توصیه كارشناسان به افراد هنگام وقوع زلزله، پناهگیری در مكان‌های امن است اما بعد از اتمام لرزش‌ها چه باید كرد؟
• خونسردی خود را حفظ كنید؛
• شیر گاز، آب و فیوز را قطع كنید؛
• در صورت وقوع آتش‌سوزی سعی در مهار آن كنید. در صورتی كه امكان اطفای آتش وجود ندارد، محل را ترك كنید؛
• سلامت اعضای خانواده خود را بررسی كرده و آن‌ها را به آرامش دعوت كنید؛
• تنها در موارد ضروری از تلفن استفاده كنید؛
• لباس مناسب بپوشید؛
• كیف نجات(لوازم ضروری) را بردارید و به سمت مراكز تخلیه امن حركت كنید؛
• از خودرو استفاده نكنید.
3 ساعت پس از زلزله
• مراقب پس‌لرزه‌ها باشید؛
• رادیوی خود را برای آگاهی از وضعیّت اضطراری روشن نگه‌دارید؛
• با نیروهای امدادی همكاری كنید(از مداخله بی‌مورد خودداری كنید)؛
• از دیوارها و اجسام ناپایدار فاصله بگیرید؛
• مراقب كابل‌های برق رها شده و همچنین نشت گاز از لوله‌های شكسته شده باشید؛
• از انتشار شایعات پرهیز كنید؛
• از تردد و تجمّع غیرضروری در مسیرها، محل حادثه و مراكز امداد خودداری كنید.
3 روز پس از زلزله
• از آب و غذای خود استفاده كنید؛
• از ورود به مكان‌های آسیب‌دیده خودداری كنید؛
• به شایعات توجه نكنید؛ از خوردن و آشامیدن مواد غذایی غیرمطمئن پرهیز كنید؛
• در برقراری نظم و امنیت مشاركت كنید؛
• بهداشت فردی و گروهی را رعایت كنید.
تخلیه اضطراری
در شرایط خاصی ضروری است محل سكونت و یا كار خود را ترك كنید(تخلیه كنید) و تا رسیدن نیروهای امدادی به نقطه امنی بروید. شرایطی مانند:
• وقوع زلزله شدید و تخریب بخشی از منازل
• وقوع زلزله خفیف و احتمال وقوع زلزله بزرگ‌تر
• خطر آتش‌سوزی یا نشت گاز و مواد سمی
•
توصیه‌های ایمنی هنگام تخلیه اضطراری
• ضمن حفظ خونسردی و آرامش خود، دیگران را نیز به آرامش دعوت كنید.
• از هجوم به سمت درب‌های خروجی جداً خودداری كنید.
• از دویدن، ازدحام و فشار دادن به جمعیّت مقابل خود پرهیز كنید.
• حق تقدم تخلیه با مجروحان، كودكان، سالمندان و افراد آسیب‌پذیر است.
• از پنجره‌ها و وسایل غیر ثابت در محل فاصله بگیرید.
• از آسانسور استفاده نكنید.
• هنگام استفاده از پله‌های اضطراری، به نرده و حفاظ پله‌ها فشار وارد نكنید.
• هنگام خروج اگر كیف دستی دارید روی سرتان قرار دهید و گرنه دستان خود را روی سرتان قرار دهید.
• پس از خروج از مكان در محلی امن در محوطه پناه گرفته، ضمن حفظ خونسردی و آرامش منتظر دریافت توصیه‌های ایمنی از سوی مسئولین باشید.
• پس از تخلیه مكان، از بازگشت به داخل آن جهت نجات دیگران خودداری نمائید.
• پیش از ترك ساختمان، ضمن قطع شریان‌های حیاتی(گاز، آب و برق)، كیف نجات را همراه خود ببرید.
نكته:
• هنگام ورود به هر مكان، اطراف خود را به دقت بررسی كنید و عوامل خطرناك و همچنین عوامل مقابله با خطر(نظیر كپسول آتش‌نشانی، كیف كمك‌های اولیه و...) را شناسایی كنید.
• هنگام ورود، مسیرهای خروج را به دقت شناسایی كنید.
حمایت روانی
خودامدادی و دگرامدادی روانی در سوانح
در بحران‌ها، حوادث و سوانح بزرگ و فراگیر، علاوه‌بر مشكلات جسمی، مسائل روانی نیز بازماندگان و آسیب‌دیدگان، امدادگران و عموم مردم را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ به‌ویژه افرادی كه در محل سانحه حضور داشته‌اند اكثراً دچار درجاتی از اختلال روحی و روانی خواهند شد كه ممكن است تا پایان عمر اثرات آن، روان فرد و حتی زندگی وی را مختل كند.
