پوكی استخوان، بیماری خاموش و خطرناك اما قابل پیشگیری

به گزارش خبرنگار حوزه بهداشت و درمان گروه علمی پزشكی باشگاه خبرنگاران جوان، استخوان یك بافت زنده است كه از دو لایه داخلی و خارجی تشكیل شده است. لایه داخلی ضخامت دارد و از شبكه های محكم تشكیل شده است. لایه خارجی نیز به صورت لایه ای پوشاننده روی استخوان قرار می گیرد و وظیفه خونرسانی و عصب رسانی را بر عهده دارد.

زمانی كه فضای بین شبكه‌ها (لایه داخلی) به دلیل افزایش تخریب بافت استخوانی و عدم جایگزینی آن به طور كامل بزرگ شوند، پدیده پوكی استخوان رخ می‌دهد. در اثر چنین تغییری، استخوان ضعیف می‌شود و با كوچكترین ضربه، می‌شكند. این پروسه یعنی از دست دادن استخوان‌ها، تدریجی، خاموش و بی سرو صدا اتفاق می‌افتد و اغلب اوقات تا زمان رخ دادن شكستگی هیچ علامتی ندارد كه به همین دلیل به آن بیماری خاموش می‌گویند.

شكستگی لگن شایع ترین مشكل استخوانی در افراد سالمند
ذبیح الله حسن زاده، متخصص بیماری‌های استخوان و جراح ارتوپد در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان اظهار كرد: بیماری پوكی استخوان یا استئوپروز شایع‌ترین بیماری متابولیك استخوان در جهان است. به پوكی استخوان بیماری خاموش می‌گویند، زیرا مانند یك موریانه می‌تواند از داخل بدن بیمار را تحت تاثیر قرار دهد و در سنین بالاتر باعث بروز شكستگی لگن، مهره‌های كمری مچ دست و شانه بشود. اغلب بیماران این گروه سنی بالای 60 سال دارند یا زنان یائسه هستند و یا افرادی هستند كه به هر علتی دچار مشكلات استخوان‌سازی شده‌اند.

حسن زاده افزود: پوكی استخوان یك بیماری شایع است كه اغلب سالمندان و بزرگسالان را در برمی‌گیرد و به ویژه در خانم‌های یائسه كه جراحی‌های تخمدان انجام داده اند، افرادی كه كورتون مصرف می‌كنند، بیماران مبتلایان به رماتیسم و افرادی كه دارو‌های اعصاب و ضد تشنج مصرف می‌كنند، بروز پیدا می‌كند. اغلب مبتلایان به این بیماری نیز بانوان بالای 60 سال هستند.

این متخصص بیماری‌های استخوان ادامه داد: پوكی استخوان با فهم درست میزان دانسیته استخوان (سنجش تراكم استخوان) قابل ارزیابی است. بیشترین دوام و قوام استخوان‌ها یا به عبارتی سختی و سفتی استخوان‌ها در سنین 35 تا 40 سالگی بروز می‌كند و پس از آن افراد از بانك ذخیره استخوان خود استفاده می‌كنند و به تدریج استخوان نرم، پوك و شكننده‌تر می‌شود.

او بیان كرد: تاثیر پوكی استخوان بیشتر بر لگن، مهره‌های كمری، مچ دست و شانه است به شكلی كه اگر این چهار نقطه در بدن یك بیمار با ضربه‌های كوچكی دچار شكستگی شد، می‌توان به ابتلای فرد به پوكی استخوان پی برد. تشخیص این عارضه به وسیله سنجش استخوان و یا bmd كه از 18 تا 24 ماه بعد از یائسگی در خانم‌ها و یا افراد بالای 65 سال انجام می‌شود، صورت می‌گیرد.

این متخصص بیماری‌های استخوان تصریح كرد: افراد سالمند اگر به دلیل افتادن، دچار شكستگی‌هایی در این چهار نقطه شدند باید حتماً به مراكز سنجش استخوانی مراجعه كرده و برای درمان اقدام كنند. به طور كلی می‌توان گفت پوكی استخوان خود را با شكستن بر اثر ضربات بسیار كم نشان می‌دهد و اگر مورد درمان زودهنگام قرار نگیرد، می‌تواند منجر به بروز مشكلات جدیِ جانی و مالی برای افراد شود.
این جراح ارتوپد ادامه داد: دو سوم بیمارانی كه مبتلا به پوكی استخوان هستند به علت عوارض ناشی از شكستگی و یا لختگی خون ( آمبولی) و سایر موارد وجود دارد، هرگز سلامتی خود را مثل روز اول به دست نخواهند آورد و تنها یك سوم از این گروه می‌توانند زندگی شبیه به قبل، اما به سختی داشته باشند. به طور كلی قسمت اعظم سالمندان مبتلا به پوكی استخوان و به دلایلی مثل تغییرات فشار خون، مصرف دارو‌های آرامبخش، بروز مشكلات بینایی، ضعیف بودن عضلات و ...دچار شكستگی لگن می‌شوند.

