یك مسئول تشخیص آزمایشگاهی، به تشریح بهترین زمان انجام تست پی سی آر و آنتی بادی برای تشخیص بیماری كرونا پرداخت.
به گزارش خبرگزاری مهر، سیدمهدی بوترابی مسئول محور روش‌های تشخیص آزمایشگاهی عفونت با SARS_COV2 كه در اولین همایش مجازی و هجدهمین كنگره كشوری ارتقا كیفیت خدمات آزمایشگاهی تشخیص پزشكی ایران مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد به تشریح جزئیات علمی و كاربردی تست‌های بیماری كووید 19 پرداخت.
وی در خصوص اینكه تست‌های تشخیصی سارس كووید كه طی این یك سال و نیم از نظر دقت تشخیصی به تأیید رسیدند چگونه ارزیابی می‌شوند، گفت: كمی بعد از شروع پاندمی نخستین تست‌های تشخیصی كه طراحی و تولید شدند و موفق به دریافت مجوز مصرف اضطراری شدند تست‌های مولكولی بودند كه ما آنها را با نام PCR می‌شناسیم. این تست‌ها با شناسایی ژنوم ویروس از حساسیت مناسبی برخورد هستند. اگرچه موارد منفی كاذب در این تست‌ها گزارش شده است ولی این موارد بیشتر مربوط به زمان و روش نمونه گیری است.
بوترابی ادامه داد: پس از آن تست‌های سرولوژی بر مبنای تشخیص آنتی بادی معرفی شدند كه بیشتر جنبه كمك تشخیصی در بررسی میزان ابتلاء در جامعه داشتند و در نهایت تست‌های مبتنی بر شناسایی آنتی ژن ویروس كرونا با استفاده از روش‌های الیزا وایمونوكروماتوگرافی هستند كه معمولاً زمانی كه با روش استاندارد مولكولی مقایسه می‌شوند حساسیت كمتری دارند اما با توجه به الگوریتم‌های تشخیصی تدوین شده و همچنین حیطه كاربرد آنها كمك شایان توجهی به تشخیص و مدیریت پاندمی كرده است.
وی در خصوص تفاوت تست پی سی آر و آنتی بادی و چگونگی انجام هر كدام از این تست‌ها عنوان كرد: تست پی سی آر در حقیقت تستی است كه ژن ویروس را تشخیص می‌دهد بنابراین می‌تواند وجود ویروس در نمونه را اثبات كرده و مثبت شدن آن نشانه وجود بیماری در حال حاضر است، اما تست‌های مبتنی بر آنتی بادی، پاسخ ایمنی بدن را به این ویروس نشان می‌دهند و نمی‌توانند نشان دهنده بیماری فعلی باشند بلكه روشی بسیار مناسب برای نشان دادن ابتلاء به بیماری در گذشته و یا در معرض قرارگیری فرد به ویروس است.
بوترابی ادامه داد: پاسخ ایمنی به ویروس كرونا و تولید آنتی بادی بر علیه این ویروس نیازمند زمان است، بنابراین در فردی كه به تازگی مبتلا به بیماری كرونا شده است، تست آنتی بادی می‌تواند منفی باشد ولی در اغلب افراد به فاصله دو تا سه هفته بعد از شروع علائم بیماری آنتی بادی بر علیه ویروس تولید می‌شود و با تست‌های آزمایشگاهی قابل شناسایی هستند. بنابراین با توجه به مطالب گفته شده اگر فردی علامت‌هایی از بروز بیماری كرونا دارد بهترین تست برای تشخیص همان تست پی سی آر است ولی برای برآورد میزان شیوع بیماری و ابتلاء در جمعیت عمومی می‌توان از تست‌های آنتی بادی استفاده كرد.
وی درباره اینكه تست پی سی آر چقدر دقت تشخیصی دارد و چرا گفته می‌شود در تشخیص برخی گونه‌ها از جمله دلتا احتمال خطای تست پی سی آر زیاد است؟ گفت: تست پی سی آر معمولاً از اختصاصیت بالایی برخوردار است، به عبارتی موارد مثبت كاذب كمی دارد اما حساسیت كیت‌های پی سی آر ممكن است متفاوت باشد.
بوترابی ادامه داد: اما نكته مهمی كه وجود دارد این است كه بدانیم وقتی صحبت از حساسیت كیت پی سی آر می‌كنیم منظور حساسیت تشخیصی كیت است، یعنی درصدی از موارد مثبت واقعی كه با كمك كیت به درستی شناسایی می‌شوند اما چون تست یا روش مرجعی برای مقایسه كیت پی سی آر با آن وجود ندارد بنابراین این میزان حساسیت با علائم بالینی و احیاناً در تركیب با علائم تصویربرداری مقایسه می‌شود.
وی ادامه داد: تست پی سی آر كرونا مشابه سایر تست‌های مولكولی برای تشخیص بیماری‌های دیگر، دارای حساسیت بسیار مناسبی است، اما آنچه باعث شده صحبت از حساسیت كم این تست شود بیشتر به نوع نمونه و محل نمونه گیری، كیفیت نمونه، كیت‌های استخراج و همچنین زمان نمونه گیری مربوط می‌شود و در واقع برخی خطاهای پیش آنالیزی در نتایج آنالیز دخالت می‌كنند و باعث این ذهنیت می‌شوند كه كیت‌های پی سی آر از حساسیت مناسبی برای تشخیص برخوردار نیستند كه این دیدگاه اشتباه است.
