نگرانی از بُعد جمعیتی خانوارها
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان از كنار گذاشتن اختلافات و در نهایت ابلاغ متن سند ملی سالمندان كشور به دستگاه ها خبر داد و گفت: جمعیت سالمندان در سال 1355، 5 درصد جمعیت كشور بود كه طی 43 سال در سال 98 به 10 درصد جمعیت كشور رسید؛ طبق ترسیم آینده نگارانه ای كه صورت گرفته سال 1421 مجددا جمعیت سالمندی به 20 درصد می رسد و پیش بینی می شود درسال 1435 جمعیت سالمندی از 33 درصد عبور می كند.
حسام الدین علامه در نشستی خبری با بیان اینكه اول اكتبر برابر با 10 مهرماه روز جهانی سالمند نام گذاری شده است، گفت: پس از سالها انتظار در 31 شهریورماه، متن سند ملی سالمندان كشور در دسترس دستگاه های عضو شورای ملی سالمندان قرار گرفت و برخی از اختلافاتی كه وجود داشت، كنار گذاشته شد و توانستیم به متن این سند دسترسی پیدا كنیم. این سند با امضای معاون رییس جمهور، رییس سازمان برنامه و بودجه و رییس شورای ملی سالمندان به دستگاه ها ابلاغ شد. امید است بتوانیم در سال 1400 باتوجه به محدودیت زمانی كه وجود دارد، برنامه عملیاتی اجرای سند را آماده كنیم و از آغاز قرن جدید برنامه های حوزه سالمندی كشور انسجام پیدا كند.
سالمندی از چند سالگی آغاز می شود؟
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان با اشاره به تعریف سالمندی و ویژگیهای خاص سالمندی اظهار كرد: در كشورهای كمتر توسعه یافته، سالمندی از سن 55 سالگی شروع می شود و در كشورهای درحال توسعه جهان سن 60 سالگی ملاك است. دركشور های توسعه یافته این مبنا براساس سن 65 سال است. البته مطالعات جمعیت شناسی گاهی سن 65 را ملاك قرار می دهد، هرچند در فرهنگ كهن ما سن 60 سالگی، آغاز سن سالمندی است.
33 درصد جمعیت ایران تا 36 سال دیگر سالمند می شوند
وی درباره ویژگی سالمندی در كشور گفت: ویژگی سالمندی سرعت و درصد بالای سالمندی در ایران است؛ جمعیت سالمندان در سال 1355، 5 درصد جمعیت كشور بود كه طی 43 سال در سال 98 به 10 درصد جمعیت كشور رسید؛ طبق ترسیم آینده نگارانه ای كه صورت گرفته سال 1421 مجددا جمعیت سالمندی به 20 درصد می رسد و پیش بینی می شود درسال 1435 جمعیت سالمندی از 33 درصد عبور می كند.
علامه با اشاره به اینكه سالمندی دارای دو مفهوم سالمندی فردی و جمعیت است، بیان كرد: سالمندی فردی كه به معنای عبور افراد جامعه از سن 60 سالگی است امر بسیار مباركی است و هرچه تعداد سالمندان در مقوله سالمندی فردی افزایش یابد نشان از افزایش امید زندگی و بهبود وضعیت رفاهی، اقتصادی و فرهنگی اجتماعی جامعه است اما سالمندی جمعیت از برخی زوایا متواند مقوله نامطلوبی باشد و معایبی دارد كه اگر برنامه ریزی نشود كشورها را دچار چالش می كند.
وی افزود: اگر تعداد موالید افزایش نیابد و در بحث نرخ رشد جمعیت، نرخ باروری مشكل ایجاد شود، آنگاه جمعیت ورودی كاهش می یابد و تعادل بین هرم جمعیتی را بر هم می زند و باعث می شود جمعیت مولد كه از 15 تا پایان 64 سال است، كاهش یابد و باتوجه به اینكه جمعیت سالمند ویژگیهای خاصی از نظر نیازهای حوزه سلامت و رفاه دارند می تواند بحرانهایی را در برنامه ریزی كشور در حوزه های اقتصادی، اجتماعی، سلامت و رفاه ایجاد كند.
