دز سوم واكسن كرونا را جدی بگیرید

آمار ابتلاهای روزانه به كرونا همچنان پنج رقمی است و آمار فوتی‌ها هنوز سه رقمی. با این حال اما آمارهای مربوط به واكسیناسیون روزانه كه نشانه‌ای است از تمایل مردم برای ایمن شدن، متناسب با این آمارها رشد نمی‌كند. طبق آمارهای رسمی وزارت بهداشت اكنون بیش از 70 درصد مردم هر دو دز واكسن را دریافت كرده‌اند ولی حالا در موج ششم كرونا كه سهمگین آغاز شده و حتی قبل از شروع این موج، استقبال از دز سوم واكسن به طرزی بحث برانگیز سرد و دور از انتظار است. در واقع در حالی كه گفته می‌شود برای پیشگیری از موج‌های كرونایی باید پوشش دز دوم به 90 درصد و دز سوم به 70 درصد برسد نه آمار تزریق‌های دز دوم به این عدد رسیده و نه آمارهای مربوط به دز سوم. اكنون آمارهای رسمی از تزریق 30 درصدی دز سوم دركشورمان اشاره دارد كه حكایت یك ریزش اساسی است، آن هم درست در زمانی كه امیكرون با شدت عمل، مشغول سرایت است. در این میان و در شرایطی كه به گفته متخصصان بیماری‌های كودكان،‌ امیكرون بچه‌ها به ویژه افراد كمتر از 12 سال را مورد هجمه جدی قرار داده اما استقبال این گروه‌های سنی از واكسیناسیون چشمگیر نیست. البته تلاش‌هایی برای ترغیب خانواده‌ها به واكسینه‌كردن فرزندان‌شان در حال انجام است مثل تزریق دز دوم واكسن كرونا آن هم با برند پاستوكووك به نوه وزیر بهداشت مقابل دوربین‌ها یا واكسینه شدن چهارقلوهای 13 ساله اردبیلی در مركز واكسیناسیون شهیدمباركی این شهر و خبری شدن این اتفاق كه ممكن است ترغیب‌كننده نیز باشد. با این حال موضوع بی‌اعتنایی بخش قابل‌توجهی از افراد جامعه به تكمیل واكسیناسیون به ویژه تزریق دز سوم واكسن كه می‌تواند ایمنی‌زایی بالایی ایجاد كند،‌ یكی از چالش‌های بهداشتی این روزهاست كه چرایی آن را در گفت‌وگو با كارشناسان بررسی كرده‌ایم و راهكارهای عبور از این چالش را از آنها جویا شده‌ایم.

حاشیه‌سازی ضد واكسن‌ها
از روز اول همین بود؛ این كه كسانی كه علم كافی برای اثبات مسائل علمی ندارند، با اعتماد به نفس كاذب و قاطعیت بسیار زیاد اظهارنظر می‌كنند. اما در طرف مقابل، ادبیات دانشگاهی با آمار و احتمال حرف می‌زند و سعی بر ارائه مستندات دارد. موضوعی كه مسعود یونسیان، دبیر كمیته اپیدمیولوژی و پژوهش كمیته علمی كشوری مقابله با كووید-19 آن را مصداق افرادی می‌داند كه از بی‌تاثیری تزریق دو دز واكسن می‌گویند و افراد را برای تزریق دز سوم دلسرد می‌كنند:« بسیاری از افراد مغرض با طرح این موضوع كه افراد واكسینه شده هم كرونا گرفته‌اند یا این كه اگر واكسیناسیون تاثیر داشت دوباره با آمار صعودی پیك ششم روبه‌رو نمی‌شدیم، سعی در بی‌تاثیر نشان دادن واكسیناسیون و بی‌انگیزه كردن افراد برای تزریق دز سوم را دارند. اما راهكار مقابله با این افراد چیست؟ بهترین كار این است كه با ارائه آمار و شواهد به آنها ثابت كنیم در حالی كه ما واكسینه هستیم، شرایط فعلی رقم خورده‌است اما اگر واكسن نمی‌زدیم چه اتفاقی می‌افتاد؟»
یونسیان با یادآوری موج پنجم كرونا كه در زمان غیر واكسینه‌شدن بخش زیادی از جامعه رخ داد می‌گوید: «‌موج پنجم و سویه دلتا را در شرایطی تجربه كردیم كه هنوز واكسیناسیون به صورت گسترده در جامعه انجام نشده‌بود و دیدیم كه این موج چقدر سهمگین عمل كرد. پس طبیعتا اگر در شرایط فعلی و مواجهه با امیكرون هم واكسیناسیونی در كار نبود، بدون شك بیمارستان‌هایمان لبریز از بیمار مبتلا شده‌بود.»
این كارشناس همچنین معتقد است طبق آمار اغلب افرادی كه این روزها در بیمارستان‌ها بستری هستند و متاسفانه برخی از آنها فوت می‌كنند، همان كسانی هستند كه واكسن تزریق نكرده‌اند.

