با شیوع ویروس كرونا در كشورهای مختلف و همینطور ایران برخی از مردم با علائم وسواس گونه ، شرایط حادتری در زندگی ، روابط و ارتباطاتشان پیدا كرده اند به طوریكه نشانگان اضطراب شدید وسواس گونه را دارا هستند.
این روزها آنقدر دست هایم را می شویم كه زخم شده اند، هرچه كرم می زنم ، بی فایده است باز دو مرتبه دست به دستگیره ها كه می زنم باید با مواد شوینده و ضد عفونی كننده زیاد آنها را بشویم تا مبادا ویروس بگیرم. همه اعضای خانواده را مدام چك می كنم ، روزی صد بار باید دست هایشان را بشویند، روزی دو بار حمام كنند و اجازه بیرون رفتن به بچه ها نمی دهم مگر با ماسك و دستكش و مواد ضد عفونی كننده...
جای دوری نرویم، همین دور و برهایمان از این موردها این روزها و با شیوع ویروس كرونا زیاد می بینیم، كسانی كه در زندگی عادی شان حساسیت های وسواس گونه داشتند و حال با شنیدن اخبار مربوط به كرونا، وسواسشان شدت گرفته است. برخی از این افراد خود را در خانه ایزوله كرده به محل كار نمی روند و اجازه ورود و خروج فردی به منزلشان را هم نمی دهند.
درست است كه ویروس كرونا سراسر جهان پخش شده اما یك فكر سالم با رعایت ارتباطات و مسائل بهداشتی می تواند از درگیر شدن با آن جلوگیری كند هر چند همه ما این روزها نگرانی هایی نسبت به بیمار شدن خود، بچه ها و خانواده، دوست و آشنایانمان دارد اما زمانی كه این نگرانی تبدیل به اضطراب وسواس گونه می شود دیگر زندگی زودتر از درگیری با كرونا ما را در خود می بلعد و روانمان را می جود.
تعدادی از روان پزشكان و روان شناسان این روزها تأیید می كنند كه وسواس افراد اضطرابی و اختلالات وسواس فكری ـ عملی این روزها شدت گرفته است. به طور مثال دكتر مجید صادقی، روانپزشك از تشدید اضطراب و استرس شهروندان می‌گوید: «ویروس كرونا مسأله‌ای جهانی است و همین موضوع به تشدید اضطراب و استرس دامن می‌زند. در آنفلوآنزا كه در برهه‌ای شایع شد، این اضطراب را داشتیم، اما به این میزان نبود، چون موضوعی مقطعی بود ولی جهانی‌شدن ویروس كرونا استرس را تشدید كرده است تا جایی كه افرادی كه زمینه اضطراب و استرس نداشتند، دچار این مشكل شده‌اند.»
عوارض اضطراب و وسواسی كه گریبانمان را رها نخواهد كرد
وی معتقد است با این رویه اضطراب قربانیان بیشتری از كرونا می‌گیرد: «كرونا بیماری است كه بعد از گذشت دوره‌ای تبش فروكش میكند اما عوارض این اضطراب‌ها و استرس‌ها باقی خواهد ماند. نگرانی از مبتلاشدن خود و عزیزان وسواس‌های فكری را افزایش داده و افراد دچار وسواس شست‌وشو شده‌اند، نگرانی كه در میان كادر پزشكی هم به چشم می‌خورد. ویروس كرونا و نگرانی از مبتلاشدن به آن سلامت روان جامعه را تحت تأثیر قرار داده، آن را دچار اختلال كرده و باعث شده احساس ناامنی در جامعه دامن زده شود.»
سعید نمكی، وزیر بهداشت می گوید: وحشت بیهوده‌ای كه درباره كرونا در مردم ایجاد شده، وحشتی كاذب است. باید توجه كرد كه بیماری ناشی از ویروس كرونای جدید هم میزان مرگ‌ومیر و هم بیماری‌زایی‌اش به‌مراتب از بیماری آنفلوآنزا كمتر است.