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان معتقد است كه اگر ایران با سرعت و شتاب ویژه ای به سمت سالمندی می رود باید دید كه زیرساختها و سیاستگذاریها برای تغییر جمعیتی آماده است یا خیر؟ مهمترین تغییر جمعیتی بحث افزایش درصد سالمندان است اما محدود به آن نیست.
تعداد سالمندان مجرد
وی با اشاره به موضوع تجرد قطعی بیان كرد: در حال حاضر حدود 80 هزار سالمند داریم كه دچار پدیده تجرد قطعی هستند اما وقتی دوران میانسالی جمعیت را بررسی می كنیم، می بینیم كه 700 هزار نفر بین 35 تا 40 سال و 700 هزار نفر بین 40 تا 60 سال فرد میانسال ازدواج نكرده داریم كه اگر فرض كنیم كه یك سومشان هم تا رسیدن به 60 سالگی
ازدواج كنند، طبق پیش بینی ها یك میلیون نفر در 20 سال آینده به جمعیت سالمندان دچار تجرد قطعی افزوده می شود.
بعد خانوار سالمندان امروزی و نگرانی از كاهش تعداد فرزندانی كه در آینده از والدینشان مراقبت خواهند كرد
وی همچنین درباره بعد خانوار تصریح كرد: هرچند بعد خانوار نسبت به 40 سال گذشته از 5.11 در سال 65 به 3.3 در سال 95 رسیده است، اما بعد خانوار در جمعیت سالمندان بیشتر است و متوسط فرزندان جامعه سالمندان حدود 4 است یعنی جامعه سالمندی ما اكنون در خانواده هایی زندگی می كنند كه به طور متوسط حدود 4 فرزند دارند، در حالی كه باتوجه به كاهش بعد خانوار در سالهای اخیر، طی سالهای آتی تعداد فرزندانی كه می خواهند از این سالمندان به صورت نوبتی مراقبت كنند به شدت كاهش می یابد.
علامه در ادامه با اشاره به افزایش امید زندگی گفت: قبل از پیروزی انقلاب، حدود 57 سال امید زندگی مردان و زنان بود، در حالیكه اكنون این رقم حدود 75 سال است. یعنی حدود 20 سال افزایش امید زندگی را در كل جمعیت داریم، در حالی كه امید زندگی در جامعه سالمند بسیار بیشتر است.
به گفته علامه، در حالیك ه سن متوسط بازنشستگی در ایران 55 سال است، یك بازنشسته حدود 20 تا 30 سال بعد از بازنشستگی عمر می كند، همچنین نسبت به قبل از پیروزی انقلاب آمار كارمندان و كارگران و افراد تحت پوشش بیمه ها افزایش بسیار زیادی یافته است.
72 درصد سالمندان شهر نشین هستند
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان همچنین با اشاره به درصد سالمندان روستایی و شهری نیز اظهار كرد: در سال 45 حدود 63 درصد سالمندان ساكن روستاها بودند این درحالیست كه در سال 95، حدود 72 درصد سالمندان ساكن شهرها هستند. همچنین میانگین سطح سواد از حدود 13 درصد در سال 55 به 47 درصد در سال 95 رسیده است.
وی ادامه داد: همه موارد ذكر شده توقع را افزایش می دهد و باید مجموعه های رفاهی و حمایتی باتوجه به افزایش سواد، پوشش بیمه و مستمری برای برنامه های حمایتی و رفاهی سالمندان فكر ویژه ای كنند.