برخورد صحیح با سوانح طبیعی و پیامدهای آن و رفتار مناسب با آسیب‌دیدگان می‌تواند شدت اختلالات روانی ناشی از سوانح را به حداقل برساند.
حمایت روانی
حمایت روانی فرآیندی است كه برای تأمین سلامت روانی آسیب‌دیدگان از سوانح انجام می‌گیرد تا به آن‌ها كمك كند به‌طور مؤثّر خود را با فشار‌های روانی ناشی از سوانح سازگار سازند و با افراد خانواده و محیط خود ارتباط برقرار كنند.
حمایت روانی پس از بحران معمولاً توسّط افراد زیر صورت گیرد:
• خانواده و همشهری‌ها و افراد دلسوز محلّه
• امدادگران، مددكاران و افراد دوره‌دیده محلّات
• افراد مجرب و مشاوران حرفه‌ای
به خاطر داشته باشیم:
• واكنش‌های روانی، پاسخ معمول و طبیعی به یك موقعیّت غیرعادی هستند.
• اصل اولیه و مهم بهداشت روانی در سوانح طبیعی، پرهیز از زدن برچسب بیماری به آسیب‌دیدگان و بازماندگان است.
• انتخاب واژه‌های صحیح و توجّه به تأثیر صحبت‌ها و كلمات بر آسیب‌دیدگان بسیار مهم است. از به‌كار بردن كلماتی كه تداعی‌كننده ناتوانی هستند باید خودداری كرد.
• ارائه حمایت‌های روانی به‌صورت گروهی بر روش انفرادی ترجیح دارد.
• مشاركت آسیب‌دیدگان در برنامه‌های روزمره زندگی اهمیّت ویژه‌ای دارد.
نكات مهم در حمایت‌های اولیه روانی برای آسیب‌دیدگان:
1. با آسیب‌دیدگان ارتباط صحیح و مؤثّر برقرار كنید ولی آن‌ها را به خود وابسته نكنید.
2. به افراد اطّلاعات صحیح بدهید و هرگز به آن‌ها دروغ نگویید. در مواردی كه از موضوعی اطّلاع ندارید، بگویید: نمی‌دانم.
3. عبارات كلیشه‌ای و تكراری مثل: غصه نخور، درست می‌شود و... را به كار نبرید.
4. افراد را از دیدن جنازه عزیزانشان محروم نكنید و در این خصوص ایشان را كمك و همراهی كنید.
5. در ابراز احساسات افراد به آن‌ها كمك كنید و بگذارید بر اساس فرهنگ و رسوم خود سوگواری و تخلیه روانی كنند.
6. افراد را به شركت در مراسم تشییع جنازه عزیزانشان و مواردی همچون نماز میّت ترغیب كنید.
7. استراحت شبانه ضروری است. با ایجاد محیط آرام، آسیب‌دیدگان را به آرامش ترغیب كنید.
8. برای آرامش بخشیدن به افراد، از باورهای دینی آن‌ها كمك بگیرید.
9. افراد را به اجبار از محل سكونتشان دور نكنید.
10. مانع تجمع داغ‌دیدگان نشوید.
11. آسیب‌دیدگان را به شركت در فعّالیت‌های اجتماعی، ورزشی، فرهنگی و بازسازی ترغیب كنید.
12. در صورت اطّلاع از پناه‌آوردن فردی به مواد مخدر، وی را از این كار منع و به تیم حمایت روانی معرّفی كنید.
13. در صورتی‌كه علائم اختلالات روانی شدید در فرد بروز كرد، حتماً او را به تیم حمایت روانی معرّفی نمایید.
از كودكان آسیب‌دیده چگونه حمایت كنیم
كودكان جز آسیب‌پذیرترین گروه‌های انسانی در زمان سوانح هستند، به‌ویژه اگر والدین خود را از دست داده باشند. در صورت عدم توجّه، سلامت جسمانی و روانی آن‌ها با خطر جدی مواجه خواهد شد.
• نیازهای اولیه كودكان از قبیل: آب، غذا و مراقبت‌های پزشكی را برآورده و تأمین كنید.
• علل وقوع سانحه(زلزله) را به زبان ساده برای كودك بیان كنید.
• اگر پدر یا مادر كودك فوت كرده‌اند، بستگان نزدیك از او حمایت كنند و از متعلّقات درگذشتگان مانند روسری، تسبیح و... كه كودك با آن‌ها آشناست در اختیار وی قرار گیرد.
