كمبود ویتامین D چه بلایی سرمان می‌آورد؟

تصور این كه كمبود ویتامین D متعلق به یك منطقه خاص بوده، تصور اشتباهی است. این كمبود هم در كشور برخورداری مانند آمریكا وجود دارد و هم در كشور پرآفتابی مانند امارات متحده عربی. ویتامینی با شرایط پیچیده كه در آستانه فصل كم آفتاب سال، كمبودش بیشتر به چشم خواهد آمد و تبعات خاص خود را دارد. به همین بهانه با دكتر امید قاسم نژاد گفت و گو كردیم تا همه ابعاد كمبود و تامین این ویتامین را بررسی كنیم.
ویتامین یا هورمون

ویتامین D یك ویتامین چندان باقاعده نیست و بسیاری از متخصصان آن را یك هورمون استروییدی هم تلقی می كنند. میزان این ویتامین در مواد غذایی پایین بوده و درواقع منابع تامین آن متعدد است. از مواد غذایی گرفته تا نور خورشید می تواند نیاز طبیعی بدن به این ویتامین را تامین كند.

تا پیش از شروع قرن تازه میلادی هیچ معیار درستی برای سنجش میزان ویتامین D در افراد وجود نداشت و پزشكان با قطعیت نمی توانستند كمبود آن و میزان شیوع آن را برآورد كنند اما در دو دهه اخیر با پیشرفت تكنولوژی امكان سنجش میزان ویتامین D در بدن افراد نشان داد كه كمبود آن در افراد زیادی و تقریبا در همه كشورهای دنیا شایع است.

آزمایش خون در حال حاضر تنها راه تشخیص كمبود این ویتامین است. ولی به شكل كلی با مرور علایم و مشكلاتی كه كمبود این ویتامین ایجاد می كند، می توان نسبت به رفع و درمان آن اقدام كرد.

علایم و عوارض كمبود

ویتامین D در بسیاری از عملكردهای بدن و اندام ها نقشی اساسی دارد. اما كمبود آن در بخش های مختلف بدن می تواند عوارض مختلفی را به همراه داشته باشد كه در چند دسته تقسیم می شوند

ویتامین D یك ویتامین محلول در چربی است. اگر افراد یك عارضه گوارشی داشته باشند كه بر روی جذب چربی بدنشان اثر بگذارد، ممكن است در جذب ویتامین های محلول در چربی (نظیر ویتامین D) نیز اختلال داشته باشند. این شامل عوارض روده ای چون كرون، سلیاك و حساسیت به گلوتن غیرسلیاك، بیمار التهابی روده است.

تعریق سر یكی از علایم اولیه در كمبود ویتامین D است. درواقع، پزشكان سوالات متعددی را در این زمینه از مادرانی كه نوزادشان تازه متولد شده اند، می پرسند. تعریق بیش از حد در نوزادان تازه متولدشده كه به طور متداول ناشی از تحریك پذیری عصبی- عضلانی است، از علائم اولیه كمبود این ویتامین به شمار می رود.

یكی از مهم ترین نشانه های كمبود این ویتامین در سیستم اسكلتی بدن به شكل شكستی های تنشی استخوانی خود را نشان می دهد.

كلسیم و ویتامین D هر دو برای تقویت استخوان ضروری هستند. مكانیسم عمل آنها هم این گونه است كه كلسیم نقش استخوان سازی دارد و ویتامین D به جذب كلسیم كمك می كند.

شكستگی های تنشی ناشی از كاهش تراكم استخوان است و نوعی شكستگی ناكامل است كه در اثر نیروهای كم بر استخوان های كم تراكم وارد می شود. براساس مطالعه ای كه در سال 2015 انجام شد در نیمی از بیماران مبتلا به شكستگی تنشی پس از انجام تست ویتامین معلوم شد كه این افراد دچار كمبود ویتامین D هستند.

همچنین افرادی كه احساس درد مزمن و ضعف عمومی می كنند باید به كمبود ویتامین D هم مشكوك باشند. پژوهشگران دریافته اند كه بین دردهای مزمن و كمبود این ویتامین ارتباط وجود دارد و با یك درمان كم هزینه می توان این مشكل را برطرف كرد.

اگر زیاد مریض می شوید این فاكتور هم می تواند نشانه كمبود ویتامین D در بدن تان باشد. به گفته متخصصان ویتامین D پیتیدهایی را در سیستم ایمنی بدن فعال می كند كه نقش آنها واكنش به میكروب ها و عوامل بیماری از است و در صورت كمبود این نوع ویتامین ضعف سیستم ایمنی بدن رخ می دهد.

ویتامین D در عین حال تنظیم ژن هایی كه در تقویت رشد طبیعی پیاز مو نقش دارند را برعهده دارند، بنابراین ریزش مو هم می تواند یكی از نشانه های كمبود این ویتامین باشد. ویتامین دی یكی از مواد مغذی است كه روی رشد مو تاثیر می گذارد. اما در كنار آن ویتامین C و بیوتین هم نقش مهمی در تغذیه مو دارند و باعث می شوند مو قوت خود را حفظ كند و ریزش موها كاهش یابد. به طور خلاصه، نگه داشتن سطح این ویتامین ها در اندازه طبیعی خود، یكی از بهترین راه های مبارزه با ریزش مو بنا به دلایل تغذیه ای است.

