رییس مركز تحقیقات بیماری‌های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران ضمن تشریح شرایط كنترل همه‌گیری كووید19 در ایران و جهان با تاكید بر اینكه كرونا به زودی پایان نخواهد یافت بر لزوم تقویت اقدامات كنترلی از جمله تزریق واكسن و ...
بررسی تجربیات پیشین تاكید كرد و گفت: كووید 19 نشان داد كه كشورها و سازمان‌های بین‌المللی باید بیش از پیش به تقویت زیر ساخت‌های بهداشتی و ارتقای بهداشت عمومی اهتمام ورزند. باید از درس آموخته‌های پاندمی كووید19 برای مدیریت بهتر آینده این بیماری و آمادگی برای پاندمی‌های مشابه در آینده بهره برد.
دكتر احسان مصطفوی با تاكید بر اینكه حتی با گذشت بیش از دو سال از شروع پاندمی كووید19، هنوز سرنوشت این بیماری چندان برای ما روشن نیست، گفت: این بیماری، تاكنون باعث مرگ بیش از 6 میلیون نفر در سراسر جهان شده است و پیش‌بینی شده است آمار واقعی مرگ و میر حدود 3 برابر آمار رسمی اعلام شده باشد. در این مدت، واكسن‌های بی‌خطر با اثربخشی بالا در برابر این ویروس تولید شده، روش‌های انتقال ویروس و بیماری‌زایی آن بهتر شناخته شده و درمان‌های موثرتری برای آن ارائه شده است كه این موضوعات باعث كنترل بهتر بیماری در گذر زمان شده است.
وی افزود: از طرفی درصد قابل توجهی از جامعه جهانی حداقل یكبار به این بیماری مبتلا شده‌اند و حدود 65 درصد مردم دنیا، حداقل یك دز واكسن كرونا و حدود 25 درصد آنها حداقل سه نوبت واكسن را دریافت كرده‌اند؛ این در حالی است كه توزیع واكسن ناعادلانه بوده و در كشورهای با سطح درآمد پایین، فقط حدود 15 درصد افراد، حداقل یك دوز واكسن را دریافت كرده‌اند.
كاهش موارد بیماری در دنیا طی هفته‌های اخیر
او ادامه داد: در این بین، تفاوت در زمان ورود ویروس به كشورها، نحوه پاسخ دولت‌ها و مردم كشورها به پاندمی، میزان ابتلای مردم كشورها به بیماری در موج‌های مختلف اپیدمی و با واریانت‌های مختلف، نوع و میزان پوشش واكسن‌های اصلی و یادآورِ استفاده شده، باعث شده است كه زمان و شدت درگیری كشورها با پیك‌های اپیدمی متفاوت از یكدیگر باشد. با این وجود، تعداد موارد ابتلا و مرگ ناشی از كووید19 در هفته‌های اخیر در اكثر كشورها و مناطق دنیا به كمترین مقدار خود از شروع پاندمی رسیده است و فقط تعداد معدودی از كشورها، مرگ‌های كرونایی را همچنان روزانه گزارش می‌كنند. با این وجود، در روزهای اخیر در كشورهایی نظیر آمریكا، كانادا، آلمان، روسیه و تایوان در حدود 100 مورد مرگ ناشی از كووید19 در هر روز گزارش شده است.
كرونا تمام شده است؟
این استاد تمام اپیدمیولوژی در پاسخ به این سوال كه آیا به پایان پاندمی كووید19 نزدیك شده‌ایم؟، تاكید كرد: این سوالی است كه با كاهش موارد ابتلا و بستری در هفته‌های اخیر بیش از پیش مطرح می‌شود و همه می‌خواهند بدانند چه زمانی نهایتا به پایان این پاندمی می‌رسیم؟ واقعیت آن است كه در خصوص كووید19، ظهور واریانت‌های زیادی كه در زمانی كوتاه غالب می‌شدند، از بین رفتن آنتی‌بادی بعد از یك مدت نسبتا كوتاه و واكسن‌گریزی بعضی از واریانت‌ها، كه می‌توانستند تا حدی از دفاعی كه در برابر اشكال قبلی ویروس به وجود آمده بود فرار كنند، اتفاقاتی بودند كه زیاد مورد پیش بینی قرار نگرفته بودند و از این رو، در مورد آینده این بیماری هم باید همچنان با احتیاط بیشتری صحبت كرد.
