به مجموعه روش‌هایی كه برای شكل‌گیری، نگهداری و انتقال جنین از آنها استفاده می‌شود، روش‌ها یا فناوری‌های كمك‌باروری گفته می‌شود.
دكتر محمدرضا صادقی درباره روش‌های كمك‌باروری، گفت: ناباروری علل گوناگونی دارد كه می‌تواند مردانه، زنانه و یا مشترك باشد و حدود 10 درصد از موارد ناباروری نیز فاقد علت مشخص‌اند. بر اساس بررسی‌های تشخیصی و مشخص شدن علت یا علل ناباروری، روش كمك‌باروری مناسب به زوجین پیشنهاد می‌شود.
وی با اشاره به روش آی یو آی به‌عنوان ساده‌ترین روش كمك‌باروری، توضیح داد: روش آی یو آی (IUI) یا تزریق داخل رحمی اسپرم ساده‌ترین تكنیك كمك‌باروری است كه در آن، اسپرم‌های سالم و متحرك موجود در نمونه مایع منی آقا در محیط مخصوص آزمایشگاهی جداسازی و شستشو می‌شوند و توسط متخصص زنان به‌طور مستقیم به داخل رحم خانم تزریق یا انتقال داده می‌شوند. این روش در مواردی همچون ناباروری با علل ناشناخته، ابتلای خانم به اندومتریوز خفیف، اختلالات مخاط دهانه رحم، تعداد كم اسپرم، تحرك كم اسپرم و ... كاربرد دارد.
رییس پژوهشگاه و مركز درمان ناباروری ابن‌سینا، ادامه داد: متأسفانه گاهی می‌شنویم كه روش آی یو آی در مطب‌ها یا مراكز غیرتخصصی انجام می‌شود. در حالی كه زوج‌های عزیز باید بدانند كه سلول اسپرم بسیار حساس و در برابر عوامل محیطی آسیب‌پذیر است و از آنجا كه یك اسپرم قرار است تخمك را بارور كند و خصوصیات ژنتیكی پدری را به جنین منتقل كند، باید محیط و شرایطی فراهم شود كه در روند استحصال، جداسازی و آماده‌سازی اسپرم كمترین آسیب به اسپرم وارد شود. در حالی كه در مطب‌ها و مراكز غیرتخصصی چنین شرایط و تجهیزاتی وجود ندارد.
وی در ادامه با اشاره به روش آی وی اف (IVF)، تصریح كرد: منظور از آی وی اف، لقاح برون‌تنی یا لقاح آزمایشگاهی یا لقاح مصنوعی است كه در ابتدا به همه روش‌های كمك‌باروری اطلاق می‌شد، اما با گذشت زمان به یك روش كمك‌باروری خاص اطلاق شد. در این روش، تخمك از خانم و اسپرم از آقا گرفته می‌شود و این گامت‌ها در محیط كشت آزمایشگاهی كه مشابه محیط رحم طراحی شده است، كنار یكدیگر قرار داده می‌شوند تا اسپرم تخمك را بارور كند و در مرحله بعد جنین پس از سه تا پنج روز كشت به داخل رحم خانم منتقل می‌شود. این روش در مواردی همچون تعداد اندك اسپرم، اندومتریوز متوسط و شدید، انسداد لوله‌های فالوپ، اختلالات تخمك‌گذاری و احتمال انتقال بیماری یا ناهنجاری ژنتیكی به جنین كاربرد دارد.
این جنین‌شناس سپس با اشاره به روش میكرواینجكشن به عنوان انقلابی در فناوری‌های تولیدمثلی، توضیح داد: روش آی وی اف برای نخستین بار در سال 1976 در انگلستان انجام شد اما انقلاب اصلی در این حوزه در سال 1993 در بلژیك رقم خورد؛ جایی كه روش كمك‌باروری میكرواینجكشن به جهان عرضه شد. روش میكرواینجكشن یعنی تزریق میكروسكوپی اسپرم به داخل سیتوپلاسم تخمك. سلول تخمك لایه‌های محافظ متعددی دارد كه برای تحقق لقاح، اسپرم باید بتواند از این لایه‌ها بگذرد و به داخل تخمك نفوذ كند. در برخی موارد اسپرم قادر به این كار نیست و بنابراین، روش آی وی اف نمی‌تواند كمك‌كننده باشد. در چنین مواردی، سلول اسپرم زیر میكروسكوپ با سوزن بسیار بسیار ریز (در مقیاس میكرون) به داخل تخمك تزریق می‌شود.
وی افزود: از آنجا كه در این روش اسپرم توسط متخصص جنین‌شناس و با امكان بزرگ‌نمایی 400 تا 600 برابر انتخاب می‌شود، شانس تشكیل جنین با كیفیت و در نتیجه، موفقیت درمان افزایش می‌یابد. از جمله كاربردهای مهم روش میكرواینجكشن مواردی از آزواسپرمی (فقدان اسپرم در نمونه مایع منی) است كه در نمونه‌برداری از بیضه یا اپیدیدیم اسپرم استحصال می‌شود و همچنین مواردی كه ناهنجاری شكل (مورفولوژی) اسپرم شدید است. در روش آی وی اف این اسپرم‌ها كاربردی نداشتند، زیرا توانایی لازم برای بارورسازی تخمك را حتی در محیط آزمایشگاهی نداشتند. اما در روش میكرواینجكشن حتی اگر چند عدد اسپرم زنده و سالم در نمونه بافت بیضه یا اپیدیدیم یافت شود، با تزریق مستقیم آنها به تخمك امكان تشكیل جنین وجود دارد. امروزه به دلیل دقت و نرخ موفقیت بالاتر روش میكرواینجكشن، اغلب مراكز جهان از این روش استفاده می‌كنند.
