مدیركل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت ضمن تشریح برنامه‌های این وزارتخانه در خصوص تامین امنیت غذایی در كشور، وضعیت مصرف لبنیات در كشور را نامطلوب خواند.
دكتر احمد اسمعیل‌زاده با اشاره به شعار امسال روز جهانی غذا مبنی بر " آب زندگی است، آب غذاست، هیچكس را محروم نكنید"، گفت: یكی از اقدامات مدنظر دفتر ما این است كه ببینیم چگونه می‌توان ضایعات مواد غذایی را بویژه با تاكید بر ضایعات نان در كشور كاهش دهیم. زمانی كه به راهكارهای مرتبط با تامین امنیت غذایی می‌پردازیم بحث‌های متعددی وجود دارد كه یكی از مهم‌ترین آنها، بحث تولید است؛ كه آیا غذای كافی در كشور برای همه تولید می‌شود یا خیر؟ این مهم بر عهده وزارت صمت و وزارت جهاد كشاورزی است كه در بخش تولید غذا نقش دارند.
نقش تعیین‌كننده «قیمت» بر دسترسی به غذا
وی افزود: موضوع دیگر مرتبط با امنیت غذایی این است كه مواد غذایی از نظر قیمتی به گونه‌ای باشد كه به راحتی در دسترس مردم قرار گیرد كه این امر هم مربوط به وزارت صمت، سازمان حمایت از تولید كننده و مصرف كننده، وزارت رفاه و وزارت جهاد كشاورزی است. بحث مرتبط با وزارت بهداشت این است كه ببینیم آیا این غذا به صورت درستی مصرف می‌شود یا خیر؟ كه ما مرتبا در سیستم بهداشتی در حال ارزیابی مصرف هستیم تا ببینیم میزان مصرف مواد غذایی در كشور چگونه است، كدام غذا مفید و كدامیك غیرمفید است.
مصرف انرژی بیش از نیاز واقعی
اسمعیل‌زاده با تاكید بر اهمیت آموزش و افزایش سواد سلامت جامعه، اظهار كرد: در این زمینه آموزش هم می‌دهیم كه مردم بدانند اگر غذاهای تولید شده از نظر قیمتی هم مطلوب و در دسترس است، برای تهیه كدام یك هزینه كنند؟ از سوی دیگر ارزیابی سالانه مصرف در كشور هم انجام می‌شود كه بر همین اساس مشخص شده است كه مصرف انرژی و یا كربوهیدرات‌های تصفیه شده در كشور ما با وجود روند كاهشی سال‌های اخیر باز هم از نیاز مردم بیشتر است.
او تاكید كرد: در مورد روغن‌ها هم می‌دانیم كه نوع چربی مصرفی در جامعه مطلوب نیست؛ زیرا متاسفانه مقدار زیادی اسید چرب اشباع و اسید چرب ترانس مصرف می‌شود. در مورد مصرف لبنیات، میوه و سبزیجات نیز مصرف نسبت به نیاز كمتر است.
مكمل‌یاری با هدف برقراری امنیت غذایی
مدیركل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت با تاكید بر اهمیت بهینه كردن مصرف مواد غذایی، تصریح كرد: در این خصوص مرتب در حال آموزش گروه‌های مختلف جامعه هستیم تا هم نیاز بدن به اقلام غذایی تامین شود و هم بتوان از ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر پیشگیری كرد. در مواردی كه به این نتیجه برسیم كه مصرف مواد مغذی در جامعه كم است، از سایر برنامه‌ها كمك می‌گیریم كه امنیت غذایی در جامعه ایجاد شود. به عنوان مثال در مورد برخی ریزمغذی‌ها برنامه مكمل‌یاری را اجرا می‌كنیم كه بتوانیم مواد مغذی كه مردم از طریق مصرف مواد غذایی دریافت نمی‌كنند را از طریق مكمل‌ها به آنها برسانیم تا امنیت غذایی در سطح مطلوب خود برقرار باشد.
