پاسخ به سوالات رایج و ابهامات واكسن كرونا

استاد تمام ویروس‌شناسی پزشكی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی با تاكید بر اینكه كنترل و مهار پاندمی كرونا راه حلی بجز واكسن ندارد، ضمن تشریح انواع واكسن‌های تولید شده برای بیماری كووید 19؛ به سوالات رایج در این رابطه همچون میزان ایمنی حاصل از عفونت طبیعی در مقایسه با تزریق واكسن، نحوه اولویت بندی تزریق واكسن در جوامع مختلف، چرایی تزریق واكسن در بهبودیافتگان كرونایی و جوانان و برخی ابهامات دیگر پاسخ داد.

دكتر سیدعلیرضا ناجی - استاد تمام ویروس شناسی پزشكی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی ، با اشاره به آخرین اخبار و مسایل مرتبط با واكسن كرونا، اظهار كرد: در حال حاضر حدود 200 شركت و مركز تحقیقاتی در سطح بین‌المللی در زمینه تولید واكسن كووید 19 كار می‌كنند كه در این میان واكسن‌ فایزر پس از طی مراحل تحقیقاتی و كارآزمایی‌، هم اكنون تاییدیه‌های نهایی و مجوز توزیع عمومی را دریافت كرده و چند واكسن دیگر نیز در مراحل تایید نهایی قرار دارند.

رئیس مركز تحقیقات ویروس شناسی بیمارستان مسیح دانشوری با بیان اینكه در حال حاضر سه دسته واكسن به عرصه عمل رسیده‌اند، گفت: واكسن‌های تولید شده از ویروس‌های غیرفعال مانند واكسن چینی، واكسن‌های دارای وكتور (وكتورهایی از جنس ویروس و پروتئین‌های حاوی ویروس سارس 2 یا همان عامل كووید) و دسته سوم واكسن‌های ژنومیك از جنس ژنوم یا RNA مانند واكسن فایزر این سه دسته واكسن را تشكیل می‌دهند.

كلیه واكسن‌های ارزیابی‌ شده بالای 90 درصد كارایی داشته‌اند

این استاد دانشگاه با بیان اینكه كلیه واكسن‌های ارزیابی‌ شده تا به امروز تأثیرگذاری بسیار مطلوب و بالای 90 درصد كارایی داشته‌اند، گفت: البته جنس و نوع مكانیسم تأثیر هر واكسن در ایجاد ایمنی در بدن متفاوت است؛ برخی ویروس‌های كشته شده هستند مانند واكسن آنفلوآنزا؛ برخی دیگر حامل بیولوژیك دارند كه باعث واكنش سیستم ایمنی بدن در مقابل آن می‌شود و دسته بعدی نیز از جنس ژنوم بوده و مانند آن در بدن تكثیر می‌شوند؛ در واقع همه این‌ واكسن‌ها با وجود مكانیسم‌های مختلف اما كارایی‌ بسیار بالایی دارند.

ناجی با تاكید بر اینكه واكسن یكی از مصون‌ترین محصولاتی است كه بشر تا به امروز در صنایع پزشكی تولید كرده، عنوان كرد: در مورد تولید واكسن مقررات و استانداردهای خاصی وجود دارد كه تا پیش از اطمینان نسبت به ایمنی بالا وارد بازار نمی‌شود، به عبارتی تمامی واكسن‌ها فارغ از كشور و شركت تولیدكننده در صورت كسب تاییدیه سازمان بهداشت جهانی و سایر سازمان‌های معتبرهمچون FDA؛ مفید، موثر و ایمن خواهند بود.

