ترمیم و بازسازی استخوان، یك فرآیند مادام‌العمر است. در این فرایند، بافت استخوانِ قدیمی تخریب می‌شود و جای خود را به بافت استخوانیِ جدید می‌دهد. فرآیند بازسازی استخوان‌ها نقش مهمی در سلامت استخوان‌ها دارد و اگر اختلالی در آن ایجاد شود، تراكم استخوانی كاهش می‌یابد و فرد به بیماری پوكی استخوان دچار می‌شود.

زمانی كه ما جوان هستیم، سرعت ساخت و بازسازی سلول‌های جدید از تجزیه آنها بیشتر است و به این ترتیب تراكم استخوان هم افزایش می‌یابد. اما با بالا رفتن سن، سرعت تخریب سلول‌ها بیشتر از بازسازی آن می‌شود و به همین دلیل تراكم استخوان‌ها كم شده و فرد به پوكی استخوان مبتلا می‌شود. پوكی استخوان به زبان ساده یعنی اینكه استخوان‌های بدن به دلیل كاهش تراكم و استحكام استخوان‌ها به مرور زمان شكننده شوند و با كوچك‌ترین ضربه یا با یك زمین خوردن ساده بشكنند.

سوال مهمی كه خیلی‌ها می‌پرسند، این است كه آیا بیماری پوكی استخوان ژنتیك است؟ و آیا راهی وجود دارد كه بتوان از این بیماری پیشگیری كرد؟

تا 30 سالگی، توده استخوانی‌تان را كامل كنید
پوكی استخوان، یكی از مشكلات شایع در میان افراد سالمند و زنان یائسه است و جوانان را كمتر درگیر می‌كند. مگر آنكه عوامل ژنتیكی موجب بروز آن در دوره جوانی فرد شود.

دكتر علیرضا استقامتی، فوق تخصص غدد درون‌ریز و متابولیسم و استاد دانشگاه به همشهری‌آنلاین می‌گوید: بخش عمده‌ توده اسكلتی، ژنتیكی است. یعنی افراد، توده اسكلتی را از طریق فاكتورهای ژنتیكی به ارث می‌برند. با این حال عوامل دیگری هم در ابتلا به پوكی استخوان موثرند؛ ورزش، نوع تغذیه، كمبود كلسیم، كمبود ویتامین D، برخی بیماری‌ها و مصرف برخی داروها روی پوك شدن استخوان تاثیر می‌گذارد.

دكتر افشین استوار، رئیس مركز تحقیقات استئوپروز پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشكی تهران هم درباره نقش ژنتیك و وراثت در ابتلا به پوكی استخوان به همشهری می‌گوید: وراثت در این بیماری خیلی مهم است و افرادی كه سابقه‌ خانوادگی این بیماری را در والدین یا خویشاوندان درجه یك خود دارند، بیشتر از بقیه مستعد ابتلا به پوكی استخوان هستند و لازم است كه سلامت استخوان‌های خود را بیشتر جدی بگیرند.

دكتر استوار درباره چگونگی كاهش تراكم استخوانی و بروز بیماری پوكی استخوان توضیح می‌دهد: تراكم معدنی استخوان‌ها تا حدود 30 سالگی افزایش پیدا می‌كند. یعنی حداكثر توده استخوانی تا حدود 30 سالگی اتفاق می‌افتد. بعد از آن با افزایش سن، توده و تراكم استخوانی كاهش پیدا می‌كند و هر سال كه سن بالاتر می‌رود، این توده استخوانی كاهش بیشتری پیدا می‌كند.

