كرونا هنوز خاموش نشده با این حال آتش‌بس ویروس ادامه دارد و آمار بیماران و مرگ‌های كرونایی روند كاهشی دارد. این وضعیت كه حاصل بالا رفتن سطح ایمنی حاصل از واكسیناسیون است سطحی از امیدواری را در جامعه ایجاد كرده كه...
اپیدمی در حال اتمام یا خاموشی است، اما هنوز هیچ شواهد علمی و قطعی درباره آن نیست و طبق گفته متخصصان ایپدمیولوژی احتمال بحران بیماری در صورت جهش‌های قوی‌تر ویروس همچنان وجود دارد.
در چنین شرایطی زمزمه‌ها از افزایش ابتلا به دو بیماری مهم دیابت و مشكلات روانشناختی كه در دوران پسا كرونا گریبان بهبودیافتگان كرونا را خواهد گرفت، بیشتر شنیده می‌شود.چندی پیش معاون درمان وزارت بهداشت نیز افزایش ابتلا به دیابت و اختلال روان را میراث به جای مانده از شیوع كرونا خواند. در شرایط فعلی یكی از مهم‌ترین نگرانی های مقامات بهداشتی كشورها درباره بیماری‌هایی است كه افراد پس از بهبودی از كرونا با آن مواجه می‌شوند. تحقیقات جدید جهانی هم نشان می‌دهد كه 30 درصد از افراد مبتلا به كووید19، دچار عوارض حاد بعد از بیماری می‌شوند كه از آن به‌عنوان «سندروم كووید طولانی مدت» نام برده می‌شود.
آنطور كه دكتر حمید سوری مسئول كمیته كشوری كرونا می‌گوید: «احتمال افزایش ابتلا به دو بیماری دیابت و اختلالات روحی و روانی در دوران پسا كرونا مطرح است، بنابراین لازم است با عبور از بحران فعلی بیماری و پیك‌های مكرر روی این بیماری‌ها تمركز كنیم. در همین حال خبرهای رسیده از معاونت درمان وزارت بهداشت به ما نشان می‌دهد كه در این زمینه در كمیته‌های علمی كرونا جلساتی برگزار شده و همزمان كارگروه‌هایی در حال برگزاری است كه با كنترل دقیق‌تر، از عوارض این بیماری‌ها كه عمده آنها با مشاوره امكان پذیر است، پیشگیری كنند.
افزایش 5 درصدی ابتلا به دیابت در طول پاندمی كرونا
تحقیقات نشان می‌دهد كه بیماران بهبود یافته از كرونا 40 درصد بیشتر از كسانی كه كرونا نگرفته‌اند در معرض ابتلا به دیابت قرار دارند. از طرفی سالانه جمعیت افرادی كه بر اثر دیابت جان خود را از دست می‌دهند از كل مرگ‌های كووید19 بیشتر است اما كسی به این موضوع حساس نیست. علیرضا مهدوی، مدیر برنامه كشوری پیگیری و كنترل دیابت وزارت بهداشت نیز در از صعودی شدن تعداد مبتلایان به دیابت در طول پاندمی كووید19 خبر می‌دهد. او می‌گوید كه از سال 90 تا 95 در روند نزولی ابتلا به دیابت قرار داشتیم و در پاندمی شیب ابتلا به دیابت صعودی شده است اما اینكه بگوییم چند درصد ابتلا به دیابت ناشی از عوارض سندروم كووید طولانی مدت است هنوز شواهد و تحقیقات علمی نداریم اما شیوع دیابت در دو سال اخیر نسبت به قبل زیاد شده است.
تعداد مبتلایان به دیابت در كشور، سال 95، 11 درصد بود و سال گذشته به 14.5 درصد رسید. مدیر برنامه كشوری پیگیری و كنترل دیابت وزارت بهداشت می‌گوید: در كشور هر 5 سال یك بار مطالعات پیمایش ملی درباره دیابت داریم. طبق این پیمایش سال 95، 8/10 درصد جمعیت بالای 25 سال مبتلا به دیابت بودند. در پیمایش سال 1400 متوجه شدیم كه 5/14 درصد جمعیت بالای 25 سال دیابت گرفته‌اند این یعنی شیوع دیابت در جمعیت بالای 25 سال در تازه‌ترین پیمایش وزارت بهداشت و در طول سال‌های درگیر با پاندمی 4 تا 5 درصد نسبت به آمار قبلی افزایش داشته است.
