نتایج یك آزمایش بالینی بزرگ كه در آفریقای جنوبی و اوگاندا انجام شد، نشان داد كه تزریق دو بار در سال داروی جدید ایدز، كه دارویی پیشگیری‌كننده قبل از مواجهه با بیماری است، می‌تواند زنان جوان را در مقابل ابتلا به عفونت اچ‌ای‌وی به طور كامل مصون كند.

در این كارآزمایی، این موضوع كه آیا تزریق شش ماه یك بار داروی «لنكاپاویر» (lenacapavir) در مقایسه با دو داروی دیگر كه به صورت قرص خوراكی روزانه تجویز می‌شوند، در برابر ویروس اچ‌ای‌وی مصونیت بهتری ایجاد می‌كند یا خیر، بررسی شد. هر سه این داروها در مجموعه داروهای پیشگیرانه یا «پرپ» (PrEP) قرار می‌گیرند.

لایوساینس به نقل از لیندا گیل بكر، پزشك، دانشمند و محقق اصلی بخش آفریقای جنوبی این پژوهش، گزارش می‌دهد كه دلیل اهمیت این پیشرفت چیست و در آینده باید منتظر چه چیزهایی بود.

به گفته گیل بكر، «كارآزمایی هدف 1» به منظور بررسی اثربخشی لناكاپاویر و دو داروی دیگر، با پنج هزار شركت‌كننده در سه منطقه اوگاندا و 25 منطقه در آفریقای جنوبی انجام شد.

داروی لناكاپاویر (لن‌ال‌ای) یك مهاركننده آمیزش كپسید است. كپسید پوششی پروتئینی است كه اطراف ماده ژنتیكی ویروس را می‌پوشاند و باعث نفوذ راحت‌تر ویروس به داخل سلول می‌شود. این دارو با كپسید ویروس اچ‌آی‌وی یعنی پوسته پروتئینی كه از مواد ژنتیكی اچ‌آی‌وی و آنزیم‌های موردنیاز برای تكثیر محافظت می‌كند،‌ آمیخته می‌شود. لناكاپاویر هر شش ماه یك‌بار به صورت زیرجلدی تزریق می‌شود.

این كارآزمایی تصادفی‌ و كنترل‌شده كه شركت داروسازی «گیلیاد ساینسز» (Gilead Sciences) پشتیبان آن بود، چند چیز را آزمایش كرد.

اولین مورد این بود كه آیا تزریق هر شش ماه داروی لناكاپاویر بی‌خطر است و می‌تواند مانند سایر داروهای پیشگیرانه «پرپ» از جمله ترووادا یا اف/تی‌دی‌اف (F/TDF) برای زنان 16 تا 25 ساله‌ــ كه بیش از یك‌دهه است به صورت مصرف قرص‌های روزانه در دسترس است‌ــ مصونیت ایجاد كند یا خیر.

دوم اینكه این كارآزمایی اثربخشی دو قرص «دیسكاوری» یا اف/‌تی‌ای‌اف» (F/TAF) را كه جدیدتر است و خواص فارماكوكینتیك (چگونگی حركت یك دارو در بدن شامل جذب، گردش، سوخت‌وساز و دفع آن) بیشتری دارد، با قرص قدیمی‌تر اف/‌تی‌دی‌اف كه كوچك‌تر است و مردان و زنان ترنس در كشورهای با درآمد بالا استفاده می‌كنند، مقایسه كرد.

طبق نتایج به دست آمده از مرحله كارآزمایی تصادفی، هیچ یك از دو هزار و 134 زنی كه لناكاپاویر تزریق كردند، به اچ‌آی‌وی مبتلا نشدند و دارو بازدهی 100 درصدی نشان داد. در مقایسه، 16 نفر از یك هزار و 68 زن (یا 1.5 درصد) كه اف‌/تی‌دی‌اف مصرف كردند و 39 نفر از دو هزار و 136 نفر (1.8 درصد) كه دیسكاوری (اف‌/تی‌ای‌اف) مصرف كردند، به ویروس اچ‌آی‌وی مبتلا شدند.

اهمیت این آزمایش‌ها چیست؟
این پیشرفت نوید آن را می‌دهد كه ابزار پیشگیری اثبات‌شده و بسیار موثری برای محافظت از مردم در برابر ویروس اچ‌آی‌وی خواهیم داشت.

به گفته محققان، در سال گذشته، 1.3 میلیون مورد عفونت اچ‌ای‌وی جدید در سراسر جهان ثبت شد كه اگرچه از دو میلیون موردی كه سال 2010 ثبت شد، كمتر است، مشخص می‌كند با این نرخ نمی‌توان به هدف تعیین‌شده برنامه مشترك ملل متحد در زمینه ایدز (UNAIDS) برای سال 2025 كه كمتر از 500 هزار مورد جدید در سطح جهان است، رسید و احتمالا به هدف پایان دادن به ایدز تا سال 2030 نیز دست نخواهیم یافت

این نشان می‌دهد كه داروهای پرپ (PrEP) كه به‌عنوان تنها ابزار پیشگیری كافی نیستند و باید در كنار تست‌های خودتشخیصی، دسترسی به كاندوم، غربالگری، درمان عفونت‌های مقاربتی و دسترسی به وسایل جلوگیری از بارداری برای زنان در سنین باروری عرضه شوند. به علاوه، باید به مردان جوان گزینه جراحی ختنه پیشنهاد شود.

از آنجا كه محققان با وجود تمامی این گزینه‌ها، هنوز به نقطه‌ای نرسیده‌اند كه بتوانند مانع از ابتلای افراد جدید به این ویروس شوند و جوانان در مصرف هر روز قرص یا توجه همیشگی به راه‌های محافظتی فیزیكی گاهی اهمال می‌كنند، تزریق فقط دو بار در سال می‌تواند گزینه‌ای نجات‌بخش باشد.

كارآزمایی هدف 1 در مرحله بالینی «برچسب باز» ادامه دارد كه به شركت‌كنندگان امكان می‌دهد «پرپ» موردنظرشان را انتخاب كنند. آزمایشی مشابه به نام كارآزمایی هدف 2 هم در آفریقا و میان مردان همسوجنسی (كسانی كه از لحاظ جسمی و ذهنی با جنسیتشان همسو هستند)، افراد تراجنسیتی و دگرباشان در حال اجرا است.

مهم است كه آزمایش‌ها روی گروه‌های مختلف انجام شود، زیرا در كارایی داروها تفاوت‌هایی وجود دارد. ضمنا اینكه رابطه جنسی مقاربت آنال یا واژینال باشد هم مهم است و ممكن است بر كارایی تاثیر بگذارد.

شركت داروسازی گیلیاد ساینسز طی ماه‌های آینده قصد دارد پرونده‌ كامل حاوی نتایج آزمایش‌ها را به دانشمندان و مقام‌های نظارتی اوگاندا و آفریقای جنوبی ارائه دهد. سازمان بهداشت جهانی هم قرار است این اطلاعات را بررسی كند و ممكن است توصیه‌هایی ارائه دهد.

این امیدواری وجود دارد كه این دارو از نظر این كشورها و سازمان بهداشت جهانی تایید و پذیرفته شود و در آینده، برای شناسایی بهتر نحوه استفاده از آن در شرایط واقعی آزمایش‌های بیشتری انجام شود.