اجباری نبودن دز سوم
« دز اول و دوم را هم چون می‌خواستم از مرز خارج بشوم تزریق كردم وگرنه همان‌ها را هم نمی‌زدم.» این را یكی از شهروندان می‌گوید و برایمان تعریف می‌كند ارائه كارت واكسن دیجیتال كه نشان‌دهنده تزریق دو دز واكسن باشد، برای سفرش اجباری بوده‌است.
این موضوع شاید یكی دیگر از دلایلی است كه استقبال از دز سوم را در بین برخی شهروندان كم‌رونق كرده چون هنوز اجباری برای تزریق دز یادآور وجود ندارد و ارائه برخی خدمات تنها منوط به تزریق دو دز واكسن است نه سه دز. بدیهی است در شرایطی كه معنای واكسیناسیون كامل برای در اختیار داشتن برخی از مجوزها، تنها به دو دز واكسن ختم می‌شود، برای برخی از افراد، رغبت و البته برای دیگران، تعجیل چندانی برای سومین دز وجود
نداشته‌باشد.
تلاش برای ارائه راهكار مقابله با این موضوع باعث شده از گوشه و كنار، پیشنهاد اجباری شدن دز سوم واكسن كرونا شنیده شود؛ آنقدر كه در تازه‌ترین خبر هم وزیر كشور از پیشنهاد تزریق اجباری دز سوم واكسن كرونا به ستاد ملی مقابله با كرونا برای كنترل موثرتر بیماری در كشور می‌گوید:« در حال بررسی این موضوع با همكاری وزارت بهداشت و درمان هستیم كه دز سوم واكسن برای فعالیت مشاغل و اصناف و سایر حوزه‌ها اجباری شود. البته كه این موضوع باید به تصویب ستاد ملی مقابله با كرونا برای اجرایی شدن برسد.»
بنابراین به نظر می‌رسد اجرای قوانینی كه نسبت به دز اول و دوم واكسن اعمال شد، برای تزریق سومین دز هم می‌تواند به ایمن شدن سه‌باره بخش زیادی از جامعه كمك كند.

