سید محمد اكرمی رئیس انجمن علمی ژنتیك پزشكی ایران در خصوص وضعیت كیت‌های غربالگری در كشور گفت: چندی پیش بخشنامه‌ای توسط اداره كل تجهیزات پزشكی ابلاغ شد كه براساس این بخشنامه هرگونه واردات و تولید كیت‌های غربالگری ممنوع است. اما این ابلاغیه بلافاصله با واكنش‌های منفی انجمن‌های علمی مواجه شد. به همین دلیل و پس از اعتراضات در مرحله بعد محتوای بخشنامه ثابت ماند اما عنوان آن تغییر كرد و در حال حاضردر سایت وزارت بهداشت، اداره كل تجهیزات پزشكی و سازمان غذا و دارو این بخشنامه موجود است.

وی در ادامه درباره علت واكنش‌های منفی نسبت به بخشنامه ممنوعیت واردات و تولید كیت‌های غربالگری توضیح داد: همانطور كه همه می‌دانیم پیشگیری بهتر و مهم تر از درمان است. ایرادی كه درحال حاضر به كار وارد است این است كه این ممنوعیت با شرایط حال حاضر كشور كه افزایش سن ازدواج و به تبع آن سن بارداری افزایش یافته مواجه هستیم.

اكرمی افزود: در حال حاضر كه هدف كشور حمایت از جوانی جمعیت است همه باید كمك كنیم كه از این دغدغه‌ای كه برای خانواده‌ها در زمینه داشتن فرزند سالم در سن بالای بارداری مادر است برطرف شود. به همین علت به شدت نسبت به این بخشنامه واكنش منفی نشان داده شده است.

وی در واكنش به برخی اظهارات درباره استفاده از كیت‌های بسته گفت: كیت بسته در كل كشور قابل استفاده نیست زیرا بخش عمده‌ای از آزمایشگاه‌های كشور دستگاه هایی را كه به وسیله آن می‌توان از این كیت‌ها استفاده كرد را ندارند.

تأثیر ممنوعیت واردات كیت‌های غربالگری

اكرمی درباره روند تصویب و صدور این بخشنامه گفت: متأسفانه اداره كل تجهیزات پزشكی در خصوص ابلاغ این بخشنامه از هیچكدام از انجمن‌ها، بوردها و حتی آزمایشگاه مرجع سلامت را كه زیر مجموعه معاونت درمان وزارت بهداشت هست، نظر و مشورت نگرفته است.

رئیس انجمن علمی ژنتیك پزشكی ایران درباره تأثیر ممنوعیت واردات این كیت‌ها بر افزایش جمعیت كشور بیان كرد: ممنوعیت واردات این كیت‌ها نه تنها مانع افزایش جمعیت در كشور شده و مردم نمی‌توانند با اطمینان خاطر تصمیم به باردار شدن بگیرند.

وی ادامه ممنوعیت واردات كیت‌ها را یك اشتباه تلقی كرد و درباره روش اصلاح آن توضیح داد: تصمیم گیرندگان می‌گویند كه این تصمیم اشتباه بوده و آن را اصلاح كردیم اما در عمل این اتفاق نیافتاده است. برای اصلاح این اشتباه باید به سرعت انجمن‌ها، بوردها و آزمایشگاه مرجع سلامت را دعوت و از آنها نظرسنجی كرده و بعد یك بخشنامه جدید صادر كنند. در حال حاضر بخشنامه قبلی هست و فقط عنوان آن تغییر كرده است. وزیر بهداشت در جلسات رؤسای انجمن‌های علمی تأكید كردند كه در خصوص اینگونه بخشنامه ها حتماً از صاحب نظران در این حوزه ها نظرسنجی شود. رئیس جمهوری هم مدتی قبل در سخنرانی كه در زمینه صادرات داشتند به همه دولت تأكید كردند كه در تصمیم‌گیری‌های ملی نظر صاحب نظران گرفته شود.

خدمات آزمایشگاهی به سمت زیرزمینی شدن خواهد رفت

اكرمی در خصوص عواقب اصلاح نكردن این بخشنامه پیش بینی كرد: از نظر ما اگر این بخشنامه اصلاح نشود و واردات و تولید كیت‌های غربالگری در كشور ممنوع باشد بسیاری از مردم برای انجام این آزمایش به خارج از كشور سفر می‌كنند و ممكن است انجام این دست از خدمات آزمایشگاهی به سمت زیرزمینی شدن برود زیرا این فرهنگ در كشور جا افتاده است.

وی درادامه بیان كرد: چند وقت پیش بیانیه‌ای از سمت وزارت بهداشت به 86 انجمن علمی صادر شد كه در آن گفته شده بود غربالگری تأمین كننده منافع برخی از افراد است و غربالگری حتی در موارد سرطان باید محدود شود كه نكته باعث تعجب معاون بهداشتی وزارت بهداشت هم شد. همه دانشمندان می‌گویند مردان سالمند برای آزمایش پروستات غربالگری و برای خانم‌ها هم آزمایش پاپ‌اسمیر را توصیه می‌كنند. این دوتا از آزمایش‌های غربالگری معروف در جهان است كه برای غربالگری سرطان استفاده می‌شود. اگر قرار باشد این آزمایش‌ها در كشور محدود شود چقدر هزینه و آسیب‌های مادی و معنوی به خانواده‌ها و خود فرد وارد خواهد شد؟

استاد دانشگاه علوم پزشكی تهران درباره الزام وجود این كیت‌ها در كشور بیان كرد: ما بارها تأكید كرده‌ایم كه از تصویب و ابلاغ چنین بخشنامه‌هایی جلوگیری شود. امیدواریم مسؤولان در خصوص این بخشنامه تأمل و روندها را اصلاح كنند.