شاخص‌های اصلی اولویت بندی تزریق واكسن در جوامع

وی همچنین با تاكید بر اینكه كنترل و مهار پاندمی كرونا راه حلی بجز واكسن ندارد، در رابطه با اهمیت اولویت‌بندی تزریق واكسن در جوامع، اظهار كرد: در تمامی كشورها برای مصرف واكسن گام بندی مشخصی وجود دارد، به عبارت دیگر ابتدا گروه‌های هدف و حساس جامعه شناسایی و اولویت‌بندی شده و سپس نسبت به تزریق واكسن اقدام می‌شود. بر این اساس تزریق واكسن بر مبنای ریسك برخورد با ویروس و نوع بیماری در افراد جامعه اولویت‌بندی می‌شود؛ معمولاً پرسنل پزشكی و كادر درمان به دلیل ریسك بالای برخورد با ویروس، افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای ریوی، متابولیك و ضعف سیستم ایمنی و همچنین سالمندان به ترتیب در اولویت تزریق واكسن قرار دارند و بعد از آن گروه‌های سنی پایین‌تر قرار دارند.

20 میلیون نفر؛ جمعیت در اولویت تزریق واكسن در كشور

ناجی با بیان اینكه بر اساس آمار، جمعیت در اولویت تزریق واكسن در كشور ما حدودا 20 میلیون نفر برآورد شده است، اظهار كرد: اولویت دولت و وزارت بهداشت نیز تامین واكسن به همین میزان اولیه از مبادی و روش‌های مختلف است. البته برای ایجاد ایمنی جمعی از طریق واكسن باید درصد مشخصی از جامعه واكسیناسیون شوند كه این رقم در كشور ما چیزی حدود 50 تا 60 میلیون نفر است.

ایجاد ایمنی گله‌ای در جامعه غیرقابل دستیابی و غیراخلاقی است

این استاد دانشگاه در بخش دیگر گفت‌وگو درباره اینكه ایمنی جمعی حاصل از عفونت طبیعی كووید بهتر است یا ایمنی حاصل از واكسن؛ اظهارات برخی مبنی بر ایجاد ایمنی گله‌ای در جامعه را غیرقابل دستیابی و بسیار غیراخلاقی دانست و گفت: مشكل منطق این ادعا این است كه نمی‌توان پیش‌بینی كرد كه چه كسی بدون صدمه و عوارض از بیماری كووید رهایی پیدا می‌كند. از طرف دیگر با توجه به تمامی ناشناخته‌ها و محدودیت‌های مربوط به این اپیدمی همچون ظرفیت محدود بیمارستان‌ها و توانایی و قدرت پاسخ ایمنی متفاوت افراد؛ انتخاب و ترجیح عفونت طبیعی بر واكسن یك تفكر بسیار خطرناك و ارتجاعی و حاصل عدم درك مناسب طبیعت بیماری كووید و تنوع سیستم دفاعی بدن در بیماران متفاوت است.

وی مزیت اصلی واكسن را قابل پیش بینی و ایمن بودن آن به واسطه طراحی بهینه و ایجاد واكنش ایمنی موثر عنوان كرد و گفت: اگرچه هنوز اطلاعات ما درباره واكسن كووید كافی نیست اما حداقل می‌دانیم كه واكسن‌های تایید شده فعلی به صورت قابل پیش بینی از بیماری پیشگیری كرده و نسبت به عفونت‌های طبیعی (افراد مبتلا به كووید) واكنش و ایمنی قوی‌تری ایجاد می‌كند.

كدام بهتر است؛ ایمنی حاصل از عفونت طبیعی كووید یا واكسن؟

ناجی با اشاره به ایمنی ایجاد شده ازعفونت طبیعی در مقایسه با ایمنی از طریق واكسن، با اشاره به طیف وسیع پاسخ ایمنی و سطح متفاوت آنتی بادی در بدن افراد بهبود یافته از بیماری كووید 19، گفت: توصیه اصلی این است كه همه افراد جامعه نسبت به دریافت واكسن اقدام كنند، چراكه میزان و سطح ایمنی ناشی از عفونت طبیعی در افراد مختلف بسیار گسترده و متنوع بوده و قابل پیش بینی نیست، به عنوان نمونه سطح آنتی بادی در بدن مبتلایان خفیف ظرف مدت چند ماه كاهش پیدا می‌كند.

