جنجال افلاتوكسین در شیر پاستوریزه ؛ واقعیت یا تخیل؟
ادعای عرضه شیرهای پاستوریزه آلوده به سم " افلاتوكسین " در كشور و نام بردن از استان مازندران با آمار نسبتا بالا آن هم در یك برنامه تلویزیونی صبحگاهی ، نه تنها موجی از نگرانی را در خانواده‌ها ایجاد كرد، بكله اعتراض بسیاری از فعالان صنایع غذایی و بویژه صنعت لبنیات و مراجع بهداشتی را به همراه داشته است.
آمارها رسمی نبودند
بررسی‌ها و پیگیری‌ها از انجمن علمی بهداشت و ایمنی مواد غذایی ایران درباره اظهار نظر بازرس این انجمن نشان می‌دهد كه این كارشناس بر اساس آمارهایی غیررسمی این اطلاعات را روی آنتن زنده تلویزیون و مقابل میلیون‌ها مخاطب اعلام كرده و چنین آماری در این انجمن وجود ندارد و حتی مورد تایید انجمن هم نیست. به گفته یك مقام آگاه از این انجمن، اطلاعاتی در این مورد باید به تایید مجمع انجمن برسد و پس از بررسی‌های كلی و دقیق اعلام شود. در حالی كه این آمارها چنین پایه‌ای ندارند.
البته خود كارشناس نیز در گفت‌وگوی تلویزیونی خود عنوان كرده بود آمارها مربوط به پژوهش تعدادی از دانشگاهیان است. موضوعی كه با توجه به عنوان رسمی او در برنامه و همچنین چشمگیر بودن اعداد و ارقام مربوط به آلودگی و حساسیت آن، در همرسانی‌های امروز اصلا دیده نشد و حالا به واسطه اعلام شدن در رسانه ملی، به عنوان یك سند رسمی در حال دست به دست شدن و اثرگذاری در جامعه است.
وزارت بهداشت امروز به ادعای وجود سم «افلاتوكسین» در لبنیات واكنش نشان داد و دكتر «كیانوش جهانپور» سخنگوی سازمان غذا و دارو اعلام كرد كه طی سال‌های اخیر در كشور ما میزان افلاتوكسین در مواد غذایی از جمله لبنیات و خشكبار روند كاهشی داشت.
به گفته او كشورهای مختلف حد مجاز متفاوتی برای مقدار موجود افلاتوكسین در مواد غذایی مختلف دارند و استانداردهای ایران هم در این زمینه عموما در حد استانداردهای ایالات متحده تعریف شده است.
اطلاعات نادرست
از سوی دیگر كارشناسان و صاحبنظران بهداشت و مواد غذایی نیز معتقدند كه این اظهارنظرها پایه دقیق علمی ندارد و اطلاعات و آمارها كامل بیان نشده‌اند. مدیر نظارت بر مواد غذایی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی دانشگاه علوم پزشكی مازندران اظهار كرد: بعد از پخش این مصاحبه و انتشار آن در فضای مجازی با رئیس انجمن علمی بهداشت و ایمنی غذایی ایران تماس گرفتم و جویای اطلاعات عنوان شده شدم. پاسخ این بود كه این آمارها با هماهنگی انجمن اعلام نشده است.
«حسن مكرمی رستمی» افزود: انجمن علمی بهداشت و ایمنی غذایی ایران باید پاسخگوی این شائبه پیش آمده در جامعه باشد. از این انجمن خواستیم كه اگر اعداد و ارقامی دارند در اختیار ما قرار دهند تا بررسی كنیم. ما نیز در دانشگاه علوم پزشكی مازندران پیگیر هستیم تا با استنادات علمی طی روزهای آتی نادرست بودن این ادعا را اثبات كنیم.
وی با تاكید بر این كه این میزان از آلودگی به آفلاتوكسین در شیرهای پاستوریزه تحت هیچ شرایطی امكان ندارد، گفت: حتی اگر هر روز هم غذای دام نان كپك زده باشد، به این میزان از آلودگی در شیر نمی‌رسیم.