وی درباره انواع كیت‌های غربالگری اظهار كرد: كیت‌های غربالگری دارای دو نوع باز و بسته است. اما دستگاه های استفاده از كیت‌های بسته در كل كشور موجود نیست. درست است كه در تهران سیستم های استفاده از این نوع كیت در تهران وجود دارد اما در شهرهای كوچك و آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و پاتولوژی كه عامه مردم به آنها مراجعه می‌كنند، دستگاهی را كه با كیت بسته كار بكند را شاید نداشته باشند. همچنین بخش عمده كیت‌های بسته وارداتی است. بنابراین كشوری كه از نظر منابع در محدودیت است و خطر تحریم‌ها هرروز آن را اذیت می‌كند، این دسته از تصمیمات لوكس و فانتزی است.

اكرمی درخصوص توانایی وظرفیت تولید كیت‌های غربالگری در كشور گفت: درحال حاضر ما توانایی تولید كیت‌های باز را داریم كه بخشنامه فعلی این نوع از كیت‌های غربالگری را ممنوع كرده است. راه‌اندازی و تولید كیت‌های بسته هم زمان بر خواهد بود.

وی در ادامه تأكید كرد: كیت غربالگری باید ارزان و در دسترس باشد و برای جمعیت استفاده شود. استفاده از كیتی كه دقت بالایی دارد ما را به سمت كیت تشخیصی می‌برد.

اكرمی درباره تست غربالگری گفت: تست غربالگری تست ارزانی است كه در جمعیت قابل استفاده است اما وقتی كیت بسته در اختیار همه نیست دیگه اسم آن غربالگری نیست. در ابتدا باید وزارت بهداشت پاسخگو باشد چه تعدادی از آزمایشگاه‌های كشور قابلیت استفاده از كیت بسته را دارند و چند درصد از كیت‌های بسته مورد استفاده كشور وارداتی یا تولیدی است.

مافیای كیت بسته

رئیس انجمن علمی ژنتیك پزشكی ایران درباره مافیای كیت بسته بیان كرد: برخی‌ها مدعی هستند كه مافیای وارد كننده كیت های بسته در كشور پشت این تصمیم گیری‌ها هستند. اما برداشت من از ابلاغ این بخشنامه این است كه مقدار عجله كردند و به حسن ظن به موضوع نگاه می‌كنم.

وی درپاسخ به این پرسش كه آیا این كیت‌ها فقط برای غربالگری جنین استفاده می‌شود یا خیر اظهار كرد: خیر. تست غربالگری در نوزادان پس از تولد برای چك كردن كم‌ كاری تیروئید و فنیل كتونوری با گرفتن خون پاشنه پا نوزاد استفاده می‌شود. همین تست غربالگری در كشورهای پیشرفته دنیا برای پنجاه بیماری انجام می‌شود اما دركشور ما فقط برای دو بیماری تست غربالگری انجام می‌شود. گاهی از اوقات هم ما تست غربالگری برای اندازه گیری كم ‌كاری تیروئید مادر زمانی كه قصد باردار شدن دارد انجام می‌شود.

اكرمی با اشاره به طرح حاج قاسم سلیمانی در زمان كرونا توضیح داد: در طرح حاج قاسم سلیمانی در زمان كرونا، یك تست غربالگری عام بود. به جای اینكه اعلام كنیم هرشخصی كه تب دارد به مراكز بهداشت مراجعه كند ما خودمان به در خانه‌های مردم رفتیم و دمای بدنشان را اندازه گیری كردیم كه به این روند روش فعال انجام غربالگری در جمعیت می‌گویند. در آن زمان بسیج و سپاه و... پای كار آمدند تا این طرح اجرایی شود كه بسیار مؤثر بود. در نتیجه این طرح كشور ایران در مقایسه با سایر كشورها در جهان آمار مرگ و میر كمتری در جهان داشت.

وی درباره مفهوم غربالگری گفت: غربالگری یعنی با گرفتن مصوبه وزارت بهداشت در زمینه رفع یك بیماری یا مشكلی عمومی كه آسیب زننده است گرفته شود كه آن اقدام باید ارزان، دردسترس و قابل انجام دادن برای عموم باشد. اما تمام این موارد در بخشنامه فعلی نقض شده است.

اكرمی در پایان درباره عواقب اجرای بخشنامه فعلی بدون ایجاد اصلاح آن عنوان كرد: طبیعتاً مردم به خاطر ترسی كه دارند كمتر به سراغ فرزندآوری می روند و ممكن است مسئله غربالگری كنار گذاشته شود و به تبع آن احتمال به دنیا آمدن بچه‌هایی كه مشكل كروموزومی شایع داشته باشند افزایش پیدا كند. این اتفاق باعث كاهش جمعیت می‌شود زیرا مادری كه یك فرزند مبتلا دارد ریسك نكرده و اقدام به آوردن فرزند دوم نمی‌كند. البته این مدل از غربالگری فقط برای بیماری های كروموزومی شایع «13، 18، 21 » انجام می‌شود. تصور برخی‌ها این است كه ما برای همه بیماری‌ها غربالگری داریم. اما متأسفانه بسیاری از بیماری‌های مادرزادی غربالگری ندارد.