اهمیت افزایش كیفیت مواد غذایی و كاهش ضایعات غذا
وی با اشاره به آمار دورریز مواد غذایی، بیان كرد: در این راستا باید به سمت بهینه كردن شرایط برویم تا دور ریز به حداقلِ ممكن برسد. یك بحث ضایعات است و یك بحث دیگر این است كه از این ضایعات استفاده شود و صنعت غذا و وزارت كشاورزی، برنامه‌ریزی كند تا از ضایعات به نحو بهینه برای خوراك دام یا سایر مصارف استفاده كند. دغدغه ما این است كه كیفیت تولید مواد غذایی افزایش یابد و دور ریز كاهشی باشد.
آثار همه‌گیری كرونا بر تغذیه جامعه
اسمعیل‌زاده درباره تاثیر پاندمی كرونا بر بروز سوء تغذیه نیز بیان كرد: كشور ما هم مانند سایر نقاط جهان درگیر این پاندمی بود و طبیعتا در دوران كرونا تمام برنامه‌ها با یك ركود مواجه شد. یكی از اشكالاتی كه در برنامه‌های دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت در دوره كرونا اتفاق افتاد، بحث اختلال در آموزش‌ها بود چون ما خیلی از آموزش‌های خود را در مدارس، صنف‌ها و مراكز جمعی داشتیم و چون در دوره كرونا بحث قرنطینه پیش آمد، آموزش‌های ما به جامعه دچار اشكال شد.
وی با بیان اینكه البته كرونا توانسته یك حسن هم داشته باشد، اظهار كرد: حسن این بود كه مردم با اهمیت نقش تغذیه در تقویت سیستم ایمنی بدن آگاه شدند و متخصصین مردم را به سمت مصرف میوه و سبزیجات حاوی آنتی‌اكسیدان‌ها سوق دادند. متاسفانه در كشور ما میزان مصرف میوه و سبزی كم است اما چون در دوره كرونا مردم آگاه شدند كه اگر سیستم ایمنی بدن خود را به واسطه مصرف میوه‌ها و سبزیجات تقویت كنند احتمال ابتلا به كرونا در آنها كمتر می‌شود، در این زمینه یك اتفاق خوب رخ داد.
وی افزود: اثر دیگر كرونا بر برنامه‌های ما در برنامه مكمل‌یاری مشهود بود؛ این برنامه عمدتا از طریق مدارس اجرا می‌شد و مدارس هم غیرحضوری بودند و نتوانستیم برنامه مكمل‌یاری را در این زمینه به نحو احسن انجام دهیم هرچند همواره محدودیت اعتباری هم در این زمینه داشته‌ایم. از سوی دیگر افزایش قیمت مواد غذایی در دوره كرونا در تمام دنیا اتفاق افتاد و این امر دسترسی مردم به مواد غذایی مفید و مطلوب را كاهش داد.
مدیركل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، گفت: البته افزایش قیمت مواد غذایی در دوره كرونا مقداری دسترسی به مواد غذایی را محدود كرد و این سبب بروز اختلال در دریافت‌های غذایی مردم شد اما اكنون بعد از ایام كرونا خوشبختانه وضعیت نسبتا مطلوبی داریم.
وضعیت نامطلوب مصرف لبنیات در ایران
وی با اشاره به اینكه مصرف لبنیات در كشور ما مطلوب نیست، اظهار كرد: اگر بر اساس آمارهای جهانی نگاه كنید در كشورهای غربی مصرف لبنیات بسیار بالا است و همین موضوع هم گاهی باعث دردسر شده است كه به افزایش دریافت كالری دامن می‌زند؛ اما، مشكل در كشور ما این است كه مصرف لبنیات كم است.
ااسمعیل‌زاده با اشاره به اینكه نیاز به لبنیات در گروه‌های سنی مختلف از 2 تا 4 واحد متفاوت است، بیان كرد: لبنیات منبع غنی تامین كلسیم، پروتئین و ویتامین B2 است كه اگر از طریق لبنیات تامین نشود یا مجبور هستیم مكمل‌های غذایی دریافت كنیم و یا باید سایر مواد غذایی را در حد زیادی مصرف كنیم كه بتوانیم نیاز خود به این مواد را تامین كنیم.
