بانك خون در وضعیت قرمز

با وجود این تا ظهر روز گذشته آخرین آمار سازمان انتقال خون حكایت از این داشت كه تهران تا 4 روز بیشتر نمی‌تواند خون بیماران بستری در مراكز درمان را تأمین كند اما مشكل اصلی در این باره هم به كمبود همه نوع گروه‌های خونی برمی‌گردد. موضوعی كه البته بعد از انتشار فراخوان اهدای خون برای همه گروه‌های خونی از سوی سازمان انتقال خون واكنش‌های مختلفی را به‌دنبال داشت. با وجود این سخنگوی سازمان غذا و دارو مشكل اصلی در رابطه با كاهش ذخایر خونی در تهران را مربوط به برخی زیرساخت‌ها از جمله كمبود پایگاه‌های انتقال خون و نبود نیروی آموزش دیده می‌داند و می‌گوید: این موضوع ربطی به حوادث اخیر ندارد. به‌دلیل فصل سرما سه روز پیش اهدای خون در تهران به 800 واحد رسید كه بسیار اندك بود. در زیر گفت و گو با دكتر بشیر حاجی بیگی سخنگوی سازمان انتقال خون را می‌خوانید:
در دو روز اخیر سازمان انتقال خون برای اهدای همه گروه‌های خونی فراخوانی داد به‌طوری كه شما بارها در گفت‌وگو با رسانه‌ها از مردم خواستید به‌دلیل كاهش سطح ذخایر خون و فرآورده‌های آن در همه گروه‌های خونی جهت اهدای خون به پایگاه‌های انتقال خون مراجعه كنند. كاهش ذخایر خونی تا چه اندازه به حوادث اخیر ربط دارد؟
چنین گزارش هایی به ما نرسیده است. ما كاری نداریم چه كسی روی تخت بیمارستان است، وظیفه ما خدمت رسانی به همه بیماران است. شما اگر به آرشیو گفت‌وگوی‌های قبلی هم مراجعه كنید می‌بینید كه هر سال همزمان با برف و باران سازمان انتقال خون برای اهدای خون فراخوان می‌دهد. همه ساله با ورود موج سرما میزان مراجعه مردم برای اهدای خون كم می‌شود به هر حال مراجعه‌كنندگان باید وقت و هزینه صرف كنند. البته از زمان جنگ فرهنگ اهدای خون نهادینه شده و از آن زمان تاكنون اهدای خون در كشور ما 8 برابر شده است. اینكه می‌گوییم با اهدای خون به نجات سه بیمار كمك كنید داستانی دارد. یعنی از هر كیسه خون سه فرآورده خونی پلاكت، پلاسما و گلبول قرمز فشرده استخراج می‌شود. مشكل اساسی ما خون نیست مشكل ما پلاكت است. البته باید میزان ذخایر خون بین 5 تا 7 روز باشد. مشكل ما در این فراخوان‌ها پلاكت است كه باید روزانه تأمین شود. عمر پلاكت در خارج از بدن و درون كیسه‌های خون 3 روز است. پلاكت داروی استراتژیك است برای درمان بیماران سرطانی و خونریزی دهنده ارثی استفاده می‌شود.
سازمان انتقال خون معمولاً طی فراخوان‌هایی كه می‌داد از افراد بویژه با گروه‌های خونی نادر O یا AB تقاضا می‌كرد برای اهدای خون اقدام كنند. به نظر می‌رسد بانك خون در یك وضعیت اورژانسی قرار گرفته. بفرمایید میزان ذخایر مربوط به گروه‌های خونی در چه وضعیتی قرار دارد؟
90 درصد ایرانی‌ها گروه خونی مثبت دارند. 10 درصدشان گروه خونی منفی دارند. از این 10 درصد، 4 درصد O منفی 3 درصد B منفی و 2 درصد A منفی‌اند و یك درصدشان هم AB منفی هستند. در بین گروه‌های مثبت هم 34 درصد O مثبت، 27 درصد A مثبت، 23 تا 25 درصد B مثبت و AB مثبت هم 7 درصد است. كم شدن گروه‌های خونی دست ما نیست. برای مثال ممكن است در یك برهه‌ای بیماران با گروه خونی B مثبت بیشتر نیاز به جراحی و خون داشته باشند. ما از خون‌های اهدایی برای بیماران سوختگی و كبدی پلاسما نیز می‌گیریم. بیش از 800 بیمارستان در كشور بانك خون دارند كه همگی خون و فرآورده را از ما می‌گیرند. به هر حال ما باید فراخوان كنیم. الان فصلی است كه مدارس باز است و تعطیلات نیست و كار جراحان هم زیاد شده است. در حال حاضر بیشترین مشكل ما تهران است 17 درصد اهداكنندگان خون در شهر تهران است و مصرف خون در تهران 25 درصد است.
با این تفاسیر نزدیك به یك چهارم خون كشور در تهران مصرف می‌شود این میزان خون را چگونه تأمین می‌كنید؟
شبكه خون‌رسانی كشور و استان‌های معین خون تهران را تأمین می‌كنند.ما باید فراخوان كنیم تا خون تهران را تأمین كنیم. در بیمارستان‌های تروما برای جراحی‌ها و پارگی طحال و شریان برای هر مریض 30 واحد خون مصرف می‌كنند. جراح‌ها هم اگر 6 واحد خون نداشته باشند اتاق عمل نمی‌روند.
