نقاشی‌ كردن كودكان كاری خلاقانه و سرگرم كننده است اما می‌تواند برای اهداف درمانی یا ارزیابی رشد آنها نیز استفاده شود. در بسترهای آموزشی و بالینی، نقاشی كودكان اغلب ابزاری برای ارزیابی شخصیت، رشد فكری، مهارت‌های ارتباطی و سازگاری عاطفی كودك است.

متخصصان، گاهی از این نقاشی‌ها برای تشخیص ناتوانی‌های یادگیری كودكان كمك می‌گیرند و گاهی هم مددكاران اجتماعی و مشاوران از كودكان می‌خواهند كه حوادث آسیب‌زا را ترسیم كنند، به ویژه زمانی كه مهارت‌های ارتباطی كافی برای توضیح آنچه شاهد بوده‌اند یا تجربه كرده‌اند را ندارند. اغلب در این شرایط، كودكان با كشیدن و صحبت در مورد آنچه در تصویر اتفاق می‌افتد، احساس می‌كنند از آن رویداد آسیب زا دور شده‌اند و انگار درباره شخصیتی در كتاب یا تلویزیون صحبت می‌كنند.

اگر نقاشی كودك شما این نشانه‌ها را دارد از یك روانشناس كمك بگیرید
تجزیه و تحلیل رنگ نقاشی‌های كودكان هم گاهی می‌تواند ابزاری برای تعیین وضعیت عاطفی كودك باشد؛ تكرار زیاد رنگ‌های سیاه یا قرمز در نقاشی كودك ممكن است نشانه یك مشكل باشد. مشكی اغلب نشانه افسردگی یا احساس ناامیدی یا محدودیت است. قرمز ممكن است نشان دهنده عصبانیت شدید باشد. آبی و سبز معمولا رنگ‌های آرامی هستند و زرد و نارنجی اغلب نشان دهنده شادابی هستند.

با این حال و به نقل از دایره المعارف سلامت كودكان، نقاشی‌های یك كودك نرمال و عادی در هر مرحله از رشد، شكل خاص خود را دارند؛ مرحله خط خطی معمولا از دو سالگی شروع می‌شود و تا حدود چهار سالگی كودك ادامه می‌یابد. در برخی موارد، به محض اینكه كودك بتواند مداد رنگی را در دست بگیرد و روی كاغذ علامت بگذارد، معمولا حدود 18 ماهگی، شروع به خط خطی كردن كاغذ می‌كند. در این مرحله، كودك فقط به تماشای جریان رنگ روی كاغذ علاقه دارد و برخی از كودكان هم بیشتر از خود علامت‌گذاری لذت می‌برند.

نكته قابل توجه والدین این است كه آنچه كودكان روی كاغذ می‌كشند تصادفی است و باعث لذت و خوشحالی كودك می‌شود، حتی اگر برای بزرگسالان قابل تشخیص نباشد.

خط خطی‌های حدود سنی یك و نیم سالگی
بعد از 6 ماه، یعنی در حدود دو سالگی، كودك هوشیارتر می‌شود و ممكن است شروع به كشیدن دایره كند. كمی بعد كودك برای نقاشی‌اش نامگذاری می‌كند و مثلا می‌گوید: «این یك گل است». ممكن است روز بعد به نقاشی سگ نگاه كند و بگوید: «این بابا است». كودك همچنین شروع به كشیدن افرادی می‌كند كه شبیه قورباغه یا آمیب هستند: دایره‌ای با بازوها و پاها و گاهی اوقات چشمان درشت.

مرحله پیش طرحواره، پیش شماتیك یا پیش نمادین در حدود چهار سالگی شروع می‌شود. در این مرحله آمیب‌ها یا قورباغه‌ها ممكن است صورت، دست و حتی انگشتان پا داشته باشند اما بدن نداشته باشند. این چهره‌ها از رو به رو كشیده می‌شوند و اغلب لبخندهای بزرگی دارند. حذف جزئیات بدن نشانه این نیست كه چیزی از نظر رشدی اشتباه پیش رفته! فقط به این معنی است كه چیزهای دیگری در نقاشی مهمترند.

به عنوان مثال، سرها اولین اجزای بدن هستند كه كشیده می‌شوند و ممكن است همچنان بزرگتر از سایر قسمت‌های بدن باشند. این كار به این دلیل است كه كودك سر را بسیار مهم می‌داند. كودك با قسمت‌هایی از سر غذا می‌خورد، صحبت می‌كند، می‌بیند و می‌شنود. خودنگاره كودك، نقاشی او از خودش، به صورت یك آمیب كشیده می‌شود، اما معمولا بزرگترین چهره را دارد و در مركز صفحه ظاهر می‌شود. كودك ممكن است روش‌های مختلفی را برای كشیدن یك پرتره از خود امتحان كند.