برنامه‌ریزی ارتقای 25 درصدی مصرف لبنیات تا 1405
وی با تاكیدبر اینكه مصرف لبنیات در كشور ما متاسفانه به اندازه یك واحد در روز است، ادامه داد: این در حالی است كه نیاز ما در كشور مصرف روزانه دو تا سه واحد لبنیات است. این نیاز در كودكان و افراد سالمندی كه مبتلا به پوكی استخوان هستند و زنان باردار و شیرده اهمیت دو چندان دارد. امسال در وزارت بهداشت به منظور ارتقای مصرف لبنیات، برنامه افزایش مصرف لبنیات را تدوین كردیم كه با همكاری شورای عالی سلامت و امنیت غذایی پیش می‌رود. هدف نهایی این برنامه این است كه بتوانیم از سال1402 تا سال 1405 مصرف لبنیات را در كشور حداقل 25 درصد ارتقا دهیم. برای دستیابی به این هدف دو استراتژی انتخاب كردیم كه یكی آموزش و یكی افزایش دسترسی است.
اسمعیل‌زاده افزود: در بخش آموزش، هم در مدارس و هم در مراكز جمعی و رسانه‌ها از طریق شهرداری‌ها و ... اقدام می‌كنیم و با همكاری شورای عالی سلامت و امنیت غذایی دست به دست هم داده‌ایم تا بتوانیم اهمیت مصرف لبنیات را برای تمام گروه‌های سنی روشن كنیم تا مردم از هزینه‌هایی كه برای غذا می‌كنند، بخشی را به مصرف لبنیات اختصاص دهند. از سوی دیگر تاكید ما بر روی برقرار شدن برنامه شیر مدرسه است كه خوشبختانه با خبرهایی كه می‌رسد این برنامه هم امسال آرام آرام آغاز می‌شود.
تاكید ما این است كه شیر مدرسه به صورت پنج بار در هفته برای گروه‌های در حال رشد در مدارس توزیع شود كه فعلا با توجه به محدودیت اعتبار قرار است دو بار در هفته در مدارس آنهم با اولویت مناطق كم برخوردار و مدارس ابتدایی توزیع شود.
سرنوشت اجرای برنامه «شیرمدرسه»
او ادامه داد: تاكید ما این است كه شیر مدرسه به صورت پنج بار در هفته برای گروه‌های در حال رشد در مدارس توزیع شود كه فعلا با توجه به محدودیت اعتبار قرار است دو بار در هفته در مدارس آنهم با اولویت مناطق كم برخوردار و مدارس ابتدایی توزیع شود. خوشبختانه برنامه شیر مدرسه در برنامه هفتم توسعه هم دیده شده است كه سبب افزایش دسترسی به لبنیات می‌شود.
تاكید وزارت بهداشت بر مداخله بر قیمت لبنیات یا تخصیص یارانه دولتی
وی درخصوص اقداماتی كه برای افزایش دسترسی جامعه به لبنیات انجام شده است، توضیح داد: جلسات متعددی با وزارت رفاه، وزارت صمت، وزارت جهاد كشاورزی و ... داریم كه بتوانیم یا روی قیمت لبنیات مداخله‌ای داشته باشیم و یا اینكه بر روی تخصیص یارانه به لبنیات از طریق دولت كار كنیم. با توجه به مالیات‌هایی كه از كالاهای آسیب‌رسان گرفته می‌شود، دنبال این هستیم كه دولت مقداری از این مالیات را به مواد غذایی مفید برای سلامت از جمله لبنیات تخصیص دهد. این مهم هنوز اجرایی نشده است اما شدیدا بر این تصمیم تاكید داریم.