او با تاكید بر لزوم اینكه دو موضوع مهم در تعیین اینكه آیا به پایان پاندمی و فاز اپیدمی نزدیك شده‌ایم یا نه تعیین كننده است، بیان كرد: اولین مورد این است كه ایمنی ناشی از واكسیناسیون و یا ایمنی هیبرید چه مدت جامعه را مخصوصا در برابر ابتلا به فرم‌های شدید و مرگ ناشی از ابتلا به كووید19 محافظت می‌كند. در وهله دوم این كه ویروس عامل كووید19 با چه سرعتی می‌تواند همچنان تكامل پیدا كند و واریانت‌های جدید احتمالی چه قابلیت‌هایی خواهند داشت اهمیت دارد.
مصطفوی ادامه داد: واریانت‌هایی از ویروس كه در دو سال گذشته در دنیا غالب شده‌اند، بعضی قابلیت انتقال بیشتری از واریانت اولیه ووهان را داشتند، تعدادی از آنها قدرت بیشتری برای ایجاد بیماری شدید و مرگ كسب كرده بودند، بعضی درجه‌ای از فرار ایمنی را نمایش دادند و نهایتا واریانت فعلی (اومیكرون) توانایی زیادی در ایجاد عفونت مجدد به اشكال خفیف‌تر بیماری را دارا بوده است.
وی افزود: در هر حال انتظار این است كه این بیماری از سطح اپیدمی فعلی به سطح اندمیك برسد؛ یعنی سطح بالای ایمنی كسب شده در جامعه سبب شود تا تكثیر و گردش ویروس متعادل شده و منجر به سطح پایدار عفونت شود. برای رسیدن به پایان فاز اپیدمی و ورود به فاز اندمیك (بومی) بیماری باید دو اصل اساسی اتفاق بیفتد. اول آنكه سطح ایمنی بالایی در جامعه (طبیعی یا اكتسابی) ایجاد شود و دوم آنكه واریانت جدیدی از ویروس كه قادر به نقض نسبی و فرار از دفاع ایمنی باشد تكامل پیدا نكند.
به گفته وی پایان فاز اپیدمی به این شكل، پیش‌بینی خوشبینانه محتملی است كه در حال حاضر توسط بعضی از دانشمندان حمایت می‌شود.
او همچنین تاكید كرد: اگرچه شواهدی از رسیدن به سطح اندمیك بیماری در بعضی از مناطق دنیا دیده می‌شود اما هنوز نیاز به گذشت زمان و بررسی بیشتر روند اپیدمی هست تا بتوان قضاوت صحیح‌تری ارائه كرد. البته بازهم موضوعات دیگری در اینجا مطرح می‌شود این است كه آیا رسیدن به سطح اندمیك بیماری، می‌تواند همچنان شامل رخداد پیك‌های فرم‌های شدید بیماری در هر سال باشد؟ آیا در چنین شرایطی باز هم واریانت‌های جدید ویروس كه قادر به نقض نسبی دفاع ایمنی هستند ممكن است بوجود بیایند؟ و آیا این واریانت‌های جدید می‌توانند از محافظتی كه واكسن‌ها در برابر بستری شدن در بیمارستان و مرگ ایجاد كرده‌اند فرار كنند؟
سرانجام بیماری چه خواهد بود؟
رییس مركز تحقیقات بیماری‌های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران با تاكید بر اینكه كووید19 به زودی پایان نخواهد یافت، اظهار كرد: اما این بیماری در كشورهای با سطح بالای واكسیناسیون، ممكن است در مراحل آخر رسیدن به سطح اندمیك باشد. باید توجه داشت كه در سطح اندمیك بیماری هم باید انتظار نوسانات منظم و تكرار شونده، مانند نوسانات فصلی كه در مورد آنفلوانزا هم دیده می‌شود را داشت.
وی افزود: در عین حال، با گردش ویروس در جامعه در فصول سرد، عفونت همزمان با سایر ویروس‌های تنفسی می‌تواند یك چالش احتمالی باشد و مشكل كووید طولانی مدت (Long COVID)، متعاقب موارد ملایم و بدون علامت كووید را هم باید همچنان مدنظر داشت.
