نكات كلیدی تهویه فضاهای بسته و كاهش انتقال كرونا

یك متخصص بهداشت حرفه‌ای با بیان اینكه راه انتقال كووید 19 از طریق هوا و یا انتقال هوابرد آن به تایید رسیده است؛ با تاكید بر نقش كلیدی تهویه مناسب در كاهش احتمال انتقال بیماری؛ نكاتی را در رابطه با چگونگی تهویه در محیط‌های بسته مختلف همچون ادارات، منازل، بیمارستان‌ها و وسایل حمل و نقل عمومی؛ به خصوص در فصول سرد سال مطرح كرد.

دكتر سمیه فرهنگ دهقان عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی د، با بیان اینكه سایز ذرات منتشر شده در بیماری‌های عفونی همچون كووید بر قابلیت ماندگاری و معلق ماندن ویروس در هوا تأثیرگذار است، گفت: در بیماری‌های تنفسی مصطلح است كه ذرات بین 5 تا 10 میكرون را قطرات تنفسی و ذرات كوچكتر از 5 میكرون را آئروسل (هواسل) نامگذاری می‌كنند. در این خصوص اتفاق نظر وجود دارد كه سرفه، عطسه كردن، فریاد زدن، آواز خواندن و حتی صحبت كردن تركیبی از قطرات تنفسی و آئروسل را در گستره وسیعی از نظر اندازه منتشر می‌كنند.

وی ادامه داد: پیش بینی می‌شود كه آئروسل‌ها در هوا ماندگارتر و عامل اصلی انتقال ویروس از طریق هوا باشند، در حالیكه قطرات درشت‌تر به خصوص ذرات بزرگ‌تر از 30 میكرون طی مدت زمان كوتاه‌تری ته‌نشین می‌شوند، البته قطرات 5 تا 10 میكرون كه در رده قطرات تنفسی هستند به دلیل داشتن رفتارهای پیچیده‌ و عدم قطعیت در خصوص مدت زمان ماندگاری در هوا، اقدامات مرتبط با هوابرد بودن ویروس را سخت‌تر كرده‌اند.

چهار مداخله غیر دارویی برای كاهش انتقال كووید 19

معاون مركز تحقیقات كنترل عوامل زیان‌آور محیط و كار با اشاره به نكاتی جهت كاهش انتقال هوابرد كووید 19 در فضاهای بسته، عنوان كرد: كنترل منابع انتقال كووید 19 مانند قرنطینه افراد مبتلا، انجام اقدامات كنترل مهندسی به شكل استفاده از سیستم‌های تهویه مكانیكی(مانند سیستم‌های تهویه مطبوع-HVAC) و استفاده از تهویه طبیعی (مانند باز نمودن درب و پنجره)، انجام اقدامات كنترلی مدیریتی مانند محدود كردن تعداد افراد و مدت زمان حضور آنها در محیط‌های بسته و نوع رفتارحفاظتی افراد مانند فاصله‌گذاری فیزیكی، رعایت بهداشت دست و استفاده از ماسك‌های تنفسی جهت كاهش انتقال كووید 19 در محیط‌های بسته مؤثر است.

این متخصص بهداشت حرفه‌ای با بیان اینكه تهویه به معنای تبادل هوا بین محیط داخل و بیرون بوده و در دو نوع طبیعی و مكانیكی انجام می‌شود، توضیح داد: با تهویه مناسب، كیفیت هوای داخل با تزریق هوای تازه بیرون افزایش پیدا كرده و آسایش گرمایی (از نقطه نظر دما، رطوبت، سرعت و جهت حركت هوا) در محیط بسته به گونه‌ای مطبوع، ایجاد می‌شود.

