فردا؛ آغاز واكسیناسیون كرونا در كشور

با گسترش حضور بی حد و مرز كووید-19 در جهان و به تبع آن در ایران، سیستم‌های بهداشت و درمان دنیا بر آن شدند كه هرچه زودتر پادزهر كرونا ویروس را پیدا كنند. بر همین اساس بود كه داروهای ضدویروس یكی پس از دیگری امتحان پس می‌دادند؛ حال یا در صف داروهای موثر بر كرونا قرار می‌گرفتند و یا از دور خارج می‌شدند. اقدام بعدی در مقابل این ویروس طغیان‌گر اما ساخت واكسن بود. واكسنی كه بتواند در برابر كرونای تاج‌دار قد علم كند. البته دنیا می‌دانست كه ساخت واكسن چندان آسان نخواهد بود. آن هم در برابر ویروسی كه هر آن و با هر انتقال امكان جهشش وجود دارد. از طرفی باید توجه كرد كه پیش از این برای ساخت یك واكسن 10 تا 15 سال زمان نیاز بود تا بتوان تمام مراحل آن را اعم از تحقیقات، مطالعات آزمایشگاهی، تست روی حیوانات و در نهایت پیشبرد چهار فاز مطالعه انسانی با دقت و وسواس طی كرد. علت این وسواس هم روشن است؛ واكسن مانند دارو نیست كه به افراد بیمار داده ‌شود، بلكه واكسن فرآوده‌ای است كه به افراد سالم تلقیح می‌شود تا از بیمار شدن‌شان پیشگیری كند.
جهان به دنبال نوش دارو برای یك پاندمی

حالا اما، جهان در مقابل یك پاندمی قرار گرفته بود. همه گیری كه بشر را تهدید می‌كرد و از ابتدای شیوعش انسان‌های زیادی را به كام مرگ كشیده بود. بنابراین سیستم‌های بهداشت و درمان مجبور بودند برای نجات بشر از عصیان این ویروس، دست به كار شوند و هر چه سریع‌تر واكسن‌سازی را آغاز كنند. بر همین اساس بود كه سازمان بهداشت جهانی نیز اجازه داد تا فازهای تولید واكسن خلاصه شود؛ باید توجه كرد كه پیش از این یك واكسن بعد از طی مراحل مطالعاتی و تست‌های حیوانی باید چهار فاز انسانی را از سر می‌گذراند و نتایج و مستندات موفقیت آمیز هر فاز، مجوزی بود برای ورود به فاز بعدی.
واكسن در فرآیند تولید

بنابراین برای تولید یك واكسن ابتدا باید یك فاز تحقیقاتی بسیار مفصل طی شود، ‌بعد از اینكه فاز تحقیقاتی انجام شد و نتایج آن موفقیت‌آمیز بود، آن زمان به سمت تولید صنعتی می‌رود. حال باید توجه كرد كه فاز تحقیقاتی تولید واكسن معمولا سه مرحله اصلی دارد؛ ‌ مرحله اول به این صورت است كه معمولا اقدامات مربوطه در آزمایشگاه انجام می‌شود. اقداماتی مانند كِشت ویروس و ... انجام می‌شود. از نظر فنی گاهی اصل ویروس به اصطلاح كُشته می‌شود و از آن در حوزه تحقیقاتی واكسن استفاده می‌شود. از طرفی گاهی قسمت‌های خاصی از ویروس جدا می‌شود و به صورت جداگانه تولید می‌شود. مانند پروتئین‌های سطحی ویروس و زمانیكه به عنوان واكسن وارد بدن فرد می‌شوند، ‌باعث می‌شوند كه بدن فرد واكنش‌های ایمنی از خود نشان دهد و فرد را در برابر ویروس اصلی ایمن كند. این فاز را فاز آزمایشگاهی و پیشا بالینی می‌نامند.