همانطور كه گفتید؛ بانك خون شما به دلایل حجم زیاد جراحی‌ها در تهران بسرعت خالی شده است آیا از چند هفته قبل امكان پیش‌بینی این وضعیت نبود؟
به‌هر حال ما باید شبكه خونرسانی كشور را تأمین كنیم. مشكل اساسی در این زمینه نبود زیر ساخت‌های مناسب است یعنی ما تعداد كافی پایگاه انتقال خون و نیروی آموزش دیده نداریم. ما نمی‌توانیم جواب مردم را بدهیم. حتی اگر با این فراخوان ما 4 هزار اهداكننده خون تهرانی داشته باشیم واقعاً با این زیرساخت‌های نمی‌توانیم تكریم ارباب رجوع كنیم.
یك سری اطلاعات در فضای مجازی منتشر شد كه نشان می‌داد فرآورده‌های خونی بین دو تا سه روز جوابگوی بیماران است یعنی ذخایر بانك خون به قدری ته كشیده كه سازمان انتقال خون را در شرایط بحرانی و حادی قرار داده است. در حال حاضر موجودی فرآورده‌های خون در استان‌های پرمصرف چگونه است؟
نمی خواستم وارد این بحث شوم چون ما خودمان یك مسأله فنی داخلی داشتیم كه این بحث‌ها پیش آمد. ما دستگاه‌های‌مان را عوض می‌كنیم. یك دستگاه بسیار فوق تخصصی غربالگری خون در اصفهان راه‌اندازی كردیم در واقع قصد داریم غربالگری خون را متمركزسازی كنیم. این دستگاه آزمایشات غربالگری را بسیار دقیق انجام می‌دهد یعنی غربالگری‌ها در یك استان انجام می‌گیرد و سپس خون غربال شده به تهران فرستاده می‌شود. جدول داده‌های مربوط به موجودی به روز خون در5 آذرماه نشان می‌دهد، برخی استان‌ها ذخایر خونی مناسب دارند و برخی دیگر ذخایر خون‌شان به حداقل رسیده است. برای مثال موجودی خون در اصفهان 2 روز است كه علت آن راه‌اندازی دستگاه غربالگری است. موجودی خون در تهران نزدیك به 4 روز است در حالی كه استاندارد آن بین 5 تا 7 روز است.
شما به‌كاهش ذخایر بانك خون در تهران اشاره كردید. اگر فرض بگیریم مردم برای اهدای خون مشاركت نكنند سازمان انتقال خون كسری ذخایر را چگونه تأمین می‌كند؟
ما اول از هر چیزی به بیمارستان‌ها توصیه می‌كنیم عمل‌های الكتیو را حذف كنند. البته مردم برای اهدا همیشه پیشقدم می‌شوند. مثلاً فصل اهدای خون ایرانی‌ها بهار است و میزان مراجعه تا 3 برابر افزایش می‌یابد در تابستان نیز به‌دلیل شب‌های قدر و ماه محرم و نذر خون مشكلی بابت اهدای خون نداشتیم. 17 درصد خون كشور در تهران، 7 درصد استان فارس، 7 درصد خراسان رضوی، 6.5 درصد مازندران و 5 تا 6 درصد نیز استان اصفهان تأمین می‌شود.
سازمان انتقال خون در شرایط بحران ذخایر بانك خون می‌تواند از كشورهای دیگر فرآورده‌های خون وارد كند؟
بخاطر مسائل اپیدمیولوژی بیماری‌های هر كشور خون هر كشوری باید توسط خودش تأمین شود تمامی خون‌های اهدایی در بیمارستان‌ها لیبل و شماره دارند. اینها همه شایعه است كه ایران از كشورهای همجوار خون وارد می‌كند. ممكن است برخی سفرای خارجی در مواقع بحران به شكل نمادین در ایران خون اهدا كنند.
با توجه به اینكه آمار اهداكنندگان خون در شش ماهه دوم سال كاهش می‌یابد آیا امكان پیش‌بینی كم شدن ذخایر پلاكت و گروه‌های خونی از قبل وجود نداشت؟
سالی دو میلیون و صد هزار واحد خون در كشور اهدا می‌شود. كیسه‌های خون تا 35 روز بیشتر نمی‌توانند در یخچال بمانند بعد از آن تاریخ مصرف‌شان تمام می‌شود پلاكت هم كه تا 3 روز قابلیت نگهداری دارد.
در حال حاضر باید چند نفر در تهران برای اهدای خون مراجعه كنند تا نیاز شما به تأمین بانك خون تأمین شود؟
تهران در تأمین ذخایر خون مشكل دارد. البته انتقال خون مشهد هم جوابگوی بیمارانش نیست. روزانه در تهران 3 هزار واحد خون و فرآورده درخواست می‌شود كه 1500 واحد آن گلبول قرمز، 1000 واحد پلاكت و 500 واحد پلاسما است. تا دو روز پیش اهدای خون در تهران 800 تا بود با فراخوانی كه دادیم به‌خاطر راهپیمایی در 4 آذرماه 1750 نفر خون اهدا كردند. به‌طور كلی در كشور ما آمار اهدای خون 27 در هزار است یعنی سالانه 2.5 میلیون مراجعه برای اهدای خون داریم كه دو میلیون و 100 هزار واحد از این تعداد خون‌شان اهدا می‌شود و بقیه خون‌شان به‌دلیل بیماری‌ها دور ریخته می‌شود. مصرف سالانه ما 3 میلیون و 660 هزار واحد خون و فرآورده است. ما با ارسال پیامك از مردم خواستیم خون اهدا كنند اما جواب نداد بعد از آن از رسانه‌ها خواستیم فراخوان ما را منتشر كنند. نمی‌دانم چرا این موضوع آنقدر حساسیت برانگیز شده است.