طب ایرانی مخالفتی با مصرف لبنیات ندارد
مدیركل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، تاكید كرد: یك بحث دیگری در مورد لبنیات در كشور بحث فضای مجازی و اطلاعات فضای مجازی و اختلافاتی است كه از دید طب ایرانی و حوزه تغذیه و نظام سلامت در این زمینه وجود دارد. ما با دوستان دفتر طب ایرانی و مكمل وزارت بهداشت هم جلساتی برگزار می‌كنیم كه بتوانیم یك "حقیقت‌نامه" به عنوان موضع واحد دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت و دفتر طب ایرانی منتشر كنیم كه مشخص شود ما در این زمینه اختلافی نداریم و هر دو دفتر بر مصرف لبنیات تاكید دارند.
كمبود ریزمغذی‌ها؛ مشكل كشورهای منطقه
او در خصوص وضعیت كمبود ریزمغذی‌ها نیز به ایسنا تصریح كرد: كمبود مواد مغذی یكی از شاخص‌هایی است كه بر مبنای آن، وجود یا عدم وجود امنیت غذایی در كشور بررسی می‌شود؛ البته كمبود ریزمغذی‌ها تنها محدود به كشور ما نیست و در خیلی از كشورهای منطقه این كمبود وجود دارد.
احتمال بازنگری در برنامه غنی‌سازی آراد و تقویت مكمل‌یاری
وی با اشاره به اینكه وزارت بهداشت در راستای دستیابی به امنیت غذایی برنامه‌های متعددی دارد، گفت: كمبودهای شایعی كه در كشورهای منطقه وجود دارد عمدتا مربوط به كمبود آهن و كمبود ویتامین D است كه در كشور ما هم وجود دارد و با وجود برنامه غنی‌سازی آرد با آهن و اسیدفولیك و همینطور برنامه مكمل‌یاری كه در شبكه داریم هنوز این كمبودها ریشه‌كن نشده است. تلاش ما این است كه با بازنگری برنامه غنی‌سازی آرد و تقویت برنامه مكمل‌یاری بتوانیم آمار كمبودها در كشور را كمتر كنیم.
عدم تخمیر نان متهم اصلی كمبود "روی" در كشور
وی با اشاره به موضوع كمبود روی در كشور، اظهار كرد: كمبود روی برای اولین بار در دنیا از ایران و مصر گزارش شده است و این كمبود هنوز هم در كشور وجود دارد كه دلیل اصلی آن عدم تخمیر نان است؛ در واقع نانوایی‌ها نمی‌گذارند خمیر نان تخمیر شود تا اسید موجود در آن تجزیه شود؛ این اسید عامل عمده مهار كننده جذب روی از مواد غذایی است كه یكی از دلایل كمبود روی در كشور هم همین است. ما برنامه‌هایی را برای بهبود كیفیت نان در كشور داریم كه اگر این برنامه اتفاق افتد به ما كمك می‌كند كه كمبود روی را اصلاح كنیم. هرچند در بازنگری برنامه مكمل‌یاری قصد داریم ارائه مكمل روی را هم در برنامه‌های خود داشته باشیم كه اطلاعات آن متعاقبا اعلام می‌شود.
نانوایی‌ها نمی‌گذارند خمیر نان تخمیر شود تا اسید موجود در آن تجزیه شود؛ این اسید عامل عمده مهار كننده جذب روی از مواد غذایی است كه یكی از دلایل كمبود روی در كشور هم همین است
وی افزود: ما علاوه بر كمبود آهن، ویتامین D و روی، در برخی مناطق و استان‌های كم برخوردار كشور كمبود ویتامین A را هم شاهد هستیم كه به همین دلیل اكنون در 33 دانشگاه علوم پزشكی كشور برای كودكان 2 تا 5 سال، مكمل‌یاری با مگادوز ویتامین A را انجام می‌دهیم كه ان‌شاءالله این طرح به كل كشور گسترش یابد تا كمبود این ویتامین هم در كشور ریشه‌كن شود.