تكمیل واكسیناسیون راهكاری برای حفظ شرایط پایدار
او با تاكید بر لزوم فرهنگسازی و اغنا افكار عمومی برای تلقیح دزهای یادآور واكسن كرونا، تصریح كرد: در این میان باید بر روی استقبال مردم از واكسیناسیون نیز به طور مشخص كار كرد و شاید در اختیار گذاشتن واكسن‌های مختلف در این خصوص بتواند انگیزه افراد را برای واكسیناسیون بیشتر كند. در نتیجه آمادگی كشورها و جامعه جهانی برای توسعه و تامین چنین واكسن‌هایی باید همچنان ادامه داشته باشد. از طرفی لازم است در مورد افرادی كه در دنیا، با وجود تبلیغات فراوان اما اصلا هیچ واكسنی دریافت نكرده‌اند، برنامه كشورها و جامعه جهانی مشخص‌تر و دقیق‌تر باشد. این گروه عملا با عدم تزریق واكسن در موعد مقرر، سلامت بقیه جامعه را هم با مخاطره مواجه كردند. یافتن راه حلی برای این مشكل، در كنترل سایر اپیدمی یا پاندمی‌های بعدی نیز می‌تواند بسیار مهم و راهگشا باشد.
رییس مركز تحقیقات بیماری های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران با اشاره به اینكه در ایران نیز حدود 76 درصد جمعیت حداقل یك دز واكسن كرونا دریافت كرده‌اند، تصریح كرد: اما همچنان حدود 14 میلیون نفر از جمعیت هدف بالای 5 سال، هنوز یك دوز واكسن خود را نیز دریافت نكرده‌اند. تزریق دز یادآور اول (نوبت سوم واكسن) نیز فقط در حدود 33 درصد افراد انجام شده است.
او ادامه داد: هنوز حدود 20 درصد گروه هدف در كشور هیچ واكسنی تزریق نكردند و این درحالیست كه حدود 8 درصد از افرادی هم كه نوبت اول را دریافت كرده‌اند هنوز نوبت دوم را تزریق نكرده‌اند. همچنین حدود دو سوم افراد واجد شرایط، دز سوم واكسن خود را هنوز دریافت نكرده‌اند. در گروه سنی بالای 12 سال حدود 83 درصد جمعیت حداقل دو واكسن را دریافت كردند اما، در گروه سنی 5 تا 12 سال حدود 24 درصد اولین دز و 11 درصد دز دوم را دریافت كرده‌اند. در مورد واكسن یادآور نوبت دوم هم(دز 4)، رده سنی بالای 70 سال و افرادی كه بیماری زمینه‌ای دارند در اولویت واكسیناسیون كشوری هستند.
وی با تاكید بر لزوم همراهی مردم برای تكمیل پوشش واكسیناسیون رده‌های مختلف سنی بویژه كودكان زیر 12 سال، تصریح كرد: همچنین می‌بایست درصد پوشش واكسن‌های یادآور (دز سه و چهار) را هم به حد قابل قبول‌تری ارتقا دهیم. در مورد اینكه آیا لازم است نوبت دوم واكسن یادآور به سایر افراد و گروه‌های سنی هم تزریق شود یا خیر، لازم است شرایط اپیدمی در كشور و جهان توسط مراجع تصمیم‌گیر به طور مرتب رصد و پایش شود.
علل موفقیت ایران در كنترل همه‌گیری كرونا
او با بیان اینكه در حال حاضر در ایران میزان گزارش شده ابتلا، بستری و مرگ ناشی از كووید19 بعد از سپری شدن 6 پیك اپیدمی، به پایین‌ترین سطح خود رسیده است، اظهار كرد: كاهش فعلی موارد بستری و مرگ، احتمالا ناشی از عوامل مختلفی نظیر ابتلای درصد بالایی از جامعه به بیماری، مخصوصا در دو پیك اپیدمی در تابستان و زمستان سال گذشته، تزریق دیرهنگام‌تر واكسن (كه فاصله بین تزریق واكسن و پیك ششم اپیدمی در زمستان سال گذشته را كوتاه كرد)، پوشش خوب واكسن در كشور (مخصوصا در پاییز سال گذشته)، تاثیر ایمنی هیبرید (ناشی از تزریق واكسن و ابتلای طبیعی به بیماری)، و در عین حال میانگین سنی كمتر و درصد بیماری‌های زمینه‌ای پایین‌تر (نسبت به كشورهای توسعه یافته)، می‌تواند باشد.