وی ادامه داد: بر این اساس، در تهویه طبیعی، تبادل هوا از طریق راه‌های ورودی مثل درب‌ها، پنجره‌ها، دودكش‌ها و ونتیلاتورهایی كه اخیرا در برخی ساختمان‌های جدید به كار گرفته شده، به دلیل وزش باد، نیروهای شناوری حرارتی یا اختلاف دمای محیط داخل و بیرون محقق می‌شود.

به گفته وی، در تهویه مكانیكی محیط‌های بسته نیز از وسایل كمكی دارای نقش حیاتی در تسریع جابجایی هوا تحت عنوان هواكش یا فن استفاده می‌شود كه به طور مستقیم بر روی دیوار یا سقف یا به طور غیرمستقیم در سیستم كانال‌كشی ساختمانی، ‌ بكار گرفته می‌شوند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینكه هر دو نوع فن‌های دمنده و مكنده در كنترل كووید 19 مهم و اثرگذار هستند، توضیح داد: فن‌های دمنده هوای تمیز بیرون یا هوای فراوری شده در یونیت‌های تصفیه هوا را به محیط داخل تزریق كرده و فن‌های مكنده هوای آلوده محیط داخل را به بیرون می‌فرستند.

نحوه تهویه هوا در بیمارستان‌ها جهت كاهش آلودگی ویروس

فرهنگ با تاكید بر اینكه سیستم تهویه مناسب در بیمارستان‌ها به خصوص در بخش‌های با ریسك بالا می‌تواند بر كاهش آلودگی اثر قابل توجهی داشته باشد، گفت: در بخش‌هایی مثل ICU كه بخش مراقبت‌های ویژه از بیماران كووید 19 است با ایجاد فشار منفی (حداقل اختلاف 2.5پاسكال نسبت به محیط اطراف) از طریق برقراری نسبت مناسب مكش هوای آلوده و دمش هوای تمیز، می‌توان تا حد زیادی از انتقال هوای این بخش‌ها به محیط‌های اطراف جلوگیری كرد.

وی با بیان اینكه هوا تمایل دارد از محیط پر فشار به كم فشار حركت كند، گفت: بنابراین با حفظ این شرایط، ممكن است از اتاق‌های مجاور به محیط‌های بستری بیماران كووید 19 هوا ورود پیدا كند اما بر عكس آن اتفاق نمی‌افتد و این موضوع در كاهش انتقال ویروس موثر است. همچنین برای ایجاد تهویه مناسب محل‌های نگهداری این بیماران، می‌توان از سیستم‌های تهویه هیبریدی یا تركیبی از سیستم تهویه مطبوع مكانیكی و سیستم تهویه طبیعی با توجه به شرایط استفاده كرد، كه البته با توجه به برودت هوا درفصول سرد سال، نقش تهویه طبیعی به مراتب كمرنگ‌تر خواهد شد و این موضوع اهمیت عملكرد مناسب تهویه مكانیكی را در غیاب تهویه طبیعی بسیار پررنگ‌تر می‌كند.

شاخص ارزیابی عملكرد سیستم تهویه طبیعی و مكانیكی

این عضو هیات علمی دانشگاه با بیان اینكه عملكرد سیستم تهویه طبیعی و مكانیكی با سه شاخص كلی نرخ تهویه، الگوی حركت هوا و نحوه توزیع آن ارزیابی می‌شود، توضیح داد: نرخ تهویه با مقدار هوای بیرون كه در فضای داخل تامین می‌شود ارتباط دارد (برای بخش‌های بستری بیماران این مقدار، حداقل 80 لیتر در ثانیه به ازای هر بیمار است)؛ توصیه می‌شود طراحی و جانمایی دریچه‌های توزیع هوا، به گونه‌ای باشد كه جهت ورود و حركت هوا در فضایی كه بیمار در آن قرار دارد، از مناطق تمیز به سمت مناطقی با هوای كثیف باشد و دریچه‌هایی كه به منظور ورود هوای تمیز و تازه به داخل تعبیه شده از لحاظ تعداد و موقعیت قرارگیری باید به نحوی باشند كه به طور مؤثر به توزیع یكنواخت هوای تازه تزریق شده و جابجایی آن با هوای داخل كمك كند.