بوترابی تصریح كرد: اما در مورد واریانت‌ها و توانایی شناسایی آنها با كیت‌های پی سی آر باید بین تشخیص و تعیین واریانت تمایز قائل شویم. زیرا كیت‌های پی سی آر موجود توانایی شناسایی واریانت دلتا را دارند، چون علاوه بر تشخیص دو ژن ویروس، ژنی از ویروس مورد شناسایی قرار می‌گیرد كه در واریانت دلتا دچار جهش یا موتاسیون نشده است.
وی ادامه داد: در واریانت دلتا اكثر جهش‌ها در ژن اسپایك S اتفاق افتاده است، حال آنكه در كیت‌های پی سی آر به ویژه كیت‌های موجود در كشور دو ژن N وRdRp مورد شناسایی قرار می‌گیرند. بنابراین كیت‌های موجود توانایی شناسایی و تشخیص واریانت‌ها را دارند اما اگر بحث تعیین واریانت باشد یعنی بخواهیم تشخیص بدهیم كه عفونت در یك فرد بر اثر واریانت دلتا اتفاق افتاده است یا بر اثر واریانت‌های دیگر؛ در آن صورت باید از كیت‌های اختصاصی دیگری استفاده شود.
بوترابی تصریح كرد: همچنین تعیین واریانت در تشخیص و درمان افراد اهمیتی نداشته و بیشتر از جنبه‌های همه گیر شناسی و مدیریت بیماری در آینده اهمیت پیدا می‌كنند. همچنین كیت‌هایی كه بر مبنای شناسایی ژن S هستند ممكن است در تشخیص واریانت‌ها دچار مشكل شوند ولی حتی همین كیت‌ها نیز چون از دو ژن برای تشخیص استفاده می‌كنند نمونه مثبت واریانت را منفی گزارش نخواهند كرد.
وی در خصوص اینكه آیا جهش‌های مختلف در قدرت تشخیصی تست پی سی آر تأثیر می‌گذارد؟ پاسخ داد: بله. مسلماً اگر ژن‌های هدفی كه درتست‌های پی سی آر مورد شناسایی قرار می‌گیرند همان ژن‌هایی باشند كه جهش در آنها رخ داده است و توالی پرایمر-پروب استفاده شده در كیت در ناحیه جهش یافته قرار داشته باشد، احتمال عدم شناسایی ویروس در آن ژن خاص و منفی شدن آن وجود دارد. اما چون كیت‌های پی سی آر معمولاً مولتی پلكس هستند و حداقل دو ژن را تشخیص می‌دهند احتمال منفی شدن تست با وجود جهش بسیار كم است.
بوترابی درباره اینكه تست فوری كرونا چقدر قابل اطمینان است؟ عنوان كرد: تست‌های فوری یا راپید نیز به‌صورت تست‌های مولكولی و نیز با روش‌های ایمونوكروماتوگرافی و با شناسایی آنتی ژن قابل انجام هستند اما امروزه بیشتر تست‌های سریع برای شناسایی آنتی ژن در دنیا مورد استفاده قرار گرفته است و كشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده و امروزه بخشی از فرایند تشخیص بیماری توسط همین تست‌ها انجام می‌پذیرد.
وی ادامه داد: این تست‌ها معمولاً از اختصاصیت قابل قبولی برخوردار هستند و حساسیت این تست‌ها نسبت به پی سی آر نیز حداقل 80 درصد است كه با توجه به حیطه كاربرد و الگوریتم‌های تشخیصی موجود قابل قبول است. این تست‌ها باید در افراد علامت دار و یا برای شناسایی افراد در تماس با بیماران كرونایی یا مشكوك به كرونا استفاده شوند. تفسیر تست و انجام تست تأییدی بر اساس جمعیت مورد نظر متفاوت است.
عضو انجمن دكترای علوم آزمایشگاهی ایران در خصوص اینكه آیا تست‌های فوری می‌توانند جایگزین پی سی آر شوند؟ افزود: بر اساس الگوریتم‌های تشخیصی این تست می‌تواند در افراد علامت دار به‌ویژه در مناطقی كه دسترسی به تست پی سی آر وجود ندارد و شیوع بیماری نیز زیاد است مورد استفاده قرار گیرد و نتایج مثبت آن به عنوان وجود بیماری در نظر گرفته شود. همچنین نتایج منفی در افراد علامت دار نیازمند تأیید با پی سی آر است. علاوه بر این در افراد بدون علامت نتایج مثبت تست‌های سریع باید با تست پی سی آر تأیید شوند. بنابراین تست‌های سریع آنتی ژن در تشخیص و مدیریت بیماری كرونای نوظهور كاربرد داشته و می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند اما در همه شرایط نمی‌توانند جایگزین تست پی سی آر شوند.
وی در پاسخ به این پرسش كه بهترین زمان انجام تست پی سی آر و آنتی بادی در چه مقطعی از بیماری و بهبودی است؟ گفت: با توجه به اینكه در تست پی سی آر ژن ویروس مورد شناسایی قرار می‌گیرد بنابراین كاربرد این تست در تشخیص بیماری فعال است و باید در هنگام بروز علائم بالینی انجام شود ولی معمولاً بهترین نتایج در روز سوم تا هفتم بیماری بدست می‌آید.
بوترابی خاطرنشان كرد: اما تست‌های مبتنی بر آنتی بادی؛ چون پاسخ ایمنی بدن به ویروس را می‌سنجند بنابراین ممكن است از هفته دوم به بعد با اندازه گیری آنتی بادی از كلاس IgM و پس از هفته دوم و سوم با ظهور آنتی بادی از كلاس IgG بتوانند نشان دهنده تماس با ویروس و ابتلاء به بیماری باشند.