دكتر مهدوی در پاسخ به اینكه آیا می‌توان افزایش ابتلا به دیابت را در طول پاندمی كووید19 به عوارض سندروم كووید طولانی مدت ربط داد؟ عنوان می‌كند: نمی‌توان به‌طور قطعی ابتلا به كرونا را تنها عامل افزایش دیابت بدانیم چرا كه این افزایش علل مختلفی دارد. افزایش سن جمعیت و سالمندی مهم‌ترین عامل است از طرفی با افزایش سن دهه شصتی‌ها احتمال ابتلا به دیابت نیز زیاد می‌شود. از طرفی قرنطینه‌های خانگی و كاهش تحرك مردم در طول پاندمی نیز می‌تواند منجربه افزایش بیماری‌ها در كشور شود.
او البته معتقد است كه نمی‌توان چنین افزایش چشمگیری را بر اثر سندروم كووید طولانی مدت تلقی كرد و چنین موضوعی نیازمند تحقیقات علمی گسترده‌ای است اما تحقیقات علمی ما حكایت از این دارد كه ما در روند نزولی ابتلا به دیابت بودیم و نرخ بروز ابتلا به دیابت در فاصله سال‌های 90 تا 95 كاهشی بود و با شروع پاندمی نرخ ابتلا به این بیماری زمینه‌ای پرهزینه، صعودی شده است.
خطر ابتلا به دیابت پس از درگیر شدن با كرونا، موضوعی است كه در پژوهش‌های جهانی هم ثابت شده و همین شواهد نیز موجب شده تا متخصصان از مبتلایان بهبود یافته كرونا بخواهند پس از بهبود، وضعیت قندخونشان را بررسی كنند. در همین زمینه مدیر برنامه كشوری پیگیری و كنترل دیابت وزارت بهداشت درباره مداخلات وزارت بهداشت در زمینه غربالگری و شناسایی زودهنگام مبتلایان به پره دیابت (پیش دیابت) توضیح می‌دهد: مداخلات در زمینه شناسایی دو بیماری مهم دیابت و فشار خون به منظور پیشگیری از سكته‌های قلبی سال‌ها است كه جزو برنامه‌های مراكز بهداشتی، پایگاه‌های سلامت و خانه‌های بهداشت است كه افراد بالای 30 سال از نظر احتمال ابتلا به این بیماری‌ها پایش می‌شوند.
این برنامه در مناطق روستایی فعال است و بهورزها طبق پرونده الكترونیك سلامت جمعیت تحت پوشش‌شان این خدمات را ارائه می‌دهند و افراد پرخطر بعد از شناسایی سه ماه یك بار مراقبت می‌شوند. پس از شیوع پاندمی كرونا تقریباً سیستم سلامت دچار بی‌نظمی‌هایی شد و مردم پایبندی‌شان به پیشگیری و سلامت‌شان را از دست دادند.
با كاهش بیماری، برنامه‌ها و سطح مراقبت‌های پیشگیری از دیابت افزایش خواهد یافت اما در این میان نمی‌توان این مسأله مهم را نادیده گرفت كه مبتلایان به دیابت كه كرونا می‌گیرند دچار عوارض شدید بیماری می‌شوند و با توجه به اینكه پیش‌بینی می‌شود پاییز و زمستان شیوع بیماری كووید19 روند افزایشی خواهد داشت دیابتی‌ها نیر در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
مهدوی البته معتقد است: افرادی كه علائم بارز دیابت دارند مسلم است كه باید به مراكز درمانی مراجعه كنند اما مسأله مهم‌تر درباره مبتلایان به دیابت نوع دو است كه شایع‌ترین علامت آن بی‌علامتی است. با توجه به اینكه تقریباً اغلب جمعیت به كرونا مبتلا شده‌اند بنابراین غربالگری دیابت اثر بخش نیست اما تأكید می‌كنیم مبتلایان بهبود یافته كرونا كه چاق هستند، اضافه وزن دارند، سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی و فشار خون و چربی خون دارند، زنان بارداری كه بدون دلیل سقط مكرر داشته‌اند، مرده زایی دارند، نوزاد با وزن بالای 4 كیلوگرم به‌دنیا آورده اند در معرض خطر دیابت هستند. این گروه افراد بر اساس میزان خطر هر سال یا هر سه سال یك بار باید قند خون شان ارزیابی شود.