او با اشاره به اینكه كشورهایی كه سطح پوشش واكسیناسیون پایینی داشته‌اند اغلب كشورهای با سطح درآمد پایین هستند، گفت: این كشورها غالبا به دلیل سطح پایین بهداشتی و درمانی، نظام مراقبت مناسبی را برای تشخیص و گزارش درست موارد بیماری ندارند و در نتیجه بر اساس موارد گزارش شده از این كشورها، نمی‌توان قضاوت درستی از روند بیماری در آن ها ارائه كرد. با این وجود، محتمل است كه واریانت‌های بعدی ویروس در این كشورها شانس بیشتری برای تكامل و تكثیر اولیه داشته باشند.
وی در پاسخ به این سوال كه مردم كشورمان باید در ادامه مسیر این پاندمی چه اقداماتی انجام دهند؟، تاكید كرد: واقعیت آن است كه سطح پوشش نوبت سوم واكسن در كشور ما، برخلاف پوشش واكسن در نوبت‌های اول و دوم، مناسب نبوده و اطلاعات كافی در مورد وضعیت واكسیناسیون گروه‌های پرخطر و محل‌های پرخطر هم در دسترس نیست. در حال حاضر پیشنهاد می‌كنیم افرادی كه هنوز برای تزریق نوبت‌های واكسن خود مراجعه نكرده‌اند هرچه سریع‌تر اقدام كنند.
وی در بخش دیگری از سخنانش، تاكید كرد: اگرچه هنوز به طور قطع نمی‌دانیم كه با كاهش سطح ایمنی جامعه و ادامه تكامل و تغییر ویروس، آیا مجددا ابتلا به فرم های شدید بیماری خواهیم داشت یا خیر اما ممكن است كه با كاهش سطح ایمنی در طول زمان، نیاز به تزریق واكسن‌های یادآور و توسعه واكسن‌های جدید وجود داشته باشد. باید در نظر داشت كه در صورتی كه بیماری به سطح اندمیك برسد، باز هم احتمالا نیاز به انجام واكسیناسیون دوره‌ای مخصوصا برای گروه‌های پرخطر وجود دارد و در نتیجه باید از الان برای تامین واكسن برای تعداد زیادی از افراد (مانند واكسن آنفلوآنزا) برنامه ریزی لازم را انجام داد.
وی افزود: بررسی مداوم سطح ایمنی جامعه با انجام مطالعات ایمنی شناسی برای بررسی سطح ایمنی سلولی و هومورال افراد ( ایمنی كه با آنتی بادی اندازه گرفته می شود) ، بررسی واریانت‌های در گردش و میزان واكسن گریزی آنها و پی‌گیری سیاست افزایش پوشش واكسیناسیون در جامعه، مخصوصا در مورد گروه‌های پرخطر، باید همچنان به طور جدی توسط سیاست گذاران بهداشتی و اجرایی و مراكز تحقیقاتی كشورها دنبال شود.
او در خاتمه تاكید كرد: آنچه مسلم است این است كه در گذر زمان، با تحولاتی كه اتفاق می‌افتد، سطح اپیدمی و میزان درگیری جامعه هم تغییر می‌كند پس باید مدیران و متولیان بهداشتی، تغییراتی در شیوه نامه‌هایی كه در ابتدای پاندمی و متناسب با آن شرایط تدوین شده بود، ایجاد كنند. مسوولین امر نباید این اطمینان را به مردم بدهند كه با فروكش كردن فعلی موارد بیماری و مرگ، همه چیز عادی شده است؛ در عین حال باید در بعضی از محدودیت‌های وضع شده كرونایی تغییرات متناسبی ایجاد كرد. سیاستگذاران بهداشتی كشورها باید خود را برای هر دو سناریوی اندمیك شدن بیماری و یا تكرار پیك‌های اپیدمی آماده كنند تا بتوانند پاسخی متناسب با شرایط پیش رو ارائه كنند. كووید19 نشان داد كه كشورها و سازمان‌های بین‌المللی باید بیش از پیش به تقویت زیرساخت‌های بهداشتی و ارتقای بهداشت عمومی اهتمام ورزند. باید از درس آموخته‌های پاندمی كووید19 برای مدیریت بهتر آینده این بیماری و آمادگی برای پاندمی‌های مشابه در آینده بهره كافی را برد.