به گفته كارشناسان حوزه واكسن‌سازی بعد از اینكه نتایج فاز آزمایشگاهی مثبت و خوب ارزیابی شد، آن زمان در فاز حیوانی ویروس را روی حیوانات آزمایش می‌كنند كه این آزمایش‌ها معمولا بر روی جوندگان و برخی گونه‌های میمون انجام می‌شود. زیرا سیستم ایمنی آن‌ها شباهت زیادی به سیستم ایمنی انسان دارد. وقتی كه فاز حیوانی انجام شد و نتایج موفقیت‌آمیز داشت، ‌وارد فاز انسانی می‌شویم. حال باید توجه كرد كه مرحله انسانی، دارای فازهای متعددی است. به طوری كه ابتدا به تعداد كمی از افراد واكسن را تزریق می‌كنند، در فاز دوم به تعداد بیشتر نسبت به مرحله اول و در فاز سوم به تعداد بیشتری از افراد نسبت به مرحله دوم، واكسن را تزریق می‌كنند. اگر در هر سه مرحله انسانی نتایج ایمن و اثربخش بود، ‌آن زمان به سمت تولید صنعتی واكسن می‌روند.

در عین حال تولید واكسن، فاز چهارمی هم دارد كه عوارض و تبعات تزریق واكسن را در بازه زمانی چهار یا پنج سال بر روی تزریق‌كنندگان آن می‌سنجند و بعد از آن اجازه تولید وسیع و گسترده آن را صادر می‌كنند، اما با توجه به خطر كرونا برای بشر همانطور كه پیشتر اشاره شد، سیستم‌های بهداشت و درمان جهان و سازمان بهداشت جهانی به این جمع‌بندی رسیدند كه فاز چهار را حذف كرده و سه فاز انسانی را هم به سرعت طی كنند و حتی مجوزی با عنوان EUL یا همان مصرف اضطراری نیز برای مصرف واكسن هایی كه فاز سوم مطالعه انسانی را با موفقیت از سر گذارنده اند از سوی سازمان بهداشت جهانی صادر شد. بر همین اساس بود كه واكسن سازان جهان تصمیم گرفتند كه راه 10-15 ساله تولید واكسن را طی چند ماه طی كنند تا زنجیره انتقال ویروس تاج دار قطع شود.

در عین حال به گفته دكتر محمدرضا شانه ساز- رییس سازمان غذا و دارو، دستگاه‌های نظارتی و رگولاتوری دنیا، تلاش كردند كه تا حد ممكن پروسه صدور مجوز این واكسن‌ها را كوتاه كنند و یكسری ریسك‌هایی را پذیرفتند. به عنوان مثال ما چهار فاز مطالعات بالینی داشتیم، اما دنیا پذیرفت كه این فازها را به سه فاز تقلیل دهد و در عین حال به ضروری‌ترین مدارك و مستندات اكتفا كردند. ما هم EUL خودمان را در كشور چند ماه است كه نوشتیم تا هر چه زودتر واكسن‌های معتبر وارد چرخه مصرف عمومی شده و بتوان چرخه انتقال این ویروس را قطع كرد.

حالا با گذشت حدود 11 ماه از شیوع كووید-19، شاهدیم كه بسیاری كشورها توانستند واكسن كرونا را با روش های مختلف تولید كرده و به صورتی اضطراری واكسیناسیون علیه این بیماری را آغاز كنند.
3 استراتژی تامین واكسن كرونا در ایران

در كشور ما نیز از ابتدای بحث ساخت واكسن كرونا، دغدغه نحوه تامین این واكسن تحت تاثیر تحریم ها وجود داشت. بر همین اساس بود كه وزارت بهداشتی ها سه مسیر را برای دسترسی به واكسن كرونا پیش گرفتند؛ تولید داخلی واكسن كرونا با توان دانشمندان ایرانی، تولید مشترك آن از طریق انتقال دانش فنی و در نهایت واردات. در حال حاضر یكی از واكسن‌های ایرانی با نام "كووبركت" اولین فاز مطالعه انسانی خود را به پایان برده و آماده آغاز فاز دوم می‌شود. همچنین فاز اول مطالعه انسانی واكسن دیگری كه متعلق به موسسه سرم‌سازی رازی است، با 130 داوطلب آغاز خواهد شد. در عین حال به گفته وزارت بهداشتی‌ها قرار بود تولید مشترك واكسن كرونا با همكاری دو كشور ایران و كوبا با انتقال دانش فنی تولید این واكسن به كشورمان انجام شود كه طبق اعلام دكتر علیرضا بیگلری- رییس انستیتو پاستور ایران تا چند هفته دیگر واكسن تولید مشترك با كوبا را در ایران خواهیم داشت.
دسترسی به واكسن ایرانی كرونا تا بهار آینده
پرواز روسیه-ایران برای رساندن یك محموله حیات بخش