آمارها چه می‌گویند؟
جمعیت ایران به سرعت رو به پیری است و هرچقدر نسبت جمعیت بالای 50 سال بیشتر شود، تعداد بیمارانی كه پوكی استخوان دارند هم بیشتر می‌شود. این را استوار می‌گوید. او آماری هم از ابتلا به پوكی استخوان در ایران عنوان می‌كند: 42 درصد زنان بالای 60 سال و 37 درصد زنان بالای 50 سال دچار پوكی استخوان هستند. این سن وقتی از 75 سالگی می‌گذرد، به حدود 80 درصد می‌رسد. یعنی از هر 5 زن بالای 70 سال، 4 زن پوكی استخوان دارند و این یعنی، این بیماری شیوع بالایی در كشورمان دارد.

به گفته رئیس مركز تحقیقات استئوپروز پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشكی تهران، این بیماری در بین مردان هم وجود دارد و تنها زنان را مبتلا نمی‌كند. الان 24 درصد آقایان بالای 50 سال در ایران پوكی استخوان دارند. یعنی از هر 4 مرد بالای 50 سال، یك نفر به این بیماری مبتلا است.

به گفته این استاد دانشگاه، بیشترین شدت این بیماری در زنان عمدتا در 65 سالگی به بعد و در مردان بعد از 75 سالگی رخ می‌دهد.

2 ورزش مناسب پوكی استخوان
همچنین به گفته دكتر پیام وكیلی، متخصص ارتوپد و عضو هیات علمی دانشگاه علوم كردستان معمولا افرادی كه دچار پوكی استخوان می‌شوند مستعد شكستگی های زیادی هستند اما اگر قبل از این شكستگی‌ها با مراجعه زود هنگام به پزشك، بیماری آنها تشخیص داده شود با تجویز دارو و تغییر شیوه زندگی پوكی استخوان آنها درمان خواهد شد.

او با بیان این كه افراد كم تحرك و كسانی كه كمتر ورزش می‌كنند زودتر به پوكی استخوان مبتلا می‌شوند، ادامه می‌دهد: شنا و استخر بهترین روش برای پیشگیری از این بیماری است و سایر ورزش ها باعث تخریب غضروف زانو در هنگام بروز آرتروز می‌شود. پوشیدن كفش های طبی به افرادی كه درد زانو دارند هم پیشنهاد می‌شود اما توجه داشته باشید كه این افراد هرگز از كفش پاشنه بلند استفاده نكنند چراكه فشار روی مچ پا در مدت طولانی باعث آرتروز زانو می‌شود.

وكیلی به موثر نبودن مسكن ها در رفع درد این بیماری هم اشاره می‌كند و می‌گوید: رفع درد دائمی فقط با درمان قطعی پوكی استخوان است. به همین در زمان بروز علائم پوكی استخوان به خصوص احساس درد جنرالیزه سریعا به پزشك مراجعه كنید تا این بیماری به طور قطع درمان شود.

10 راه پیشگیری
با آن كه عوامل ژنتیكی در بروز پوكی استخوان و بقیه بیماری‌ها نقش پررنگ و شناخته‌شده‌ای دارد، اما كارشناسان تاكید دارند كه اگر سبك زندگی سالمی داشته باشیم، می‌توانیم تا حد زیادی از این بیماری در امان بمانیم یا حداقل بروز آن را به تاخیر بیندازیم. در زیر 10 راهكار بسیار مهم برای پیشگیری از بروز این بیماری عنوان شده است.