دكتر امیرحسین جلالی، روانپزشك هم می‌گوید كه ورود كرونا به ایران اختلالات انطباقی را تشدید كرده است. او بحران كرونا را دارای ویژگی‌ای می‌داند كه آن را از بعد روانشناختی منحصربه‌فرد كرده است. «در بحران‌های زنجیره‌ای سال 98 تاب‌آوری جامعه از بعد روانی، ذهنی و جسمی پایین آمده و جامعه دچار استرس، شده است. در حالی كه تلاش‌هایی برای مدیریت و فرماندهی متمركز صورت می‌گیرد؛ با این حال استرس و اضطراب بالا را نمی‌توان انكار كرد.» او ادامه می‌دهد: «آدم‌های نگران و مضطرب گوش به زنگ اخبار می‌مانند و در بیشتر اوقات جذب اخبار منفی می‌شوند و آنها را باور میكنند. به‌واقع ما در شرایط اجتماعی هستیم كه هیجانات منفی در آن بالاست و باعث می‌شود بعضی از شهروندان رفتارهایی اتخاذ كنند.» این روانشناس زمینه‌های ژنتیكی استرس و اضطراب را هم دخیل می‌داند. «افرادی كه قبل از این حوادث از مشكلاتی از این دست رنج می‌بردند با قرارگرفتن در چنین بحرانی مشكلات‌شان تشدید می‌شود.»
اما بهروز بیرشك روانشناس درباره وسواس می گوید: وسواس یك اختلال اضطرابی است كه با افكار غیر قابل كنترل، ناخواسته و رفتارهای متداول و رفتارهای تكراری بروز پیدا میكند، همه انسان‌ها می‌توانند افكار وسواسی داشته باشند و این اختلال در واقع عملكرد فرد را كنترل و ذهنش را درگیر میكند.
مهناز زال، روانشناس نیز معتقد است: یكی از اختلالات اضطرابی اختلال وسواس اجباری است منظور از وسواس فكری افكار و تصویرهای ذهنی است كه به‌طور ناخواسته در ذهن فرد ایجاد می‌شوند افكار مزاحم برای هر كسی ممكن است پیش بیاید اما در افرادی كه دچار وسواس هستند این افكار مكرر و به‌صورت ناراحت كننده‌ای ایجاد می‌شود و كنترل ان برای فرد بسیار دشوار یا غیر ممكن است.
وی می گوید: اختلال وسواس اجباری ریشه در اضطراب دارد و افكار و رفتارهای وسواسی نوعی مقابله با اضطراب می‌باشد اما به دلیل تكرار بیش از حد و بروز ناراحتی‌های بعد از آن نه تنها اضطراب را كاهش نمی‌دهد بلكه خود تبدیل به یك اختلال اضطرابی می‌شود.
اما اختلال وسواس فكری ـ عملی چیست؟
وسواس فكری – عملی ( obsessive compulsive disorder) یا OCD نوعی اختلال روانی است كه فرد به دلیل افكار و ترس های غیر منطقی (وسواس گونه) رفتارهای تكراری اجبار گونه از خود نشان می دهد. به مرور ممكن است این وسواس های فكری و عملی با فعالیت های روزانه فرد تداخل پیدا كرده و مشكلاتی ایجاد می كند.
فرد مبتلا گاهی سعی می كند این افكار و وسوسه رفتاری را نادیده گرفته یا متوقف كند اما تنها اضطراب او افزایش خواهد یافت و در نهایت برای كاهش استرس، به رفتارهای اجبارگونه ادامه می دهد. فردی كه به اختلال وسواس فكری – عملی دچار است مجبور است مرتبا كارهای خاصی را تكرار كند، حتی اگر واقعا نخواهد آن ها را انجام دهد و نیازی به انجام آن ها نباشد.
علائم وسواس فكری – عملی
علائم وسواس عموما در كودكی آغاز می شود با افزایش سن افزایش پیدا میكند اما از دوره میانسالی دو مرتبه كاهش پیدا میكند. به همین دلیل هم هست كه كارشناسان و روان شناسان این روزها تأكید میكنند كودكان را به سفارش بهداشت دعوت كنید اما آنها را مضطرب نكنید و در جریان آمار و ارقام قرار ندهید چرا كه اضطراب آنها در آینده برایشان وسواس را به ارمغان می آورد.