وی با بیان اینكه گوناگونی در پاسخ ایمنی از عفونت طبیعی می‌تواند از تفاوت در میزان مواجهه فرد با ویروس ناشی شود، عنوان كرد: این در حالیست كه از طریق واكسن، همه افراد دوز مناسب و یكسانی دریافت می‌كنند كه می‌تواند پاسخ ایمنی قوی و موثری ایجاد كند.

آیا جوانان و افراد سالم به واكسن نیاز دارند؟

ناجی همچنین خطاب به افرادی كه جوانی و سلامت جسمی را بهانه‌ای برای عدم تزریق واكسن و تمایل برای ایجاد ایمنی از طریق عفونت طبیعی می‌دانند، توضیح داد: انتخاب گرفتن بیماری كووید برای ایجاد ایمنی از طریق عفونت طبیعی یك انتخاب بسیار خطرناك است و اگرچه اكثر افراد این بیماری را بدون مشكی طی می‌كنند ولی همچنان خطر عفونت طبیعی و عوارض ناشی از آن بسیار بالاتر از واكسن است.

این استاد ویروس شناسی با بیان اینكه هنوز علت اصلی ابتلای برخی به نوع شدید كووید كاملا روشن نیست، عنوان كرد: مطالعات نشان داده كه گاهی حتی افراد فاقد بیماری زمینه‌ای شناخته شده نیز به علت رخداد برخی موتاسیون‌ها در ژن‌های سیستم ایمنی، نسبت به كووید حساس‌تر هستند. بنابراین اگرچه ممكن است اكثر مبتلایان از بستری در بیمارستان و مراقبت‌های ویژه بی‌نیاز باشند، اما هیچ كس در برابر ابتلا به نوع شدید بیماری مصون نیست.

وی ادامه داد: علاوه بر این یك سوم بهبودیافتگان از عوارض طولانی مدت كووید همچون خستگی مفرط و تپش قلب و برخی دیگر از عوارض تا ماه‌ها رنج می‌برند، این در حالیست كه واكسن‌های تایید شده كووید بر روی ده‌ها هزارنفر آزمایش شده و تاكنون هیچ‌گونه عوارض جدی جانبی از آن‌ها گزارش نشده است.

آیا بهبودیافتگان كرونایی هم باید واكسن بزنند؟

رئیس مركز تحقیقات ویروس شناسی بیمارستان مسیح دانشوری درباره تزریق واكسن به بهبودیافتگان كرونایی، با بیان اینكه هنوز اطلاعات درباره مدت زمان ایجاد ایمنی و میزان تولید آنتی‌بادی خنثی كننده در بهبودیافتگان كامل نیست، توضیح داد: تزریق واكسن برای این دسته از افراد جامعه نیز ایمن و مفید فایده بوده و هیچ نگرانی بابت تقویت مجدد سیستم ایمنی در مقابل كووید وجود ندارد. علاوه بر این حدود 10 درصد داوطلبان شركت كننده در كارآزمایی بالینی واكسن، سابقه ابتلا به كووید را داشته‌اند.

این استاد ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی با اشاره به پیچیدگی‌های ویروس كووید 19، در ادامه توضیح داد: ‌ممكن است ایمنی كافی و مناسب در بدن بهبودیافته ایجاد نشود و افراد بر مبنای ژنتیك و در سنین مختلف واكنش‌های متفاوتی دیر یا زود، قوی یا ضعیف، خنثی كننده یا غیرخنثی كننده نسبت به عفونت طبیعی بروز دهند؛ بنابراین جهت تحقق ایمنی جمعی در جامعه، در صورت امكان‌پذیری باید واكسیناسیون به صورت عمومی انجام شود.