رنگ‌ها بر اساس سلیقه كودك انتخاب می‌شوند و معمولا هیچ ارتباطی با آنچه ترسیم می‌كند ندارند. اشیای موجود در نقاشی ممكن است در سراسر صفحه پراكنده باشند، یا صفحه در جهات مختلف چرخانده شود كه شكل‌ها كاغذ را پر كنند. ممكن است به نظر برسد كه اشیاء و اشكال در سراسر صفحه شناور هستند و این طبیعی است.

خودنگاره یك كودك از خود، معمولا با آزمون و خطا پیشرفت می‌كند.

مرحله شماتیك زمانی آغاز می‌شود كه كودك وارد سنین مدرسه شده است، معمولا از حدود هفت سالگی شروع می شود و تا 9 سالگی ادامه می‌یابد. در این زمان، كودك طرحواره یا نمادهای خاصی را برای افراد و اشیاء پیرامون خود ایجاد كرده است و آنها را بارها و بارها ترسیم می كند. فیگورهای انسان دارای تمام اعضای بدن هستند. بازوها و پاها نیز به جای اینكه چوب مانند باشند پر می شوند. این معمولاً به دلیل آگاهی بیشتر از بدن و شناخت كارهایی است كه اعضای بدن انجام می دهند. جالب اینكه بزرگسالان معمولا پاهای بسیار بلندی دارند زیرا كودكان آنها را اینگونه می بینند.

خانه‌ها و مردم دیگر روی صفحه شناور نیستند و معمولا یك خط افق به عنوان زمین رسم می‌شود؛ همچنین ممكن است یك سری تصاویر مانند مربع‌های كارتونی بكشند تا دنباله و طول زمان را نشان دهند. به نظر می رسد كه این نشان دهنده تمایل كودك به داستان‌گویی با نقاشی است. در سن هشت یا نه سالگی، كودكان اغلب شخصیت‌های كارتونی یا ابرقهرمانان مورد علاقه خود را ترسیم می‌كنند و تلاش می‌كنند تصویری واقعی‌تر از دنیای خود بكشند.

چه زمانی باید از یك درمانگر كمك گرفت؟
به طور كلی، نقاشی‌های كودكان، در رنگ یا محتوا، هشدار دهنده نیستند و صرفا یك بیان هنری از تلاش‌های خلاقانه كودك در تجربه دنیای پیرامونش هستند. با این وجود، اگر كودك خردسال به طور مكرر نقاشی‌های خشونت‌آمیز می‌كشد، ممكن است بهتر باشد از یك درمانگر كودك كمك بگیرید تا مسائل احتمالی عاطفی و عمیق تر او بررسی شوند.

برای سنین مدرسه و به ویژه كودكانی كه اهل هنر هستند، ظهور یك دوره تاریك یا حتی یكسری نشانه‌های خشن شبیه خون آشام هم ممكن است تنها كاوشی هنری در موضوعات تیره ترباشد اما اگر این دوره با رفتارهای پرخطر یا افسردگی همراه باشد، ممكن است به نوعی فریادی برای دریافت كمك تلقی شود.

در این بین نشانه‌هایی هم وجود دارد كه باید جدی گرفته شوند؛ مشكلات عاطفی احتمالی ممكن است با نقاشی‌های یك شیء یا شخص خاص كه بسیار بزرگ‌تر از نقاشی‌ كودك از خودش باشد بروز كند. نقاشی یك انسان در قسمت‌های از هم گسیخته نیز بهتر است توسط یك درمانگر ارزیابی شود، زیرا این نوع نقاشی‌ها معمولا نشان دهنده غرق شدن در چیزی یا احساس تكه تكه شدن است.

نقاشی یك كودك 5 ساله كه در اتاقش پیدا شد و راز یك كودك آزاری را در سال 2016 رسانه‌ای كرد.

نقاشی‌هایی با خط ناقص یا مردد ممكن است نشان دهنده این باشد كه كودك احساس عدم اطمینان یا ناامنی می‌كند. كودكانی كه این نقاشی‌ها را می‌كشند ممكن است فقط به تشویق نیاز داشته باشند. اگر این نوع نقاشی‌ها برای مدت طولانی ادامه داشته باشند، ممكن است ارزیابی تخصصی بیشتری لازم باشد.

نكته مهم این است كه روانشناسان كودك با دیدن یك نقاشی قرمز یا مشكی یا یك تصویر از هم گسیخته دچار نگرانی نمی‌شوند اما ممكن است مجموعه‌ای از نقاشی‌های تكرار شونده نیاز به بررسی داشته باشد، به خصوص اگر محتوای آن نیز ترسناك یا آزاردهنده باشد.