این جنین‌شناس درمان‌های جایگزین را ایستگاه آخر مسیر درمان ناباروری دانست و گفت: منظور از درمان‌های جایگزین ناباروری، روش‌های اهدای تخمك، اهدای جنین و رحم جایگزین است كه می‌توان آنها را پیچیده‌ترین و آخرین مرحله از درمان ناباروری دانست. در مواردی كه خانم فاقد تخمك است یا تخمك او كیفیت لازم برای باروری را ندارد و یا خطر انتقال بیماری یا ناهنجاری ژنتیكی از مادر به فرزند وجود دارد، از تخمك اهدایی، یعنی تخمك باكیفیت یك خانم دیگر برای آی وی اف استفاده می‌شود. همچنین در مواردی كه آقا فاقد اسپرم مناسب برای باروری است، یا هم آقا و خانم فاقد گامت مناسب‌اند و یا خطر بروز ناهنجاری ژنتیكی در جنین وجود دارد، از جنین اهدایی، یعنی جنین سالم و باكیفیت یك زوج دیگر استفاده می‌شود.
رییس پژوهشگاه و مركز درمان ناباروری ابن‌سینا، یادآور شد: كلینیك درمان‌های جایگزین مركز درمان ناباروری ابن‌سینا در زمینه این خدمات ساز و كار بسیار دقیق و كارآمدی دارد. مهم‌ترین اصل در اهدای تخمك و جنین محرمانگی است. متأسفانه در برخی مراكز درمانی به زوجین متقاضی اهدا گفته می‌شود كه خودشان اهداكننده را معرفی كنند، در حالی كه این رویكرد كاملاً مغایر اصل محرمانگی است. مصالح و سلامت روانی و عاطفی فرزند حاصل از اهدا در آینده و همچنین، پیچیدگی‌های مربوط به ارث و نسب ایجاب می‌كند كه هیچ‌كس، حتی خانواده‌های زوجین از این مسئله مطلع نباشند و طرفین اهداكننده و اهداگیرنده نیز به هیچ‌وجه یكدیگر را نشناسند و هیچ‌گونه اطلاعاتی درباره یكدیگر نداشته باشند. این موازین با دقت و جدیت در كلینیك درمان‌های جایگزین مركز ابن‌سینا رعایت می‌شود و حتی پرونده‌های مربوط به اهدا در سیستمی جداگانه بایگانی می‌شوند و دسترسی مدیران مجموعه به این سیستم نیز محدود است.
وی درباره روش رحم جایگزین، عنوان كرد: گاهی خانم به دلایلی همچون بیماری‌های زمینه‌ای، ناهنجاری‌های ساختاری رحم، سابقه ابتلا به بدخیمی و جراحی و ... قادر به بارداری نیست. یعنی زوجین از نظر توان باروری و تولید اسپرم و تخمك مشكلی ندارند، اما خانم توان حمل نگهداری جنین در 9 ماه بارداری را ندارد. در چنین مواردی، خانمی كه مادر جایگزین نامیده می‌شود، می‌پذیرد كه جنین این زوج را در رحم خود حمل كند و پس از زایمان فرزند را به پدر و مادر بیولوژیك تحویل دهد.
وی افزود: از آنجا كه قرار است جنین یك زوج به مدت 9 ماه در رحم خانم دیگری باشد و طرفین مناسبات پیچیده و متعددی دارند، لازم است یكدیگر را بشناسند و یك قرارداد دقیق و كامل برای تبیین شرایط گوناگون این ارتباط، از جمله چگونگی انجام مراقبت‌های بارداری، مسائل مالی و ... بین دو طرف تنظیم شود. همچنین، بارداری تجربه‌ای دشوار است كه برای مادر جایگزین به مراتب دشوارتر است زیرا در نهایت فرزند را به والدینش تحویل خواهد داد، بنابراین به مشاوره‌ها و حمایت‌های روانی و عاطفی نیاز دارد. خوشبختانه در كلینیك درمان‌های جایگزین مركز درمان ناباروری ابن‌سینا همه ابعاد این روش درمانی به دقت پوشش داده شده است؛ مادر جایگزین از نظر سلامت جسمی و روانی به دقت پایش می‌شود، مشاوران حقوقی این كلینیك ابعاد حقوقی این روش را برای طرفین تبیین می‌كنند و با توجه به شرایط دو طرف قرارداد دقیق و جامعی تنظیم می‌كنند و همچنین، مشاوران و روانپزشكان این كلینیك خدمات مشاوره‌ای و حمایتی لازم را به ایشان ارائه می‌كنند.
بنا بر اعلام مركز درمان ناباروری ابن‌سینا، وی در پایان یادآور شد: همان‌طور كه گفته شد طیف متنوعی از روش‌های كمك‌باروری و درمان‌های جایگزین برای ناباروری وجود دارد كه خوشبختانه همه این روش‌ها با كیفیت ممتاز و در استانداردهای جهانی در كشور ما و مركز ابن‌سینا در دسترس زوج‌های عزیز قرار دارد. بنابراین، با توجه به تنوع روش‌های موجود و اینكه برای هر نوع علت ناباروری، حتی فقدان اسپرم و تخمك، روش درمانی متناسب وجود دارد، می‌توانیم بگوییم ناباروری به پایان رسیده است. البته شرط رسیدن به پایان ناباروری، صبر و پشتكار و تداوم و نیز انتخاب یك مركز درمانی جامع و كارآمد است و زوج‌های عزیز نابارور باید بدانند كه برای رسیدن به پایان ناباروری لازم است این مسیر را با همدلی و امید طی كنند.