شیرها آلوده نیستند
این مسئول با اشاره به پایش دائمی و آزمایش و نمونه‌گیری دائمی از شیرهای تولیدی صنایع لبنی استان گفت: در 6 ماه نخست امسال 6 مورد گزارش از آلودگی شیر به ما رسید كه پس از بررسی و آزمایش مشخص شد هیچ یك از موارد آلوده نبود. بیان چنین مسائلی آن هم در مورد شیر به پژوهش‌های علمی و مستندات دقیق نیاز دارد و نمی‌توان به همین سادگی در رسانه ملی در مورد آن به این شكل اظهار نظر كرد.
«سید رضا حجازیان» كارشناس اداره كل استاندارد مازندران نیز آمارهای اعلام شده در مورد سلامت شیر در مازندران و حتی سایر استان‌ها را درست ندانست و گفت: قطعا این آمار هم به لحاظ فنی مردود است.
وی گفت: قرار است فردا و پس از گردآوری آمارهای دقیق در مورد وجود افلاتوكسین در شیرهای تولیدی مازندران پاسخ اداره كل استاندارد و موضع‌گیری این نهاد اعلام شود.
با توجه به این كه عنوان شده این آلودگی در شیرهای پاستوریزه وجود دارد، انگشت اتهام به سوی كارخانه‌ها و صنایع لبنی نشانه رفته و كیفیت تولیدات این واحدها چه در مازندران و چه در سراسر ایران زیر سوال رفته است.
تضمین كیفیت شیر پاستوریزه
رئیس انجمن مهندسی كیفیت صنعت غذای مازندران نیز مانند نمایندگان استاندارد، دانشگاه علوم پزشكی و وزارت بهداشت این اظهار نظر را غیركارشناسی و نادرست دانست و گفت: در این كه مقداری ذرت تراریخته وارد ایران شده بحثی نیست. اما این كه این كارشناس چطور شناسایی كرد این ذرت‌ها در چه نقاطی از كشور توزیع شده و به مصرف دام رسیده برای ما هم سئوال است.
«محمد رزاقی» افزود: تردیدی نداریم كه در این اظهارنظر و اطلاعات مطرح شده اشكالاتی وجود دارد. به ویژه این كه گفته شده بیشتر آلودگی به این سم در شیرهای صنایع لبنی مازندران وجود دارد از اساس كذب است.
وی با تاكید بر این كه شیر تولید شده در صنایع لبنی مازندران به هیچ عنوان آلوده نیست، اظهار كرد: این اطمینان خاطر را می‌دهم كه شیر تولید شده در صنایع لبنی مازندران یكی از ایمن‌ترین شیرهایی است كه در كشور تولید می‌شود. بیشتر شیرهای دریافتی كارخانجات لبنی مازندران شیر صنعتی است و از شیرهای سنتی هم شیر با كیفیت بالا دریافت می‌شود.
رئیس انجمن مهندسی كیفیت صنعت غذای مازندران خاطرنشان كرد: كارخانه دار به هیچ عنوان نمی‌تواند مواد اولیه نامرغوب بگیرد چون محصول تولیدی‌اش نامرغوب می‌شود. اگر شیر نامرغوب باشد قطعا ارجاع داده می‌شود و معمولا هم در كارگاه‌های لبنیات سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در مازندران كارگاه‌های تولید لبنیات شیرهای سنتی كه كارخانه‌ها خریداری نمی‌كنند را با قیمت 100 تا 200 تومان بیشتر می‌خرند و عرضه می‌كنند. اما كارخانه‌ها شیر نامرغوب را وارد كارخانه نمی‌كنند.
رزاقی تصریح كرد: انجمن مهندسی كیفیت صنعت غذای مازندران فردا بیانیه و پاسخ به این اظهارنظر و جوسازی و شایعه‌پراكنی كه از برنامه زنده تلویزیونی پخش شد را منتشر می‌كند و امیدواریم كه رسانه‌ها نیز در شفاف‌سازی موضوع و اطلاع‌رسانی درست عمل كنند.
مصرف شیر با كیفیت در صنایع لبنی
اظهارات رزاقی در مورد میزان شیر دریافتی صنایع لبنی مازندران از دامداری‌های صنعتی تا حد زیادی احتمال آلودگی شیرهای پاستوریزه را كاهش می‌دهد و حتی از بین می‌برد. بر اساس آمارهای رسمی در مازندران هر سال حدود 750 هزار تن شیر تولید می‌شود كه نزدیك به 550 هزار تن از این شیر به صورت فله و بدون عبور از فیلتر كارخانه‌ها مصرف می‌شود. 200 هزار تن دیگر نیز عمدتا شیر تولید شده در دامداری‌های صنعتی و نیمه‌صنعتی استان است كه كارخانه‌ها خریداری كرده و استفاده می‌كنند.