در عین حال وزارت بهداشتی‌ها بارها اعلام كرده بودند كه تا زمان آماده شدن واكسن ایرانی كرونا كه طبق گمانه‌زنی‌ها تا ابتدای بهار سال آینده به سرانجام می‌رسد، واردات واكسن از منابع معتبر و ایمن در دستور كار است. این منابع نیز به گفته وزیر بهداشت عمدتا از منبع اروپایی آسترازنیكا، دو كمپانی در هند، یك كمپانی در چین و یكی در روسیه خواهد بود. بر همین اساس هم اولین محموله واكسن كرونا با عنوان "اسپوتنیك‌وی" صبح روز پنجشنبه 16 بهمن ماه از روسیه به مقصد ایران پرواز كرد و در ساعت 15:45 بعد از ظهر در ایران به زمین نشست تا آغاز واكسیناسیون علیه كرونا در ایران كلید بخورد.

طبق گفته دكتر محمدرضا شانه‌ساز-رییس سازمان غذا و دارو به طور كلی قرارداد ما با طرف روس برای دریافت واكسن اسپوتنیك وی دو میلیون عدد واكسن است كه به تدریج وارد كشور خواهند شد. محموله اول واكسن روسی كرونا نیز كه وارد شده كه برای مصرف در جمعیتی 10 هزار نفره است.

وی تاكید كرد: محموله‌های بعدی هم طی یكی دو ماه آینده از بقیه سبد منابع وارداتی دریافت خواهد شد تا به تولید داخلی خودمان در حجم و تعداد مورد نیاز برسیم.
آغاز واكسیناسیون كرونا در كشور؛ فردا

بر این اساس بود كه بعد از دریافت اولین محموله واكسن روسی كرونا در كشور، وزیر بهداشت اعلام كرد كه این واكسن‌ها از فردا (سه‌شنبه، 21 بهمن ماه) بر اساس اولویت‌بندی كه از قبل در سند واكسیناسیون مورد تایید در ستاد ملی مشخص شده، تزریق خواهند شد.

وزیر بهداشت می گوید: افراد اولویت‌دار در گروه اول شامل افرادی هستند كه در ای سی یو كار می كنند. بعد از آن هم سراغ سایر كادر سلامت، گروه‌های آسیب‌پذیر در سرای سالمندان، سالمندان بالای 65 سال و ...‌ مرحله به مرحله می رویم. سه شنبه صبح واكسیناسیون گروه‌های هدف را كه در این دوره همكاران شاغل در ای سی یو ها هستند، شروع می كنیم.

در عین حال دكتر كیانوش جهانپور- رییس مركز اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت نیز اعلام كرد كه واكسن روسی در مرحله اول حدود چند 10 هزار دوز وارد شد و بخشی از آن هم برای نمونه برداری و تایید نهایی و انطباق با اسناد فنی، به آزمایشگاه مرجع سازمان غذا و دارو خواهد رفت. با این حال با همین تعداد از روز سه شنبه 21 بهمن اولین تزریق واكسن كرونا را در ایران در دهه فجر و پیروزی انقلاب اسلامی با اولویت بندی مشخص شده، آغاز می كنیم.

جهانپور گفت: احتمالا این اقدام با یك مراسم نمادین در تهران كلید خواهد خورد و آغاز واكسیناسیون را ما با همین تعداد در همكاران بخش های ای آی سی یو بیمارستان های ریفرال شروع می كنیم.

به گفته جهانپور، واكسیناسیون با روزانه 1000 نفر آغاز خواهد شد و سپس با توجه به ارزیابی مجدد سیستم، روزانه 5 هزار، 10 هزار و به صورت تصاعدی افزایش می یابد. البته واكسن در مرحله اول به كسانی تزریق می‌شود كه تست مثبت PCR نداشته باشند، اما به طور كلی در پروسه واكسیناسیون منعی برای تزریق به افرادی كه قبلا مبتلا شده‌اند، نداریم.
همه چیز درباره واكسن "اسپوتنیك وی" روسی