ادغام نظام مراقبت از غذا و تغذیه در شبكه بهداشت
مدیركل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت با اشاره به اهمیت رصد دقیق نتیجه مداخلات تغذیه‌ای، اظهار كرد: در این راستا قصد داریم نظام مراقبت از غذا و تغذیه را در نظام شبكه ادغام كنیم؛ در واقع از این پس ما سال به سال این آمار مربوط به ارزیابی ریزمغذی‌ها را در كشور در افرادی كه به شبكه بهداشتی مراجعه كنند، خواهیم داشت. همینطور برنامه‌های 7 الی 10 سال یكبار مربوط به پایش كلی وضعیت غذا، تغذیه و امنیت غذایی در كشور هم تدوین شده است كه ان‌شاءالله از سال بعد اجرایی می‌شود.
وی افزود: این برنامه در یك جمعیت به نمایندگی از كل كشور وضعیت را به ما خواهد داد و تلفیق برنامه نظام مراقبت از تغذیه و پایش وزارت بهداشت یك تصویر روشنی از وضعیت كلی ریزمغذی‌ها در كشور به ما خواهد داد و مشخص می‌شود كه مداخلاتی كه وزارت بهداشت در این زمینه با همكاری سایر دستگاه ها انجام می‌دهد چقدر موثر است و آیا این برنامه‌ها نیاز به اصلاح و تغییر دارند یا خیر؟
وضعیت اجرای برنامه بسته امنیت غذایی
وی با بیان اینكه تمام برنامه‌های وزارت بهداشت در حوزه تغذیه با اولویت هشت استان انجام می‌شود كه ان‌شاءالله ناامنی غذایی آنها كمتر شود، در مورد بسته امنیت غذایی (باغ) نیز توضیح داد: این برنامه سال‌ها قبل در دفتر بهبود تغذیه تدوین شد و در شورای عالی سلامت و امنیت غذایی مصوبه اولیه را گرفته است اما برای اجرایی شدن برنامه «باغ»، وزارت بهداشت تنها یك قسمت از ماجرا بود؛ چراكه مقرر شده بود تا همكاری بین بخشی بویژه در حوزه وزارت كشور، فرمانداری‌ها و شهرداری‌ها انجام شود كه این بسته با اولویت استان‌های كمتر برخوردار اجرایی شود، اما این اتفاق به درستی رقم نخورد.
وی افزود: این برنامه پس از تدوین در دو استان به صورت پایلوت اجرایی شده است و برایمان مشخص شد كه این برنامه مفید است. اجزای اصلی كه در برنامه «باغ» دیده شد این بود كه اقدام به توانمندسازی خانوارهای استان‌های ناامن غذایی كنیم. در واقع علت اصلی ناامنی غذایی در تمام دنیا از جمله كشور ما فقر، بیكاری و نداشتن درآمد است كه این موضوع معمولا در خانوارهای فقیر اتفاق می‌افتد و یكی از اهداف اصلی برنامه «باغ»، توانمندسازی خانوارها بویژه خانوارهایی است كه سرپرست آنها زنان هستند.
نقش اشتغال‌زایی در برقراری امنیت غذایی
مدیركل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، تاكید كرد: باید بتوان با ایجاد اشتغال به فكر درآمدزایی برای این افراد بود و از سمت دیگر وزارت بهداشت این خانواده‌ها را آموش دهد كه بدانند درآمد خود را برای كدام مواد غذایی و مكمل‌ها هزینه كنند تا امنیت غذایی برقرار شود. اجرای آزمایشی این برنامه موفقیت آمیز بود و ما بر اساس سند دانش بنیان امنیت غذایی به دنبال تداوم اجرای آن هستیم.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینكه سند دانش‌بنیان تغذیه و امنیت غذایی امسال مصوب و ابلاغ شده است، افزود: اجرا ی برنامه «باغ» در دل این سند دیده شده است؛ بنابراین دیگر چیزی تحت عنوان برنامه «باغ» وجود نخواهد داشت اما، سند دانش‌بنیان تغذیه و امنیت غذایی، اهداف آن برنامه را هم دنبال می‌كند.
اهمیت جلوگیری از سوءتغذیه در كودكان و مادران باردار
مدیركل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت درباره برنامه‌های وزارت بهداشت برای جلوگیری از سوءتغذیه كودكان و مادران باردار، توضیح داد: یك برنامه حمایتی از كودكان مبتلا به سوءتغذیه و مادران باردار و شیردهی كه بر اساس معیارهای ما دچار سوءتغذیه هستند، داریم. این برنامه در سال‌های قبل با همكاری كمیته امداد امام خمینی(ره) و بنیاد علوی در كشور در حال اجرا بود.