اما این 200 هزار تن تمام شیر مصرفی صنایع لبنی مازندران نیست. واحدهای صنعتی تولید لبنیات در مازندران سالانه حدود 900 هزار تن شیر مصرف می‌كنند كه 700 هزار تن آن از دامداری‌های صنعتی سایر استان‌ها تامین می‌شود. با این حساب احتمال این كه آلودگی به این سم خطرناك در شیر تولیدی صدها دامداری صنعتی كشور وجود داشته باشد عملا جایگاهی ندارد و قابل اتكا نیست.
نائب رئیس انجمن صنایع همگن غذایی و دارویی مازندران معتقد است كه دامدارها حتی اگر به فكر سلامت جامعه نباشند، با توجه به پیامدهای منفی كه وجود افلاتوكسین در غذای دام بر بزدهی گله و سلامت دام دارد، از دادن غذای دارای میزان بالای آفلاتوكسین خودداری می‌كنند.
دكتر «اسماعیل خاتمی مقدم» گفت: رابطه مستقیمی بین غذای دام و افلاتوكسین موجود در شیر وجود دارد. با این حساب نمی‌توان گفت كه آپافلاتوكسین موجود در غذای تمام دام‌ها در كشور و حتی دامداری‌های صنعتی انقدر بالاتر از حد مجاز است كه میزان آن در شیر به 60 درصد برسد.
حد مجاز آلاینده‌ها
وی به وجود املاح و فلزات مختلف در انواع غذاها و نوشیدنی‌ها اشاره كرد و افزود: در آب آشامیدنی كه می‌نوشیم هم مقداری املاح سنگین مانند منیزیم، جیوه و سرب وجود دارد. بحث اینجاست كه حد مجاز این املاح چقدر است. قوانین در مورد حد مجاز هر ماده در یك محصول غذایی متناسب با مصارف جامعه و آسیب‌پذیری‌ها و استاندارد در نظر گرفته شده وضع و برای آن‌ها حدود تعیین می‌شود. هیچ جایی گفته نشده جیوه در آب نباشد، بلكه برای مقدار جیوه در آب حد مجاز تعیین شده است.
بازرس انجمن صنایع لبنی ایران معتقد است كه كارشناس مهمان تلویزیون دچار اشتباه محاسباتی شده و اطلاعات را به درستی استخراج و آنالیز نكرد.
وی اظهار كرد: مقدار افلاتوكسین در شیر طبق استاندارد داخلی كشورمان یك دهم پی پی بی (Part Per Billion ) یا واحد در میلیارد است كه پنج برابر قوی‌تر از استاندارد كدكس CODEX (كمیسیون بین‌الملل كدكس مواد غذایی) جهانی است. این استاندارد در كدكس بین‌المللی عمومی 5 دهم پی پی بی ppb یعنی 5 برابر استاندارد ایران و در كدكس اتحادیه اروپا 5 دهم پی پی بی ppb یعنی نصف استاندارد كشور ما در نظر گرفته شده است.
نائب رئیس انجمن صنایع همگن غذایی و دارویی مازندران با بیان این كه آزمایش‌ها در این زمینه ماهانه انجام می‌شود، خاطرنشان كرد: طی 2 سال اخیر در نمونه‌برداری‌هایی كه برای آزمایش افلاتوكسین انجام دادیم همه نمونه‌های ما پایین‌تر از حد استاندارد بود و فقط یك نمونه 2 دهم پی پی بی ppb داشتیم. یعنی عملا نسبت به كدكس بین‌المللی تقریبا همه نمونه‌ها سالم بودند.
خاتمی‌مقدم گفت : باید این را هم در نظر داشت كه اگر دام یك دامداری سنتی روزی شیر با افلاتوكسین بالا تولید كند، در صورت داشتن ویژگی‌های لازم برای استفاده از این شیر در كارخانه، شیر خریداری شده با ده‌ها تن شیر مخلوط می‌شود و میزان افلاتوكسین موجود در شیر رقیق خواهد شد.