او در مورد راه‌های پیشگیری از ابتلا به پوكی استخوان گفت: تنها یك فاكتور و یا علت برای پیشگیری از این عارضه وجود ندارد آن هم خودمراقبتی است. ابتدا اینكه افراد بالای 35 سال حتماً روزانه نیم ساعت پیاده روی مداوم با كفش مناسب در سطح صاف داشته باشند. مورد دیگر اینكه افراد در وعده‌های غذایی حتماً از لبنیات و غذا‌های دریایی استفاده كنند. همچنین استفاده از دارو‌های مكمل مثل مصرف قرص ویتامین د 3، 15000 هر ده روز یك بار و قرار گرفتن در معرض تابش آفتاب ضروری است.

حسن زاده ادامه داد: این گروه سنی مصرف دارو‌های موثر مثل كلسیم را فراموش نكنند و توجه داشته باشند كه پس از بروز پوكی استخوان صرفاً با دارو درمان نخواهند شد. انجام فعالیت‌های روزانه مانند ورزش‌های سبك و اصلاح تغذیه می‌تواند به درمان مبتلایان به این بیماری خاموش كمك كند.

او توصیه كرد: افراد از 35 سالگی به بعد می‌توانند با تقویت عضلات خود و استفاده از ورزش و داشتن حركات مشاوره‌ای از فیزیوتراپ‌ها و همچنین چك كردن بینایی و كاهش مصرف دارو‌های خواب آور و كدئین دار از بروز پوكی استخوان، از بروز عوارض بعدی آن پیشگیری كنند.

حسن زاده گفت: خانم‌های یائسه بالای 65 سال و خانم‌هایی كه سابقه جراحی تخمدان و مصرف دارو‌های كورتون به مدت طولانی و یا سابقه بیماری روماتیسمی دارند حتماً باید سنجش تراكم استخوان را انجام دهند و با پزشك ارتوپد در ارتباط باشند، زیرا پیشگیری از این عارضه بسیار كم هزینه و آسان است.

او با تاكید براینكه درمان این بیماری پیچیده و گران قیمت است، گفت: به همین دلیل افراد پیشگیری از بیماری را مد نظر داشته باشند، زیرا درمان پس از شكستگی علاوه بر داشتن هزینه‌های جسمی فراوان، هزینه‌های مالی نیز در بر دارد.

عوامل زمینه ساز پوكی استخوان را بشناسید
افزایش سن، جنس (خانم‌ها بیشتر از آقایان به پوكی استخوان مبتلا می‌شوند)، یائسگی، بیماری‌های مزمن هورمونی و متابولیك، استفاده طولانی مدت از دارو‌های ضد تشنج، نژاد (سفیدپوستان بیشترین میزان ابتلا را دارند)، وراثت، لاغری مفرط، استفاده طولانی مدت از دارو‌های خوراكی حاوی كورتون (بیش از 3 ماه)، بی تحركی طولانی مدت، اختلالات تغذیه‌ای، سیگار كشیدن، مصرف كم كلسیم غذایی، مصرف بیش از حد قهوه، داشتن سابقه شكستگی از اصلی ترین عوامل بروز پوكی استخوان هستند.

چاقی یا لاغری، فاكتور‌های اصلی ابتلا به پوكی استخوان

فریبا كوهدانی، متخصص تغذیه و رژیم درمانی در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان اظهار كرد: باید تلاش همه ما به گونه‌ای باشد كه آمار ابتلا به پوكی استخوان را كاهش دهیم. عواملی مانند مصرف دخانیاتة، كم تحركی و توجه نكردن به سلامت در تغذیه، نقش موثری در ابتلا به این عارضه شایع، خواهد داشت.

او افزود: چاقی یا لاغری مفرط از فاكتور‌های اصلی ابتلا به پوكی استخوان هستند. برای مثال كمبود ویتامین دی در افرادی كه مبتلا به چاقی هستند، بیشتر از سایر افراد است. ویتامین دی جزو عوامل موثر در ساخته شدن استخوان‌ها به شمار می‌رود.