برخی از شایع ترین انواع وسواس فكری عبارت اند از: اضطراب داشتن در مورد میكروب ها، خاك یا ترس از آلودگی، نیاز به تقارن و نظم كامل، افكار یا تصاویر پریشان كننده در مورد خود یا دیگران، افكار مرتبط با نحس بودن چیزی یا خرافات و علائم وسواس رفتاری شامل رفتارهای تكراری از قبیل شستشوی مكرر دست ها یا دوش گرفتن و تمیز كردن غیرضروری منزل، منظم كردن چیزها طوری كه كاملا درست و مرتب باشند، چك كردن مكرر چیزهایی كه مرتب شده حتی وقتی فرد مطمئن است مرتب هستند، چك كردن مكرر درب های منزل كه قفل هستند یا خیر كه این روزها هم بیشتر شاهد افزایش میزان وسواسی های عملی و رفتاری هستیم.
متاسفانه شاید این روزها دیده باشیم كسانی را كه دست هایشان از زیادی شست و شو زخم شده و دارای افكار تكراری و وسواسی فراوان هستند و شبكه های اجتماعی زرد نیز به این وسواس و اضطرابشان دامن می زنند.
تشخیص وسواس در كودكان
این روزها كه جامعه دچار تنش و اضطراب ناشی از ویروس كرونا شده شاید نتوان این وسواس را در بچه ها تشخیص داد اما در صورتی كه بعد از عبور از این مرحله بچه ها اضطراب در وجودشان باقی مانده باشد به راحتی قابل تشخیص است چرا كه هم خانواده و هم معلم یا مربیانشان می توانند رفتارهای خاص آنها را در نحوه ارتباط با دیگران، شست و شو، تمیز یا رفتارهای دیگر تشخیص دهند. وسواس فكری – عملی می تواند باعث اختلال در تحصیل كودكان می شود. این كودكان نمی توانند روابط دوستانه را حفظ كنند و اغلب گوشه گیر و منزوی و حتی افسرده می شوند.
متأسفانه وسواس فكری – عملی ممكن است خفیف یا شدید باشد و معمولا در شرایط استرس زا افزایش پیدا می كند. افرادی كه به این اختلال دچار هستند در معرض ابتلا به سایر اختلالات اضطرابی مانند افسردگی و فوبیا نیز قرار دارند.
پیشنهاد می شود كودكان یا بزرگسالانی كه در این دوره دچار وسواس حاد شده اند، در صورت درك از سوی خود و یا از سوی اطرافیان به روان شناس و درمانگر برای بهبود علائم و شرایط زندگی خود مراجعه كنند.
برخی از فعالیت ها در این دوره می تواند به همه افراد كمك كننده باشد:
موسیقی درمانی:مطالعات بسیاری نشان داده موسیقی تاثیر مثبت بر كاهش استرس و اضطراب و درمان اختلالاتی همچون OCD دارد.
مدیتیشن: بسیاری از مبتلایان به OCD بر این باورند كه شركت در جلسات مراقبه و مدیتیشن تاثیر قابل توجهی در كاهش علائم این اختلال دارد و نتایج مطالعات نیز این ادعا را ثابت كرده است.
ورزش: اثر مثبت ورزش منظم در كاهش علائم OCD انكارناپذیر است، نتایج مطالعه ای نشان داد كه پیاده روی منظم به مدت 6 هفته تاثیر مثبتی در بهبود وسواس فكری عملی داشته و نتایج برخی تحقیقات نیز حاكی از آن است كه ورزش های هوازی با شدت متوسط بعد از یك هفته علائم وسواس را كاهش می دهد.
و در نهایت انجام فعالیت های مذهبی برای ما ایرانی های مسلمان، نماز خواندن و دعا برای بهبود شرایط نیز می تواند بسیار در آرامش فرد و جامعه موثر باشد.