وی افزود : انتظار ما از كارشناسان و پژوهشگران برای بیان چنین اطلاعات حساسی در رسانه‌ها خیلی بیشتر است. برای شفاف‌سازی این موضوع از همه كارخانه‌های خواستیم كه اطلاعات مربوط به آزمایش‌های انجام شده را بدهند تا یك بار دیگر وضعیت سلامت شیر تولیدی را بررسی كنیم.
آسیب به اعتبار صنعت لبنیات
البته اظهارات كارشناس مهمان برنامه زنده تلویزیونی در مورد وجود این آلودگی در شیر پاستوریزه استان‌های مختلف بود و صرفا به مازندران محدود نشد. موضوعی كه سبب شد بسیاری از دامداران و فعالان صنعت لبنیات در استان‌های مختلف به این موضوع معترض شوند و حتی به گفته مدیر تضمین كیفیت صنایع شیر ایران و عضو هیأت مدیره انجمن مدیریت كیفیت ایران، اتحادیه دامداران را به فكر تنظیم شكایت بابت آسیب دیدن اعتماد عمومی نسبت به شیرهای تولیدی بیندازد.
دكتر «شهریار دبیریان» با بیان این كه در چنین مواردی نمی‌توان به یك یا چند مقاله دانشگاهی استناد كرد، گفت: اگر قرار باشد آمارهایی داده شود باید از طرف سازمان‌های نظارتی مانند استاندارد، غذا و دارو و دامپزشكی باشد. نمی‌شود كه به همین سادگی اعتبار یك صنعت مهم در كشور را با چند عدد نادرست خدشه‌دار كرد.
وی نیز به موضوع حد مجاز آلاینده‌ها در مواد غذایی را تشریح كرد و افزود: وجود یك آلاینده در هر ماده غذایی یك بحث است و رعایت حد مجاز طبق استانداردها بحثی دیگر. در تمام كشوورهای اروپایی و آمریكا هم شیرهای تولید شده حاویافلاتوكسین است. اگر تصور بر این است كه وجود افلاتوكسین به هر میزانی باعث آسیب به سلامت مصرف‌كننده می‌شود این باور اشتباه است. این آلاینده نیز حد مجازی دارد كه رعایت آن حد مجاز برای مصرف‌كننده مشكلی ایجاد نمی‌كند.
شیر ایران سالم است
مدیر تضمین كیفیت صنایع شیر ایران گفت : به استناد آمارهای به روزی كه داریم، شیرهای تولید شده در صنایع لبنی ایران سالم است و مشكلی ندارد. افرادی هم كه خلاف این موضوع را عنوان می‌كنند می‌توانند از هر شهر و استانی كه مایل بودند به انتخاب خودشان شیرهای در حال عرضه را تهیه و آزمایش كنند.
عضو هیأت مدیره انجمن مدیریت كیفیت ایران با بیان این كه استاندارد ملی ما سختگیرانه‌تر از استاندارد بین‌الملل است، یادآور شد: انتظار ما این است كه انجمن علمی بهداشت و ایمنی غذایی از سازمان‌های نظارتی به ویژه استاندارد و دامپزشكی در این زمینه استعلام كند. از صدا و سیما و رسانه‌ها نیز انتظار داریم كه در این موارد از كارشناسان اهل فن و اساتید دانشگاه كه آگاه به همه ابعاد موضوع هستند كمك بگیرند.
دبیریان خاطرنشان كرد: حتی اگر افلاتوكسین در خوراك دام هم بالا باشد، وقتی وارد شیر می‌شود به یك پانزدهم كاهش می‌یابد. چطور ممكن است كه مقدار این ماده در شیر پاستوریزه 60 درصد باشد؟ نباید این اطلاعات نادرست از رسانه ملی به مخاطب داده شود. بدون مطالعه و پیش‌زمینه آمار دادن به مردم آن ها را از یك محصول مهم غذایی دور می‌كند و آسیب كلانی به اقتصاد صنعت لبنیات می‌زند.
موجی كه در شبكه‌های اجتماعی در مورد آلودگی و زیان‌آور بودن شیرهای پاستوریزه ایجاد شده احتمالا به همین سادگی متوقف نمی‌شود، مگر این كه مخالفان این اظهارنظر استنادات علمی و دقیق خود را گردآوری كنند و به آن‌ها نیز فرصت مناسبی و مشابه در رسانه داده شود تا بخشی از باور ایجاد شده مبنی بر ناسالم بودن شیرهای پاستوریزه را ترمیم كنند.