مصرف كافی كلسیم: روزانه باید بین 1000 تا 1200 میلی‌گرم كلسیم از طریق منابع غذایی مانند لبنیات (شیر، ماست، پنیر و ...)، سبزیجات برگ‌دار و غلات غنی‌شده مصرف كنید.
مصرف كافی ویتامین D: ویتامین D به جذب كلسیم كمك می‌كند. منابع غذایی مانند ماهی‌های چرب (سالمون، تن)، تخم مرغ و قرار گرفتن در معرض نور خورشید به تامین آن كمك می‌كنند. در صورت نیاز، از مكمل‌های ویتامین D هم استفاده كنید.
انجام ورزش‌های با تحمل وزن: افرادی كه تحرك خیلی كمی دارند و كم ورزش می‌كنند، زودتر به پوكی استخوان مبتلا می‌شوند. البته در ارتباط با پوكی استخوان، ورزش‌های مناسبند كه وزن بدن را تحمل می‌كنند. مثل پیاده‌روی، دویدن شنا در استخر و وزنه‌برداری. این ورزش‌ها باعث تقویت استخوان‌ها و حفظ تراكم آنها می‌شود. ورزش‌های تعادلی مثل یوگا و تایچی هم به این دلیل كه باعث افزایش قدرت بدنی و حفظ تعادل می‌شود و می‌تواند از سقوط‌های ناگهانی و شكستگی‌ استخوان‌ها جلوگیری كند، مفید است.
كاهش مصرف كافئین: مصرف زیاد قهوه و چای می‌تواند جذب كلسیم را كاهش دهد و كمبود كلسیم هم همان طور كه گفته شد، یكی از فاكتورهای بروز پئكی استخوان است. بنابراین مصرف نوشیدنی‌های حاوی كافئین را محدود كنید.
عدم استعمال دخانیات: سیگار كشیدن می‌تواند باعث كاهش تراكم استخوانی و افزایش خطر شكستگی‌ها شود.
پرهیز از مصرف الكل: مصرف بیش از حد الكل می‌تواند جذب كلسیم را كاهش داده و باعث ضعیف شدن استخوان‌ها شود.
حفظ تناسب اندام: كاهش یا افزایش شدید وزن می‌تواند تأثیر منفی بر تراكم استخوان‌ها داشته باشد. درحالی‌كه داشتن وزن مناسب بدن از فشار اضافی بر استخوان‌ها جلوگیری می‌كند.
مصرف پروتئین كافی: مصرف مقدار كافی پروتئین در روز برای سلامت استخوان ضروری است. سعی كنید از منابع پروتئینی سالم مانند گوشت سفید، ماهی، حبوبات و لبنیات استفاده كنید.
مصرف منیزیم و پتاسیم: این مواد معدنی هم به سلامت استخوان‌ها كمك می‌كنند. از مصرف كافی سبزیجات، میوه‌ها و آجیل هم غافل نشوید.
پرهیز از رژیم‌های كم‌كالری: رژیم‌های غذایی كم‌كالری می‌تواند منجر به مشكلات سلامتی از جمله كاهش تراكم استخوان شود. هر رژیم غذایی باید حاوی مقدار مشخصی پروتئین، چربی، ویتامین‌ها، موادمعدنی و سایر ریزمغذی‌ها باشد. قبل از اقدام به هر رژیمی حتما از یك متخصص تغذیه كمك بگیرید.
دوسوم افراد از بیماری خود بی‌خبرند
دوسوم بیماران مبتلا به پوكی استخوان از بیماری خود آگاه نیستند. چون هیچ وقت نمی‌دانستند كه برای بررسی سلامت استخوان خود باید به پزشك مراجعه كنند یا تست تراكم استخوان بدهند.

اما از چه سنی باید برای انجام این تست اقدام كنیم؟ دكتر استقامتی، فوق تخصص غدد درون‌ریز و متابولیسم در این زمینه توضیح می‌دهد: برای آقایان اگر بیماری زمینه‌ای نداشته باشند، به طور معمول بهترین سن انجام غربالگری تراكم استخوان، در انتهای دهه هفتم یا اوایل دهه هشتم زندگی و برای خانم‌ها هم بهترین سن معمولا 65 سال به بالا است. البته به شرطی كه بیماری‌ای نداشته باشند. وگرنه انجام این تست را باید از سنین كمتر شروع كنند.

به گفته این استاد دانشگاه، بیش از 50 بیماری وجود دارد كه می‌توانند روی توده اسكلتی انسان اثر بگذارند. این افراد با تشخیص پزشك باید غربالگری یا تست تراكم استخوان را در سنین پایین‌تر شروع كنند.