آمارهای رسمی سازمان انتقال خون هم نشان می‌دهد كه در سال1401 بیش از 2میلیون‌و200واحد خون از سوی مردم اهدا شده و عملكرد شبكه ملی خون‌رسانی هم نسبت به سال 1400 رشد 40درصدی و اهدای خون هم در همین بازه زمانی افزایش 9.3درصدی داشته است؛ آن‌هم درحالی‌كه خون‌های اهدایی در ایران از سالم‌ترین خون‌های اهدایی در جهان است و سازمان انتقال خون سختگیرانه‌ترین استانداردها را هم برای سلامت اهداكننده و هم گیرنده خون به‌كار می‌گیرد.



اولین انتقال و تزریق خون در ایران

بررسی‌ها نشان می‌دهد كه نخستین تزریق خون در ایران در دهه20 خورشیدی انجام شد و همان زمان هم مردم به‌صورت داوطلبانه خون اهدا می‌كردند، اما به مرور زمان و با شناخته شدن ارزش حیاتی تزریق خون در نجات جان بیماران و افزایش تجویز خون در مراكز درمانی، دیگر جمع‌آوری خون داوطلبان جوابگو نبود.

آن زمان پرداخت مبلغی در ازای دریافت خون، راهكار افزایش استقبال مردم درنظر گرفته شد، اما همین تصمیم باعث شد بنگاه‌هایی تشكیل شوند كه خون را با قیمت كمتر از مردم می‌خریدند و با قیمت گران‌تر به بیمارستان‌ها و مراكز درمانی می‌فروختند. آسیب جدی آن هم این بود كه نظارت درستی بر بررسی سلامت و كیفیت خون‌ها صورت نمی‌گرفت، اما با تأسیس سازمان ملی انتقال خون در مرداد1353 مدیریت اهدا و انتقال خون در كشور به شكلی واحد سروسامان گرفت.

مصطفی جمالی، مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران از توزیع عادلانه خون در سراسر كشور خبر می‌دهد و می‌گوید: «خون سالم برای همه، یكی از مأموریت‌ها و شعارهای اصلی سازمان انتقال خون است كه برای تحقق آن سال‌ها برنامه‌ریزی و تلاش شده است. توزیع عادلانه خون سالم و كافی كه ضامن سلامت جامعه است، مسئولیت اصلی سازمان انتقال خون است. افتخار ما هم این است كه خون و فرآورده‌های موردنیاز بیماران در هر نقطه‌ای از ایران در سریع‌ترین زمان ممكن در دسترس بوده و هیچ مركز درمانی در وضعیت برتری نسبت به دیگری قرار ندارد.»



چرا اهدای مستمر خون اهمیت دارد؟

در گذشته واحدهای خونی تنها صرف تزریق می‌شد، اما اكنون 3فرآورده‌ خونی از آن به دست می‌آید و یك واحد خون كه شامل 450سی‌سی است، به گلبول‌های قرمز، پلاسما و پلاكت تبدیل می‌شود و هر كدام می‌تواند جان یك نفر را نجات دهد. گلبول‌های قرمز برای كسانی كه نیاز به خون دارند، پلاسما برای دارو و فاكتورهای انعقادی و پلاكت نیز برای كسانی كه دچار افت پلاكت هستند؛ مانند كسانی كه تحت شیمی‌درمانی قرار می‌گیرند، استفاده می‌شود. بر این اساس یك واحد خون كه شامل 450سی‌سی است به 3فرآورده دیگر تبدیل می‌شود و هركدام از آنها می‌تواند جان یك نفر را نجات دهد. فرآورده‌های خونی هم در اهدای مستمر مورد تأكید قرار دارد.