وی با تاكید بر اینكه توصیه این است كه بهبودیافتگان نیز نسبت به تزریق واكسن اقدام كنند، 90 روز بعد از ابتلا را زمان مناسب دریافت واكسن برای بهبودیافتگان دانست و گفت: البته باید با برنامه‌ریزی مشخص، اولویت اول تزریق واكسن برای گروه‌های پر ریسك و در معرض خطر باشد و به نظر می‌رسد كه بهبودیافتگان و كودكان در اولویت‌های آخر هستند.

منعی برای تزریق واكسن به گروه‌های سنی و جمعیتی مختلف وجود ندارد

این استاد دانشگاه با بیان اینكه منعی برای تزریق واكسن به گروه‌های سنی و جمعیتی مختلف وجود ندارد، گفت: ‌البته واكسن‌های فعلی هنوز در گروه سنی زیر 12 سال بررسی نشده و اگرچه این گروه سنی جزو گروه‌های در معرض خطر نیستند، اما واكسن های تولید شده از ویروس كشته شده معمولا برای هیچ یك از گروه‌های سنی خطرناك نیست.

رییس مركز تحقیقات ویروس شناسی با بیان اینكه واكسن‌های فعلی اكثراً ویروس‌ زنده نبوده و حتی اگر ماهیت‌ تكثیری داشته باشند مانند ژنوم‌ تنها پیام پروتئین را منتقل می‌كنند، گفت: بنابراین واكسن‌های فعلی كاملا ایمن بوده و برای همه گروه‌های جمعیتی قابل استفاده و كاراست.

پاسخ به مخالفان واكسیناسیون

ناجی در بخش دیگر گفت‌وگو با اشاره به اظهارات غیرعلمی و غیرمستند برخی در مخالفت با واكسیناسیون و درمان‌های نوین، گفت: این مخالفت‌ها چیز جدیدی نیست و از صدها سال قبل همیشه اظهارات غیرمستند و تلاش‌هایی برای مخالفت با پزشكی مدرن وجود داشته است؛ با این حال صحبت بنده خطاب به مردم این است كه تنها برای چند دقیقه دنیای بدون واكسن را طی 100 یا 150 سال گذشته تصور كنید و ببینید كه چقدر دنیای سیاه و تاریكی خواهد شد.

وی ادامه داد: بسیاری از پیشرفت‌های حوزه پزشكی مدیون علم واكسن‌سازی است، بسیاری از اپیدمی‌ها و بیماری‌های فراگیر و مرگ و میرهای ناشی از آن طی صدها سال گذشته با اختراع و تولید واكسن كارا و موثر خاتمه یافته، به عبارت دیگر واكسن‌ بهترین محصول علم نوین برای كنترل بیماری‌ها و از موهبت‌هایی است كه همراه خود سلامتی را در جوامع به ارمغان می‌آورد.

وی ضمن تكذیب اظهارات غیرمستند در رابطه با اهداف سوء و پشت پرده واكسیناسیون‌، عنوان كرد: تا كنون هیچ مطالعه‌ای نشان دهنده بیماری‌زایی و آسیب رسانی واكسن به بشر نبوده و تمامی اظهارات در مخالفت با واكسیناسیون بدون مستندات علمی و تنها براساس نقطه نظرات شخصی و با هدف مطرح كردن خود و یا تحت تأثیر قراردادن دیگران عنوان می‌شود.

رئیس مركز تحقیقات ویروس شناسی بیمارستان مسیح دانشوری در پایان با تاكید بر اینكه مسوولان در بحران كرونا باید دید سلامت گرا داشته باشند؛ تامین واكسن موثر و كارای كووید 19 در سریع‌ترین زمان ممكن را مطالبه عمومی جامعه دانست و گفت: با یك برنامه‌ریزی درست و مشخص، گام‌های تامین واكسن باید هرچه سریع‌تر برداشته شود تا در حداقل زمان ممكن واكسن‌های تایید شده خارجی وارد كشور شده و از این طریق ایمنی گله‌ای مورد نظر متخصصان و صاحبنظران تامین شود؛ یعنی ایمنی جمعی تنها از طریق واكسن.