این مقام مسئول در وزارت بهداشت در ادامه به گروه دیگری از افراد بهبود یافته از كرونا كه در معرض ابتلا به دیابت هستند، اشاره می‌كند و می‌گوید: گروهی از افراد بهبود یافته از كرونا كه مشكوك به پره دیابت یا پیش دیابت هستند باید نسبت به اندازه‌گیری قندخون شان حساسیت بیشتری داشته باشند. اندازه قند خون افراد پیش دیابت معمولاً بین 100 تا 120 است، این افراد دیابتی نیستند ولی در آینده احتمال ابتلا به دیابت شان زیاد است.
این گروه باید هر سال قند خون شان را اندازه‌گیری كنند و مسأله مهم‌تر كه قبل از كووید 19 هم مطرح بود و قطعاً در آینده هم وجود خواهد داشت، سبك زندگی افراد است. این افراد باید 5 تا 7 درصد وزن شان را كم كنند، حتماً در طول هفته در 3 تا 5 نوبت و جمعا 150 دقیقه فعالیت منظم بدنی داشته باشند و مصرف نمك و چربی اشباع را كاهش دهند.
لزوم تدوین بسته‌های مراقبتی عوارض ناشی از كووید دراز مدت
حمید سوری استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی با بیان اینكه افزایش قند خون یكی از عوارض كووید طولانی مدت است، می‌گوید: مطالعات انجام شده در برخی كشورها نشان می‌دهد یك چهارم موارد كووید19 ممكن است به عوارض كووید طولانی مدت دچار شوند. این عوارض از زكام مستمر، كاهش شنوایی تا افزایش قند خون متغیر است.
به گفته دكتر سوری، عوارض كووید طولانی در كسانی كه سابقه دیابت دارند افزایش معنی‌داری دارد به این معنا كه ابتلا به كرونا احتمال تزریق انسولین را در مبتلایان به دیابت افزایش می‌دهد با این حال هنوز مشخص نیست، این افزایش ابتلا به دیابت مربوط به بخش‌هایی از ویروس یا داروها و روش‌های درمانی و حتی واكسیناسیون است یا خیر؟
او در ادامه می‌افزاید: با توجه به اینكه ریسك فاكتور ابتلا به دیابت در جامعه همچنان وجود دارد و از طرفی افراد در دوران اپیدمی از پیگیری برخی بیماری‌های شان غفلت كردند در مجلات معتبر بین‌المللی، افزایش دیابت و حتی عوارض روانی كووید طولانی هم گزارش شده است. در روزهای اخیر مجله روانشناسی انجمن پزشكی امریكا طبق مطالعه وسیعی اعلام كرد كسانی كه اخیراً به بیماری‌های عصبی مبتلا شده‌اند به طور قابل توجهی دچار عفونت شدید كووید بوده‌اند. همچنین مطالعه‌ای در دانشگاه آكسفورد نشان داد كه عوارض عصبی در عفونت‌های شدید كووید بالا است. برآیند این بحث‌ها این است كه با وجود آنكه كرونا بیماری حاد است و دوره‌های كوتاهی دارد ولی عوارض ناشی از بیماری و اپیدمی همچنان ناشناخته بوده و نیاز به مطالعه بیشتری دارد.
این استاد دانشگاه می‌گوید: مطالعه‌ای كه در تهران بزرگ انجام دادیم 3/49 درصد از ترخیص شدگان كرونا از بیمارستان از نوعی عارضه روانی شكایت داشتند.او معتقد است كه وزارت بهداشت باید بسته كامل خدماتی تهیه كند و سناریوهای احتمالی متفاوتی را برای شرایط شكننده پیش‌بینی كند. واقع بینانه‌ترین سناریو این است آتش بس یك طرفه ویروس برگردد، بنابراین یكی از اقدامات ضروری تدوین بسته كامل مراقبتی و خدماتی عوارض ناشی از كووید دراز مدت است.