كوهدانی ادامه داد: از جمله عوامل موثر تغذیه‌ای برای سلامت و تقویت استخوان‌ها ویتامین دی و كلسیم است ویتامین دی از طریق نور خورشید و مصرف مكمل‌ها و یا مصرف غذا‌های دریایی و همچنین كلسیم با استفاده از لبنیات قابل دریافت است. باید توجه داشت افرادی كه از كمبود ویتامین دی رنج می‌برند، نمی‌توانند این كمبود را با مصرف كلسیم جبران كنند در نتیجه اهمیت به وضعیت ویتامین دی در بدن بسیار حائز اهمیت است.

او گفت: در سنین سالمندی نیاز به مصرف كلسیم افزایش پیدا می‌كند. این نیاز در خانم‌ها و آقایان متفاوت است به گونه‌ای كه میزان دریافت كلسیم در مردان بالای 70 سال و در زنان بالای 50 سال باید افزایش پیدا كند، یعنی مصرف منابع لبنی در وعده‌های غذایی افزایش پیدا كند. این دریافت‌ها با همراهی تحرك كافی می‌توانند مانع پوكی استخوان و تا حد زیادی منجر به كاهش روند ابتلا به این عارضه شوند.

ارتباط مستقیم مصرف غذاهای پر نمك با پوكی استخوان

این متخصص تغذیه و رژیم درمانی تصریح كرد: نكته مهم دیگر در رژیم غذایی مصرف نمك است. افرادی كه رژیم غذایی پرنمك استفاده می‌كنند مشكلات استخوانی بیشتری دارند، زیرا دفع كلسیم در این افراد افزایش پیدا می‌كند و در نتیجه تراكم استخوانی آن‌ها دچار آسیب خواهد شد. از دیگر عوامل تشدید كننده پوكی استخوان، دریافت بی رویه مكمل‌هاست. برای مثال افرادی كه از مكمل‌های ویتامین ب به صورت بی رویه استفاده می‌كنند، نسبت به سایرین بیشتر در معرض خطر شكستگی استخوان قرار دارند.

كوهدانی گفت: طبق مطالعاتی كه در دنیا صورت گرفته از بین رژیم‌های مختلف غذایی، رژیم مدیترانه‌ای در پیشگیری از پوكی استخوان نقش موثرتری دارد. ویژگی كه این رژیم را متمایز می‌كند این است كه باعث دریافت میزان پروتئین بالا می‌شود. همچنین مصرف غذا‌های دریایی و مصرف سبزیجات در این رژیم بسیار زیاد است. روغن مصرفی در این رژیم نیز روغن زیتون است و طبق مطالعات، افرادی كه از این رژیم غذایی استفاده می‌كنند از سلامت استخوان بیشتری برخوردار هستند.

او بیان كرد: با افزایش سن و ورود به دوره سالمندی به دلیل تعبیرات هورمونی كه در بدن ایجاد می شود، خطر پوكی استخوان افزایش پیدا می‌كند. در این افراد میزان دفع كلسیم به ویژه در خانم‌ها به دلیل كاهش شدید هورمون‌های استروژن كاهش پیدا می‌كند و جذب و دفع كلسیم را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در نتیجه منجر به افزایش ابتلا به این عارضه می‌شود.

این متخصص تغذیه توصیه كرد: باید در سنین سالمندی مقدار دریافت كلسیم به میزان قابل توجهی افزایش پیدا كند. طبق برخی از مطالعات مصرف روزانه 1500 میلی گرم كلسیم در افراد سالمند ضروری است. غیر از لبنیات، سبزیجاتی از خانواده كلم و مغز‌هایی مثل بادام می‌توانند در تامین كلسیم اضافه‌تر به سالمندان كمك كنند.

او افزود: در مردان نیز با توجه به كاهش میزان دریافت كلسیم در سنین سالمندی با مسئله تحلیل عضلات مواجه هستیم. این تحلیل عضلانی یكی از عواملی است كه منجر به افزایش خطر شكستگی‌های استخوانی می‌شود و این میزان شكستگی در سالمندان مذكر بیشتر از سالمندان مونث است. برای پیشگیری از این عارضه در كنار داشتن یك رژیم غذایی مناسب انجام فعالیت‌های ورزشی متناسب با سن و وضعیت جسمانی افراد مثل تلفیقی از ورزش‌های هوازی و كششی عضلانی می‌تواند نقش مهمی در كُند شدن روند تحلیل عضلانی داشته باشد.