افزایش 10 برابری بودجه حمایت از كودكان مبتلا به سوءتغذیه
وی افزود: اتفاق خوبی كه با پیگیری‌های وزارت بهداشت اجرایی شده، این است كه سازمان برنامه و بودجه برای سال جاری، بودجه این برنامه را تقریبا 10 برابر افزایش داده است و این بودجه در اختیار وزارت رفاه قرار گرفته است. به دنبال این اتفاق از اول شهریور ماه امسال، برای كودكان مبتلا به سوءتغذیه در دهك‌های درآمدی یك تا 7 (سنین زیر 5 سال) در كشور بن كارت‌هایی در نظر گرفته شده است. نقش وزارت بهداشت در اجرای این برنامه، شناسایی كودكان مبتلا به سوءتغذیه در نقاط مختلف كشور و ارائه اطلاعات آنها به وزارت رفاه است. این برنامه طی سالیان آتی می‌تواند در راستای تامین امنیت مواد غذایی و ریشه‌كن شدن سوءتغذیه كمك كننده باشد.
او با اشاره به اینكه یكی از تاكیدات این برنامه پیگیری آن است، بیان كرد: با تخصیص اعتبار برای این برنامه باید ارزشیابی آن هم اتفاق بی‌افتد یعنی كودكانی كه ذیل برنامه خدمت دریافت می‌كنند ارزیابی می‌شوند كه ببینیم آیا وضعیت تغذیه آنها در حال بهبود است یا خیر؟ اگر تا پایان سال در وضعیت تغذیه این كودكان شاهد تغییر باشیم، اعتبارات این برنامه در سال‌های آتی بیشتر می‌شود تا بتوانیم سوءتغذیه را در كشور ریشه كن كنیم.
از اول شهریور امسال برای كودكان دچار سوءتغذیه در دهك‌های درآمدی یك تا 7 (سنین زیر 5 سال) در كشور بن كارت‌هایی درنظر گرفته شده است.
وضعیت تربیت دانشجویان تغذیه
وی بیان كرد: یكی از كارهایی كه در حوزه بهداشت انجام می‌دهیم بهره‌گیری از پتانسیل دانشگاه‌ها در اجرای برنامه‌های بهداشتی است. در بحث درمان، ادغام خوبی اتفاق افتاده است و دانشجویان در فیلد، آموزش می‌بینند؛ در بحث بهداشت هم این ادغام اتفاق افتاده است، اما پررنگ نیست. از زمان حضور در دفتر تغذیه در حال تلاش هستیم تا ادغام را به معنای واقعی كلمه انجام دهیم. در بحث بهداشت نیز به دنبال این هستیم كه تربیت دانشجویان تغذیه را در كل كشور به فیلد بهداشت سوق دهیم. ما اولویت‌های تحقیقاتی خود را اعلام كردیم تا دانشگاه‌ها كمك كنند.
اخذ مجوز جذب كارشناسان تغذیه در برنامه پزشك خانواده
اسمعیل‌زاده در پایان یكی دیگر از موفقیت‌های پر رنگ دفتر بهبود تغذیه در سال جاری را اخذ مجوز جذب كارشناس تغذیه در برنامه پزشك خانواده عنوان كرد و افزود: با همكاری سازمان بیمه سلامت و معاونت پیشگیری آن سازمان، خوشبختانه برای اولین بار مجوز جذب حدود 400 كارشناس تغذیه در برنامه پزشك خانواده روستایی اخذ شده كه با جذب این كارشناسنان تغذیه در این برنامه، خدمت رسانی در مناطق روستایی كشور از جانب كارشناسان تغذیه با قدرت ادامه خواهد یافت تا در سال‌های آتی در بهبود وضعیت تغذیه كشور و پیشگیری از بیماری‌ها گام موثری برداشته شود.
