاوه بر ژنتیك، عوامل هورمونی، استرس‌های روزمره زندگی، فشار والدین و... هم ‌می‌تواند در ایجاد و بروز افسردگی كودك نقش داشته باشد.