سهل‌انگاری در تزریق دز سوم
اما یك سهل‌انگاری عجیب بین افرادی كه دو دز واكسن را تزریق كرده‌اند، برای تزریق دز سوم وجود دارد موضوعی كه در میان افراد متعددی كه با گذشت بیشتر از شش ماه از تزریق دز دوم، هنوز برای تزریق سومین دز اقدام نكرده‌اند، دیده می‌شود؛ افرادی كه نه مخالفتی با واكسن دارند و نه حتی دلیل موجهی برای واكسن نزدن:« منتظر یك روز خالی هستم كه بروم و دز سوم رو هم بزنم؛ راستش هنوز وقت
نكرده‌ام.»
این پاسخ قریب به اتفاق كسانی است كه به واكسیناسیون علیه كرونا اعتقاد دارند اما هنوز، سومین دز واكسن‌شان را تزریق نكرده‌اند. در واقع این‌طور كه به نظر می‌رسد شور و اشتیاقی كه در افراد برای دریافت دز اول و دوم دیده می‌شد، برای دز سوم وجود ندارد و این افراد همان دو دز را برای ایمن شدن كافی می‌دانند:« حالا فعلا دو تا دز زده‌ام و ایمن شده‌ام. سومی را هم می‌زنم.»
بخشی از افراد جامعه در حالی این‌گونه فكر می‌كنند كه مسعود یونسیان، اپیدمیولوژیست به طور جدی آن را رد می‌كند و معتقد است یكی از اساسی‌ترین راه‌ها برای مقابله با پیك ششمی كه در آن هستیم، تسریع دز سوم واكسیناسیون است. البته در این بین هستند افرادی كه دز اول و دوم را در شرایطی متفاوت از شرایط امروزشان تزریق كرده‌اند و حالا برای تزریق سومین دز تردید دارند:« دز اول و دوم را زده‌ام ولی حالا كه نوبت به تزریق دز سوم رسیده، باردار شده‌ام؛ راستش از عوارض احتمالی دز سوم در شرایط فعلی و سلامت فرزندم نگرانم.» این را خانم بارداری می‌گوید كه با وجود توصیه پزشك متخصص به تزریق دز سوم واكسن، همچنان در شك و نگرانی است.
در چنین شرایطی به نظر می‌رسد شفاف‌سازی درباره تاثیرات دز سوم واكسن از طریق رسانه‌ها راهكاری سودمند و اثربخش برای تشویق این افراد به انجام واكسیناسیون است، یعنی شفاف‌سازی درباره بالا رفتن آنتی‌بادی و ایمنی بدن نسبت به بیماری با تزریق سومین دز كه در خانم‌های باردار حتی می‌تواند این ایمنی را به جنین‌شان هم منتقل كند.

بهانه‌گیری درباره سبد واكسیناسیون
البته كه پیدا كردن علت پایین بودن آمارهای مربوط به تزریق دز سوم واكسن كرونا در كشور، نیاز به یك مطالعه سیستماتیك دارد اما حمید سوری، متخصص اپیدمیولوژی معتقد است یكی از دلایلی كه به عنوان پیش‌فرض این كاهش استقبال مطرح می‌شود، نبود تنوع در سبد واكسیناسیون كشور است؛ موضوعی كه از نظر سوری، برخی از مردم آن را علتی برای تمایل نداشتن به تزریق دز سوم واكسن می‌دانند:« مثلا این‌كه برخی از مردم می‌خواهند به كشورهای خارجی سفر كنند ولی معتقدند واكسنی كه در فهرست مورد تایید كشور مقصدشان قرار دارد در سبد واكسیناسیون كشور وجود ندارد.»
البته مسعود یونسیان معتقد است پدیده بی‌تمایلی به دز یادآور واكسن، مختص ایران نیست و برخی كشورها مانند آمریكا، به رغم این كه سبد واكسیناسیون متنوعی دارند اما همچنان درصد افراد واكسینه شده‌شان به قدر كافی نیست. برای همین است كه سوری و یونسیان، این دلیل را به قدر كافی موجه نمی‌دانند و معتقدند تنوع و ایمنی‌بخشی واكسن‌های موجود در ایران، قابل‌قبول و راضی‌كننده است.
نگاهی كوتاه به سبد واكسیناسیون كشورمان نیز نشان می‌دهد كه افراد نسبت به دزهای اول و دوم، قدرت انتخاب بیشتری برای انتخاب دز سوم واكسن‌ دارند.

وضعیت خاص اقشار خاص
اما حمید سوری، اپیدمیولوژیست یكی دیگر از دلایل پایین بودن آمار تزریق دز سوم واكسن نسبت به دز اول و دوم را در دسترس نبودن آن برای همه اقشار جامعه به ویژه در مناطق دوردست و محروم می‌داند:« در زمان تزریق دز اول و دوم واكسن بسیاری از گروه‌های جهادی، سازمان‌های دولتی و بهداشتی پای كار آمدند تا فرصت واكسیناسیون را برای همه افراد محروم جامعه، از حاشیه‌نشین‌های شهر تا افراد بی‌خانمان و... فراهم كنند؛ آنقدر كه كسی نباشد كه تمایل به واكسینه شدن داشته‌باشد ولی واكسن نزده‌باشد.»
به گفته این كارشناس، این اتفاق هنوز درباره دز سوم رخ نداده‌است:« در واقع بخشی از كاهش آمار به دلیل كم شدن این جامعه از آمارهاست یعنی كسانی كه به دز سوم واكسن دسترسی ندارند.» به همین علت راه‌اندازی و توسعه دوباره مراكز سیار واكسیناسیون در مناطق مختلف، راهكاری برای اضافه كردن این قشر از جامعه به جمعیت افراد واكسینه شده و بالا رفتن درصد تزریق‌های دز سوم است:« یعنی به جای این‌كه منتظر باشیم آنها به ما مراجعه كنند، ما سراغ آنها برویم و به تزریق دز یادآور دعوت‌شان كنیم.» دعوتی كه سوری معتقد است این افراد با روی خوش آن را می‌پذیرند و ایمنی بخشی از جامعه حاصل
خواهدشد.