• از تغییر جابه‌جایی مكرر و بی‌مورد محل زندگی كودكان به‌شدّت خودداری كنید.
• امكانات بازی و سرگرمی برای كودك فراهم كنید و سعی كنید او را شاد نگه‌دارید.
مراحل واكنش‌های روانی افراد پس از وقوع بحران و حمایت‌های روانی در هر محله
مرحله اول: تماس با استرس(ضربه روانی)
این مرحله معمولاً بلافاصله یا چند دقیقه پس از وقوع سوانح و بلایا بروز می‌كند و علائمی نظیر ترس و وحشت، بهت‌زدگی، گیجی و درماندگی را به دنبال دارد.
• این مرحله نیاز به اقدام خاصی ندارد و در اغلب موارد قبل از رسیدن هر كمكی به‌طور خود به خود پایان می‌پذیرد.
مرحله دوم: انكار
اغلب در دقایق و ساعات اولیه پس از وقوع بحران بروز می‌كند و در این مرحله فرد به دلیل تحمّل استرس زیاد و فشار روانی بیش از حد، تمام آنچه را اتفاق افتاده است را انكار می‌كند و حاضر به پذیرش اتّفاق رخ داده نیست. فرد مدام كلماتی در انكار وقوع حادثه بر زبان می‌آورد.
• در این مرحله باید در كنار فرد آسیب‌دیده حضور داشته باشید و او را تنها نگذارید. به هیچ وجه سعی در قانع كردن او نداشته باشید و با مراقبت جسمی، او را از آسیب‌های احتمالی محفوظ دارید.
مرحله سوم: قهرمان‌گرایی
این مرحله در ساعات یا روزهای اولیه وقوع بحران بروز می‌كند و افراد احساس می‌كنند باید كاری انجام دهند، با دیگران ارتباط برقرار می‌كنند و به‌طور داوطلبانه در امدادرسانی كمك می‌كنند.
همبستگی بالایی در بین مردم ایجاد می‌شود. مردم گذشت و ایثار زیادی از خود نشان می‌دهند و تا رسیدن نیروهای امدادی بسیاری از كارها را خود انجام می‌دهند. ممكن است افراد تا حدی گستاخانه عمل كنند و به موانع و قوانین اجرایی بی‌توجه و در عین حال تحریك‌پذیر شوند.
• رفتار آسیب‌دیدگان را باید به‌عنوان واكنش طبیعی آنان تلقی كرد و با هدایت هوشمندانه فعّالیت‌های آن‌ها را هدفمند نمود. مراقب آن‌ها باشید و ایشان را از انجام كارهای خطرناك باز دارید.
مرحله چهارم: فراموشی
یك هفته تا چند هفته بعد از حادثه بروز می‌كند و هم‌زمان با رسیدن نیروهای امدادی و توزیع اقلام امدادی، افراد احساس امیدواری می‌كنند و تا حد زیادی مصیبت‌ها و فراق‌ها را از یاد می‌برند و به‌طور موقّت حالت آرامش به آن‌ها دست می‌دهد.
• حمایت‌های روانی در این مرحله بسیار مؤثّر است و موجب سرعت یافتن بازگشت تعادل روانی و جلوگیری از اختلالات عاطفی شدید بعدی می‌شود و از ایجاد حس نفرت و بدبینی به دیگران در مراحل بعدی جلوگیری می‌كند.
مرحله پنجم: مواجهه با واقعیّت
معمولاً یك تا سه ماه پس از وقوع بحران بروز می‌كند. در این مرحله افراد به تدریج متوجّه وسعت خسارات و فقدان‌ها می‌شوند. از دست دادن روحیه، ناآرامی، احساس افسردگی، اضطراب، تحریك‌پذیری و احساس تنهایی شدید از علائم این مرحله است.
• ایجاد اعتماد به نفس و امید به بازماندگان و تلاش برای توزیع عادلانه امكانات از مهم‌ترین فعّالیت‌های حمایتی این مرحله محسوب می‌شود.
مرحله ششم: تجدید سازمان
در این مرحله كه 6 ماه تا یك سال پس از بحران بروز می‌كند، افراد آسیب‌دیده شروع به بازسازی روانی خود و تقویّت اعتماد به نفس می‌نمایند. در صورت عدم بازسازی، احساس ناراحتی و پرخاش و دشمنی درونی تا مدت زیادی در فرد باقی خواهد ماند.
•پاسخ‌گویی به نیازهای مردم و رفع بلاتكلیفی آن‌ها از سوی مسئولان و مشاركت‌دادن مردم در بازسازی، از فعّالیت‌های حمایت روانی این مرحله بشمار می‌رود.