آخرین نشانه كمبود ویتامین D هم یك مشكل روانی است. مطالعات جدید نشان دهنده ارتباط بین كمبود این ویتامین و افسردگی است. برخی محققان معتقدند كه درواقع قرار گرفتن در معرض نور خورشید در بالا بردن خوش خلقی افراد افسرده نقش دارد. اما برخی متخصصان بر این باورند كه این ویتامین می تواند برای بیماران افسرده ای كه از كمبود شدید آن رنج می برند مفید باشد. سروتونین، هورمون مغزی كه به میزان حوصله و خلق افراد بستگی دارد، در معرض نور روش افزایش و در زمان نزول نور آفتاب كاهش می یابد.

افراد در معرض

معمولا افراد بالای 50 سال با افزایش سن دچار جذب كمتر ویتامین D پوستی از طریق آفتاب می شوند. به خصوص كه این افراد بیشتر اوقاتشان را در خانه سپری می كنند و كمتر در معرض آفتاب قرار دارند.

ویتامین D مانند هورمون ویتامین، محلول در چربی است. یعنی چربی بدن افراد مانند یك مخزن جمع كننده این ویتامین عمل می كند، لذا افرادی چاق نسبت به افراد لاغرتر نیاز به ویتامین D بیشتری دارند.

افراد با پوست تیره هم نیازی 10 برابر افراد با پوست روشن به جذب ویتامین D از طریق نور خورشید دارند. كمبود این ویتامین می تواند به اختلالات متابولیسم استخوانی، بیماری قلبی- عروقی، دیابت و حتی سرطان منجر شود.

درمان

درمان كمبود این هورمون مصرف و تامین آن از منابع متعدد است. ویتامین دی را می توان به صورت خوراكی و یا تزریقی مصرف كرد. تزریق یك آمپول آن می تواند نیاز بدن را تقریبا تا شش ماه تامین كند.

یكی از راه های ویتامین D از طریق تغذیه است. خوردن مواد غذایی كه از نظر منابع ویتامین D غنی هستند، چه مواد غذایی ای كه به طور طبیعی دارای این ویتامین هستند و چه ماد غذایی غنی شده با این ویتامین می تواند برای افراد مفید باشد. این مواد غذایی شامل زرده تخم مرغ، ماهی های چرب مانند سالمون و تن، جگر گوساله یا برخی از انواع پنیر و همچنین لبنیات، غلات، آبمیوه یا سایر نوشیدنی های گیاهی غنی شده (مانند شیر بادام) است.

استفاده از مكمل های غذایی ویتامین D دومین راهكار برای جبران كمبود ویتامین است. توصیه می شود كه بزرگسالان زیر 70 سال، در روز 600 واحد ویتامین D مصرف كنند و افراد بالای 70 سال نیز روزانه 800 واحد دریافت كنند. اما اگر این كمبود شدید باشد، ممكن است تا زمانی كه مشكل بیمار برطرف شود، تا 4000 واحد در روز تجویز شود.

قرار گرفتن در معرض نور خورشید نیز راه مناسب دیگری برای رساندن ویتامین D به بدن است. اگر از آن دسته افرادی هستید كه همیشه از كرم ضدآفتاب استفاده می كنند، در ابتدا ممكن است این كار برای تان كمی دشوار باشد، ولی خوب است اگر بتوانید سه بار در هفته و هر بار 15 دقیقه در معرض آفتاب قرار بگیرید، این كار می تواند به شما كمك كند تا كمبود ویتامین خود را جبران كنید.

اگر ویتامین دی زیاد مصرف شود ممكن است علائم مسمومیت با آن ایجاد شود كه مهمترین آن افزایش سطح كلسیم خون و بروز علائمی مانند تشنگی، ادرار زیاد، تهوع و استفراغ، گیجی و سردرد است.

علایم كلی كمبود ویتامین D

در بزرگسالان

• درد مبهم و پراكنده در تمام بدن
• ضعف كلی بدن، ضعف در ایستادن یا هنگام بالارفتن از پله و در مراحل پیشرفته تر، لنگیدن
• درد استخوان به خصوص در ناحیه دنده ها، مفصل ران، كف پا و ران

در كودكان

• ریكتز یا راشیتیسم كه به صورت زانوهای پرانتزی و مچ دست كلفت نمود پیدا می كند.
• دیر راه افتادن و كوتاه قدی
• دیر دندان درآوردن
• تحریك پذیری بچه ها
• افزایش ابتلا به عفونت

منابع ویتامین D

• زرده تخم مرغ یك منبع غنی از ویتامین D است و می توانید برای تامین روزانه این ویتامین روی آن حساب كنید. به همین دلیل توصیه می شود زرده و سفیده تخم مرغ را حتما با هم مصرف كنید.
• جگر گاو نیز منبع سرشار از ویتامین D به همراه بسیاری دیگر از مواد مغذی ماننده ویتامین A، آهن و پروتیین است و می تواند منبع مناسبی برای جبران كمبود این مواد باشد.
• مواد غذایی مختلفی مانند شیر، آب پرتقال و غلات هم به تازگی توسط ویتامین D و به شكل صنعتی غنی شده اند كه به قیمت مناسبی در دسترس هستند و می توانند این كمبود را مرتفع كنند.
• گونه هایی از قارچ ها هم به خاطر تماس با نور خورشید مقادیر زیادی ویتامین D دارند. قارچ هایی كه در تاریكی پرورش می یابند، عاری از این ویتامین هستند ولی قارچ هایی كه زیر نور ماوراء بنفش رشد كرده و پرورش یافته اند حاوی ویتامین D هستند و می توانند منبع خوبی برای تامین این ویتامین باشند.