گلبول‌ قرمز یك ماه، پلاكت 3روز و پلاسما مدت زمان بیشتری عمر می‌كنند؛ به همین دلیل سازمان انتقال خون تأكید می‌كند مردم تنها به ذخایر خوب خونی توجه نكنند و بدانند در مورد پلاكت‌های خونی نیاز مداوم وجود دارد. پلاكت برای مبتلایان به سرطان خون، كسانی كه تحت شیمی‌درمانی هستند یا بیماران پیوندی استفاده می‌شود. البته این پلاكت‌ها توانایی بهبود بیماری را ندارند اما تا زمان تكمیل درمان جلوی خونریزی و مرگ افراد را می‌گیرند. مهم‌تر اینكه پلاكت هیچ جایگزینی ندارد و اهمیت بسیار بالایی در انعقاد خون دارد.

این نكته را سیدمنتظر شبَّر، مدیركل انتقال خون استان تهران هم تأكید می‌كند و در این‌باره به ایسنا می‌گوید: «نیاز به خون موضوعی همیشگی است و مردم نباید به فصول خاص یا شرایط زمانی خاصی برای اهدا بسنده كنند. در شرایط فعلی ما در تهران روزانه حدود 1500اهدای خون داریم.» او درباره پیشرفت قابل توجه ایران در حوزه خون هم تأكید كرده: «در مباحث علمی، ایران شانه به شانه كشورهای پیشرفته در حركت و در بحث اهدای خون نیز جزو بهترین كشورهای دنیاست.

خون در ایران كاملا داوطلبانه تأمین می‌شود و به هیچ عنوان هم خون‌های اهدایی از سوی مردم قابل انتقال به خارج از كشور نیست.» به‌گفته این پزشك، برخی افراد مغرض در این‌باره نكاتی را مطرح می‌كنند و می‌گویند خون‌های اهدایی به سایر كشورها ارسال می‌شود، اما به هیچ عنوان این مسئله نه امكان دارد و نه صحت. شاخص‌هایی كه برای سلامت اهدای خون درنظر گرفته می‌شود، كشور به كشور متفاوت است؛ به همین دلیل ارسال خون به كشورهای دیگر به هیچ عنوان امكان‌پذیر نیست.



سهم 21 درصدی ایران در اهدای خون

طبق گزارش سال 2018 سازمان جهانی بهداشت و پیش از شیوع پاندمی كووید-19، سالانه حدود 118.5 میلیون اهدای خون در جهان صورت می‌گیرد كه از این میزان، سهم كشورهای عضو مدیترانه شرقی در حدود 9.9 میلیون بوده و ایران با اهدای بیش از 2میلیون در سال در حدود 21 درصد از كل خون‌های اهدایی را به خود اختصاص داده است.



وضعیت مناسب اهدای مستمر خون

بشیر حاجی‌بیگی، سخنگوی سازمان انتقال خون آمار اهدای خون مستمر در كشور را مناسب ارزیابی می‌كند. او به همشهری می‌گوید: «تعداد اهدای مستمر در سال 1401 نسبت به مدت مشابه سال قبل در كل كشور بیش از 7 درصد رشد داشت. شاخص اهدای خون مستمر در 1401 هم بیش از 54 درصد اهداكنندگان در كشور است. این مسئله نشان می‌دهد كه افراد با خود مراقبتی، اهدای خون را در برنامه زندگی‌شان قرار داده‌اند.»



بیشترین گروه خونی مورد تقاضا

وقتی كسی به خون نیاز داشته باشد، باید گروه خونی اهداكننده و دریافت‌كننده با هم سازگار باشند، اما گروه خونی O منفی با وجود اینكه می‌تواند به همه گروه‌ها، خون اهدا كند، تنها قادر به دریافت از گروه خونی خودش است؛ به همین دلیل تقاضا برای Oمنفی همیشه زیاد است.



بیشترین گروه خونی اهدایی

گروه خونی Oمثبت بیشترین نسبت را در بعد نیاز و اهداكنندگان دارد و تنها در تهران یك‌سوم ذخایر خونی Oمثبت است. اما گروه‌های خونی مثبت فقط می‌توانند به گروه‌های مثبت خون اهدا كنند؛ به همین دلیل نیاز به گروه‌های خونی منفی بیشتر است.