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان در بخش دیگری از این نشست درباره سند ملی سالمندان توضیحاتی ارائه داد و گفت: در برنامه پنج ساله سوم موضوع ساماندهی امور سالمندان را در برنامه سوم دیدیم و بهزیستی كشور موظف شد پیشنهاد آیین نامه اجرایی برای ساماندهی امور سالمندان را انجام دهد؛ این آیین نامه در سال 83 به تصویب هیات دولت رسید و مقرر شد شورای ملی سالمندان تشكیل شود. در آن زمان بهزیستی جزو وزارت بهداشت بود و در آن سال رییس شورای ملی سالمندان وزیر بهداشت بود. بعد از پیوستن سازمان بهزیستی از وزارت بهداشت به وزارت رفاه، حوزه سالمندی به وزارت رفاه محول شد و وزیر رفاه به عنوان رییس شورای ملی سالمندان كشور قرار گرفت. در آن آیین نامه اجرایی مصوب هیات دولت فرصت سه ماهه ای داده شد كه ایین نامه داخلی شورای ملی سالمندان تدوین شود؛ امری كه متاسفانه تاكنون جامه عمل نپوشیده و باعث شده جلسات شورای ملی سالمندان با استحكام لازم برگزار نشود و شاید یكی از دلایل معضلات سیاستگذاری حوزه سالمندی، فقدان آیین نامه داخلی شورای ملی سالمندان بود.
وی افزود: در مصوبه هیات دولت، بحث سیاست گذاری و برنامه ریزی برای سالمندان جز وظایف شورا بود. در جلسات شورای ملی سالمندان موضوع تدوین سند ملی در جلسات متعدد شورا مورد بحث قرار گرفت، البته طبق مصوبه هیات دولت قرار بود هر 6 ماه جلسات شورای ملی سالمندان با حضور رییس جمهور برگزار شود، اما طی 16 سال گذشته و با وجود روی كار آمدن سه رییس جمهور منتخب، تاكنون جلسه ای با حضور رییس جمهور برگزار نشده است.
وی یادآور شد: طبق مباحثی در آیین نامه به تصویب نرسیده اما مطرح شده در جلسات شورای سالمندان، قرار بوده هر 3 ماه جلسات شورا ملی با حضور مقام عالی وزارت مربوطه برگزار شود، اما طی 16 سال گذشته كه انتظار می رود 48 جلسه شورای ملی سالمندان برگزار شود، تنها 9 جلسه با حضور مقام عالی وزارت مربوطه برگزار شده است.
علامه خاطرنشان كرد: موضوع دیگری كه جای تاسف دارد سند ملی سالمندان است؛ وظایف شورای ملی سالمندان سیاستگذاری و تدوین برنامه های كلان و هماهنگی بین بخشی در بحث سالمندی بود، از همین رو مسئله تدوین سند در جلسات اولیه شورا مطرح شد. در سال 89 سندی توسط دبیرخانه شورای ملی سالمندان كه در سازمان بهزیستی بود تدوین شد و بعد از مدتی سند دیگری در وزارت بهداشت تدوین شد، در سالهای بعد سند دیگری در حوزه رفاه اجتماعی تدوین شد.
وی ادامه داد: به عبارتی از 89 تا سال 95، چهار سند با نگاه ملی در چهار دستگاه بهزیستی، وزارت رفاه، وزارت بهداشت و سازمان برنامه و بودجه تدوین شد. این تداخلات و عدم رفاه و ناهماهنگی ها باعث شد در سال 95 تحت محوریت سازمان برنامه و بودجه، جلساتی به منظور ایجاد وفاق بر روی تدوین سند ملی تشكیل شود كه در سال 96 كار گروه تلفیق تشكیل و منجر به تلفیق این چهار سند و رونمایی از سند تركیبی در سال 98 شد.
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان در ادامه این نشست نیز درباره این سند توضیحاتی ارایه كرد و افزود: این سند كتاب تبیین وضعیت سالمندی كشور است.