باید توجه كرد كه طبق اعلام سازمان غذا و دارو و همچنین نشریه معتبر لَنست، میزان اثربخشی واكسن اسپوتنیك‌وی علیه بیماری كووید-19، 91.6 درصد است. هر چند كه ممكن است اثربخشی آن در سالمندان و یا افراد با ضعف ایمنی كمتر باشد. همچنین بهترین پاسخ ایمنی از حدود دو هفته بعد از دریافت نوبت دوم واكسن ایجاد می شود، اما طول مدت محافظت این واكسن مانند سایر واكسن‌ها هنوز مشخص نیست. از طرفی مطالعات بالینی این واكسن مانند سایر واكسن‌های كرونا در جهان، همچنان ادامه دارد تا به ابهامات یاد شده پاسخ داده شود.
موارد ممنوعیت تزریق

بنابر اعلام دفتر بیماری های قابل پیشگیری با واكسن مركز مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت، واكسن اسپوتنیك وی روسیه در مواردی ممنوعیت مصرف دارد. به عنوان مثال در دوره بارداری و شیردهی نباید از این واكسن استفاده كرد. همچنین افرادی كه سابقه واكنش‌های حساسیتی شدید و وجود هر گونه بیماری حاد با یا بدون تب دارند كه البته این افراد حدود دو هفته بعد از بهبودی می توانند برای تزریق این واكسن مراجعه كنند. از طرفی واكسن برای افراد زیر 18 سال مجوز مصرف ندارد. علاوه بر این، افرادی كه به دنبال تزریق نوبت اول این واكسن دچار هر نوع عارضه شدید مانند آنافیلاكسی یا واكنش حساسیتی منتشر شدید، تشنج، تب بالای 40 درجه و ... شده‌اند، منع مصرف نوبت دوم واكسن را دارند.

تعداد نوبت دریافت این واكسن دو نوبت است كه به فاصله 21 روز از یكدیگر تجویز می‌شود. باید توجه كرد كه توصیه می‌شود كه این فاصله حداقل 21 روزه رعایت شود، اما اگر فردی با تاخیر مراجعه كرد، منعی برای تجویز نوبت دوم وجود ندارد.
و اما عوارض احتمالی

بنابر اعلام دفتر بیماری های قابل پیشگیری با واكسن مركز مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت، بر اساس مطالعات بالینی انجام شده عوارض واكسن نوبت اول یا دوم عموما خفیف و متوسط بوده و در طی حدود سه روز برطرف می شوند. شایع ترین عارضه ایجاد شده حالت شبه آنفلوانزای خفیف با علائمی مانند تب، لرز، دردهای عضلانی و مفصلی، گلودرد، احتقان و آبریزش بینی، ضعف، احساس ناخوشی و سردرد است. همچنین عوارض موضعی مانند درد و تورم و قرمزی محل تزریق نیز ممكن است بروز پیدا كند.

عوارض فوق عموما خودبه‌خود بهبود می‌یابند، اما می‌توان از مُسكن‌های ضد التهابی غیر استروئیدی برای كنترل تب و یا از آنتی‌هیستامین‌ها برای عوارض موضعی استفاده كرد.

بنابر اعلام اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واكسن مركز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، افرادیكه در بررسی اولیه قبل از ورود به پایگاه واكسیناسیون تب بالای 37 درجه دارند، تا رفع بیماری احتمالی زمینه‌ای اجازه واكسیناسیون ندارند. البته افرادی كه سابقه ابتلا به بیماری كرونا را در یك سال گذشته داشته‌اند، می توانند واكسینه شوند. واكسیناسیون كرونا برای عموم افرادیكه در گروه‌های اولویت‌دار قرار دارند اختیاری است و الزامی برای این كار وجود ندارد.

حالا قرار است واكسیناسیون علیه پاندمی قرن كه تاكنون یك میلیون و 466 هزار و 435 نفر را در كشورمان مبتلا كرده و متاسفانه 58 هزار و 469 نفر از هموطنان مان را به كام مرگ فرستاده است، از فردا آغاز شود. این واكسیناسیون ابتدا برای پرسنل بخش های آی سی یو كه در مواجهه مستقیم با مبتلایان به كرونا هستند، انجام می شود تا بتوان جان تازه ای به مدافعین سلامت داد تا همچنان بتوانند در برابر ویروسی كه هنوز دنیا چشم انداز روشنی از آینده اش ندارد، بایستند و بیماران رنجور مبتلا به كووید-19 را از سایه منحوس مرگ نجات دهند...