ارتباط دز سوم و امیكرون
با هر كارشناس و متخصصی در حوزه بهداشت و سلامت كه همكلام می‌شویم، یكی از اساسی‌ترین راهكارهای آرام‌تر گذراندن موج ششم كرونا را كامل كردن واكسیناسیون و تزریق دز سوم می‌دانند.
اما در چنین شرایطی با وجود تعداد ابتلاهای بالا سویه امیكرون، تاثیر تزریق دز سوم چطور خودش را نشان می‌دهد؟ البته بدیهی است با توجه به تجربیاتی كه از این ویروس داریم، تزریق واكسن به تنهایی كفایت نمی‌كند و نباید فراموش كنیم اگر همچنان استفاده از ماسك، فاصله‌گذاری اجتماعی و پرهیز از تجمعات را جدی نگیریم به وخامت اوضاع تابستانی كه گذشت، دچار خواهیم شد. واقعیت این است كه بعد از تزریق دز سوم واكسن كرونا، احتمال ابتلا به كرونا وجود دارد اما نكته مثبت این مساله این است كه خطر بستری شدن یا مرگ بسیار كمتر می‌شود.
درعین‌حال ارتباط بین دز سوم واكسن و سویه امیكرون، در همین مدت كوتاه هم در بین مردم جهان سوال‌برانگیز شده‌است؛ آنقدر كه با گذشت چند ماه از تزریق واكسن كرونا در اولین گروه از افراد در بسیاری از كشورهای جهان، پرسش‌ها درباره نیاز به تزریق دز سوم یا دز تقویتی واكسن كرونا در كشورهای مختلف همواره رو به افزایش بوده‌است.
تحقیقات در برخی كشورها درباره اثربخشی واكسن‌ها و میزان ایمنی در بدن دریافت‌كنندگان واكسن بعد از گذشت چند ماه از واكسیناسیون قبلی نشان می‌دهد تزریق دز سوم واكسن كرونا به خصوص در جمعیت‌های خاص مانند سالمندان و افرادی با سیستم ایمنی ضعیف، برای حفظ ایمنی جامعه مورد نیاز است؛ نوعی از ایمنی كه این روزها و در زمان مواجه شدن با سویه جدید به خطر افتاده‌است.
محققان بریتانیایی به تازگی مطالعه‌ای را انجام داده و 620 نمونه خون از 364 كارمند بخش مراقبت‌های بهداشتی را تجزیه و تحلیل و مشاهده كردند افرادی كه تنها دو دز از واكسن‌های كووید ـ 19 را دریافت كرده‌بودند در برابر نوع اومیكرون نسبت به انواع آلفا و دلتا محافظت كمتری داشتند، چرا كه سطح آنتی‌بادی در سه ماه اول پس از تزریق دز دوم كاهش یافت اما دز سوم (تقویت‌كننده) سطح آنتی‌بادی‌ها را به حدی افزایش داد كه با سویه امیكرون مقابله می‌كنند. بنابراین آنها به این نتیجه رسیدند كه سطح آنتی‌بادی در برابر اومیكرون پس از سه دز، تقریبا 5/2 برابر بیشتر از زمانی است كه دو دز واكسن دریافت می‌شود. در واقع نتایج این تحقیقات نشان می‌دهد تزریق دز سوم كارایی بالایی دارد و باعث تقویت و دوام بیشتر پاسخ ایمنی در افراد دریافت‌كننده دز سوم نسبت به افراد بدون تزریق دز تقویتی می‌شود.