به گفته علامه، بخش سوم سند بخش اصلی و شامل برنامه راهبردی سند ملی سالمندان و شامل 6 هدف، 19 راهبرد و 133 سیاست اجرایی است.
وی همچنین از ویژگیهای این سند جدید را اضافه شدن بخش چهارم( پیوست اجرایی سند ملی سالمندان) عنوان كرد و گفت: در بندهایی به الزامات اجرایی، برنامه عملیاتی سند و نظام پایش و ارزشیابی سند اشاره شده است. در بخش پنجم نیز به اسناد پشتیبان سند، مفاهیم و تعاریف نظری و برخی از آمارهای حوزه سالمندی اشاره شده است.
علامه در بخش دیگری از سخنانش گفت: در نامه دكتر نوبخت و دكتر شریعمتداری آمده كه دستگاه ها باید تا پایان مهرماه برنامه خود را برای اجرای سند سالمندان در سال 1400 ارایه دهند و به محض ابلاغ این سند، شروع حركت و نقطه آغازین اجرای برنامه های سالمندی در كشور است و یك انسجام و هدفی را مشخص می كند لذا براساس این ابلاغیه، از دستگاههای اجرایی می خواهیم برنامه حوزه سالمندی خود را ارائه دهند تا بتوانیم برای سال 1400 اولین سند ملی سالمندان كشور را اجرایی كنیم.
علامه همچنین افزود: سعی داریم در 6 ماه آینده برنامه عملیاتی شدن این سند كه قسمت اعظم آن طراحی نظام پایش و ارزشیابی اهداف و راهبرد ها و سیاستهای اجرایی سند ملی سالمندان برای دستگاه های اجرایی است را آماده و به دستگاهها ابلاغ كنیم و در روز جهانی سالمندان سال 1400، برنامه دقیق و واجد شاخصهای سنجه ای و نظام ارزشیابی خواهیم داشت و از آن پس، برنامه ها برای رسیدن به اهداف سند نظم و هدفمندی بهتری پیدا می كند.
وی همچنین درباره شعار روزشمار هفته سالمندان گفت: 7 مهرماه روز آغاز هفته سالمندی با عنوان رسانه، آگاهی بخشی، فرهنگ و گفتمان سازی، 8 مهرماه روز محیط دوستدار سالمند، 9 مهرماه روز حمایت اجتماعی، رفاهی و اقتصادی از سالمندان، 10 مهرماه روز مراقبت و سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی، 11 مهرماه روز سرمایه و مشاركت اجتماعی، خانواده و جامعه، 12 مهرماه روز قانونگذاری، سیاستگذاری و راهبری امور سالمندان، 13 مهرماه روز آموزش و توانمندسازی نامگذاری شده است.
وی ادامه داد: برای اینكه امسال از كار كلیشه ای خارج شویم، این برنامه ها به تمام دستگاهها و استانها ابلاغ شده است و انتظار می رود بر روی این مصادیق طی یك سال آینده كار كنند.
وی در ادامه به پویشی مردمی كه به دعوت دبیرخانه شورای ملی سالمندان راه اندازی شده اشاره كرد و گفت: پویشی تحت عنوان پویش مردمی احوال پرسی از سالمندان از طریق تماس تلفنی و مجازی راه اندازی شده است. این پویش در هر روز هفته به یك گروه از سالمندان تعلق گرفته است؛ 7 مهرماه تحت عنوان تماس تلفنی از والدین سالمند شهدا و جانباز و آزاده، روز 8 مهرماه برای احوالپرسی از سالمندان همسایه و محله، روز 9 مهرماه احوالپرسی از سالمندان خیر و كارآفرین و فعال اجتماعی، روز 10 مهرماه روز احوالپرسی از سالمندان بیمار و بستری در بیمارستان یا مراكز اقامتی، 12 مهرماه احوالپرسی از سالمندان بازنشسته 13 مهرماه روز احوالپرسی از اساتید و معلمان سالمند نامگذاری شده است.