این متخصص بهداشت حرفه‌ای همچنین با اشاره به عوامل اثرگذار بر مقدار مناسب هوای بیرونی كه باید وارد محیط داخل شود، اظهار كرد: تعداد دفعات تعویض هوا در ساعت (ACH) كه به راحتی برای تهویه مكانیكی و تهویه طبیعی قابل محاسبه است، در این خصوص نقش بسزایی دارد. حجم هوای بیرونی كه در واحد زمان به فضای داخل فرستاده می‌شود، حجم اتاقی كه به عنوان محیط داخل در نظر گرفته می‌شود، اختلاف دمای محیط داخل و بیرون، تعداد افراد حاضر در محیط (و بعضاً مرحله پیشرفت بیماری در مبتلایان) و نرخ هوای مكش شده به سمت بیرون؛ می‌توانند برای محاسبه ACH در تهویه مكانیكی و طبیعی قابل توجه باشند. در منابع علمی این طور اشاره شده است برای كنترل انتقال هوابرد عوامل بیماری‌زا، حداقل تعداد دفعات تعویض هوا در ساعت، 15 بار می‌باشد.

فرهنگ با بیان اینكه بیمارستان‌ها و ساختمان‌های مجهز به سیستم‌های تهویه مطبوع-HVAC با عملكرد مناسب، در فصول سرد سال برای كنترل انتقال هوابرد این ویروس، دردسرهای كمتری دارند، اظهار كرد: این سیستم‌ها هوای برگشتی از داخل بخش‌ها را از یونیت‌های تصفیه هوا مجهز به فیلترهای با كارایی بالا عبور می‌دهند و به طور كلی هوای پاك برگشتی متشكل از هوای داخل و هوای تازه بیرون را به محیط داخل تزریق می‌كنند و در این سیستم‌ها معمولاً استانداردهای كیفیت هوا رعایت می‌شود.

نكات مهم تهویه هوا در منازل مسكونی و محیط‌های اداری

فرهنگ در رابطه با نحوه تهویه و كنترل انتقال هوابرد كووید 19 در محیط‌های بسته‌ای كه مجهز به سیستم‌های تهویه مطبوع نیستند و در فصول سرد برای گرم‌كردن محیط از بخاری، شومینه یا رادیاتور استفاده می‌كنند، گفت: برای بحث جابه‌جایی هوا در این محیط‌ها ناچار هستیم از تهویه طبیعی بیشتر استفاده كنیم و با باز كردن درب و پنجره، یا پنجره‌های رو به روی هم به صورت همزمان در ساعت‌های مشخصی از روز به افزایش كیفیت هوا و كاهش احتمال انتقال بیماری كمك كنیم.

وی افزود: به دلیل متفاوت بودن شرایط محیط‌های اینچنینی از نقطه نظر تعداد درب‌ها و پنجره‌ها، موقعیت پنجره‌ها نسبت به یكدیگر، دمای هوا، وزش باد، تعداد افراد ساكن در محیط و افراد در رفت‌وآمد، بیمار و یا ناقل بودن آن‌ها به كووید 19، نمی‌توان عدد مشخص و دقیقی را برای مدت زمان تهویه مناسب در نظر گرفت. با این حال توصیه می‌شود به خصوص در محیط‌های پر رفت و آمد، در طول روز به ازای هر ساعت چند مرتبه پنجره‌های رو به روی هم باز شود تا تبادل هوا اتفاق افتد؛ باز بودن درب و پنجره به صورت همزمان برای بهره‌وری كامل از سیستم تهویه طبیعی بسیار تعیین كننده است، در این خصوص بهره‌گیری از حدود توصیه شده و استاندارد تعداد دفعات تعویض هوا می‌تواند راهنمای مناسبی باشد. اگرچه به عنوان روش جایگزین استفاده از تهویه طبیعی در فصول سرد، در حال حاضر یونیت‌های پرتابل تصفیه هوا مجهز به فیلتر هپا و لامپ‌های UV و یا دستگاه‌های پلاسما برای پاكسازی و ضد عفونی كردن هوای محیط‌های بسته به بازار معرفی شده‌اند، ولیكن با توجه به بحث رهایش رادیكال‌های آزاد و ازون، لازم است در بكارگیری از آنها جانب احتیاط بعمل آید.

راه‌كارهایی جهت كاهش انتقال بیماری در سیستم‌های حمل و نقل عمومی

این عضو هیات علمی با تاكید بر اینكه به هنگام استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی همه افراد باید اصول حفاظت فردی یعنی پوشش ماسك مناسب و فاصله‌گذاری فیزیكی را رعایت كنند، گفت: افراد سعی كنند تا جای ممكن از سیستم‌های حمل و نقل عمومی استفاده نكنند ولی اگر ناچار به استفاده بودند حتما از تجهیزات حفاظت فردی مثل ماسك و دستكش و رعایت بهداشت دست بهره ببرند؛ همچنین اكیدا توصیه می‌شود، فرد مبتلا و دارای علایم برای حفظ سلامتی سایر افراد جامعه نباید در این محیط‌ها حاضر شوند.

این متخصص بهداشت حرفه‌ای با اشاره به اقدامات كنترلی مدیریتی و مهندسی در سیستم‌های حمل و نقل عمومی مانند اتوبوس كه با هدف ایزوله كردن راننده و مردم از خطر ابتلا صورت می‌گیرد، گفت: با الكترونیكی كردن نحوه پرداخت و كاهش مواجهه بین راننده و مسافر، در نظر گرفتن فضای مجزا برای راننده، حفظ فاصله گذاری فیزیكی حداقل حدود 1.8 متر، در دسترس قرار گرفتن الكل 60 درصد در فواصل مساوی داخل این سیستم‌ها، استفاده از دریچه‌های هوا در فواصل مناسب برای خروج هوای داخل و وارد كردن هوای تازه به داخل، امكان باز كردن در و پنجره‌ها برای كاهش انتقال هوابرد كووید 19 اثرگذار است.

فرهنگ با تاكید بر اینكه با آموزش و اطلاع رسانی صحیح در خصوص راه‌های انتقال و پیشگیری از این بیماری می‌توان به كاهش انتقال بیماری كمك كرد، ادامه داد: برای تصفیه هوا در محیط‌های بسته به خصوص در اتوبوس‌ها كه فضای محدودتری دارند، می‌توان از وسایل كمكی مانند یونیت‌های پرتابل تصفیه هوا استفاده كرد اما باید توجه داشت كه این یونیت‌ها را به عنوان تنها راه پاكسازی هوا در نظر نگیریم. در خصوص وسایل حمل و نقل عمومی مانند مترو كه عملا امكان استفاده از تهویه طبیعی در آن وجود ندارد، توجه به نرخ تهویه به ازای هر مسافر، تعداد دفعات استاندارد تعویض هوا و ضدعفونی و تصفیه هوای بازگشتی به داخل واگن‌ها حائز اهمیت است.

این عضو هیات علمی دانشگاه در پایان با اشاره به چهار روش كنترلی برای كاهش انتقال هوابرد كووید 19، گفت: اصلی‌ترین نكته‌ این است كه افراد دارای علائم مرتبط با كووید 19 به هیچ عنوان همراه سایر افراد سالم در محیط‌های بسته حاضر نشوند و تا حد ممكن حضور افراد سالم در این محیط‌ها محدود شود. همچنین به رعایت مسائل حفاظت فردی مانند استفاده از ماسك‌های تنفسی و فاصله گذاری فیزیكی توجه بیشتری شود.