در دوران شیوع كرونا اضطراب و ترس از ابتلا به این ویروس مهلك، روح و روان بسیاری را می‌آزارد.
كرونا كه به دنیا آمد، با خود علاوه بر علائم و عوارض جسمی، مشكلات روحی و روانی ناشی از ترس و اضطراب ابتلا به خود را هم ایجاد كرده است.
استرس مداوم و در بسیاری اوقات بروز اضطراب آزار دهنده در تمام سنین گریبانگیر افراد زیادی در جامعه شده و در كنار بروز این فشارهای روانی، والدین نیز همواره نگران سلامتی فرزندان خود هستند.
به عبارت بهتر استرس و اضطراب ناشی از پاندمی كرنا در دنیا هركس را به طریقی درگیر خود كرده است. یكی دچار افراط و وسواس زیاد و ترس ناشی از ابتلا شده و افراط گونه مسائل توصیه شده را رعایت می‌كند و برخی نیز بی خیال موضوع شده و به هیچ قیمتی حاضر به رعایت پروتكل‌ها نمی‌شوند.
بر اساس مطالعات داخل و به ویژه در خارج از كشور نشان داده شده كه در سال جاری میلادی، اختلالات روانی 2.5 تا 3 برابر افزایش پیدا كرده است. البته این‌موضوع طبیعی است؛چراكه ویروس كرونا ناشناخته بوده و هنوز واكسنی ندارد و ما در مقابله با این خطر جدی قرار داریم و طبیعی است كه درصد زیادی از جمعیت را تحت‌تأثیر داده است. در ایران نیز طی تحقیقاتی كه صورت گرفته اختلالات روان‌شناختی در سطح بالاتری از حالت حد طبیعی است.
اختلالات روان‌شناختی استرس، ترس، اضطراب و نشانه‌های افسردگی و نگرانی شدید در بین خانواده‌های كادر درمانی گزارش شده است. نتایج مطالعه بر روی خانواده 822 نفر از كادر درمان در چین نشان داده كه شاخص اضطراب با 34 درصد و نشانه‌های افسردگی با 30 درصد بیشترین نشانه‌های اختلال روانی در بین آنها بوده است.
*اثر نامطلوب كرونا بر روان دانش‌آموزان
پژوهش‌ها نشان داده كه تعطیلی مدارس و قرنطینه كردن خانگی بر سلامت جسم و روان كودكان و نوجوانان تاثیر گذاشته است. محرك‌های استرس‌زا در منزل مانند ترس طولانی مدت، ماندن زیاد در خانه، افكار ناخوشایند و كسالت؛ كمبود ارتباط با دوستان و معلمان، كمبود فضای مناسب در منزل، مشكلات مالی و اقتصادی خانواده به ویژه در دهك‌های پایین جامعه می‌تواند اثر ماندگاری بر سلامت جسم و روان دانش‌آموزان داشته باشد.
بر اساس مطالعه‌ای میزان استرس پس از سانحه در كودكان قرنطینه شده 4 برابر كودكان غیر قرنطینه است؛ بنابراین این افراد بیشتر درگیر اختلال استرس حاد، اختلال سازگاری و سوگ می‌شوند.
همچنین نتیجه مطالعه‌ای در چین بر روی 7000 دانشجو نشان داده كه 25 درصد آنها اضطراب را تجربه كردند. دلایل ایجاد این اضطراب ناظر بر ترس از آینده تحصیلی و شغلی و كاهش ارتباطات و تاخیر در فارغ التحصیلی و ورود به بازار كار و ... بوده است.
ترس از ابتلا به بیماری، وضعیت آینده شغلی و منابع درآمدزایی، دوران طولانی قرنطینه موجب شده تا اختلال خواب، افزایش اضطراب و اختلال استرس پس از سانحه نیز در این دسته افراد نیز گزارش شود.
آسیب روان‌شناختی افراد قرنطینه بر حسب مطالعات انجام شده بیشتر مربوط به اختلال هیجان، خستگی، افسردگی، استرس، كاهش خلق؛ تحریك پذیری، بی خوابی، كاهش توجه، اختلال استرس پس از سانحه (به ویژه در كودكان)، خشم و كرختی عاطفی و كاهش توانایی تصمیم‌گیری بوده است.
عاطفه قنبری، روانپزشك و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی ایران در پاسخ به این پرسش كه «آیا بیماری كرونا می‌تواند موجب تشدید وضعیت بیماران اعصاب و روان شود؟»،گفت: بله كرونا و شرایط حاصل از آن می‌تواند روی وضعیت روان‌شناختی بیماران روانپزشكی تأثیر گذارد.
وی با اشاره به چگونگی تأثیر این بیماری بر سیستم عصبی، افزود: اولا شرایطی كه در شیوع كرونا ایجاد میشود، این است كه روابط اجتماعی افراد باید محدود تر باشد و محدودیت‌های اجتماعی كه برای جلوگیری از انتقال ویروس بكار می‌رود؛ مثل بیشتر در خانه ماندن و كمتر در بیرون رفتن، ارتباط كمتر با بقیه افراد و انزوا، باعث بدتر شدن شرایط روانپزشكی افراد میشود.
این عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی ایران بیان داشت: افرادی كه مستعد بیماری‌های روانپزشكی هستند، سابقه این اختلالات را دارند و یا در حال حاضر یك اختلال كنترل شده یا نشده دارند، به این انزوا بیشتر حساس هستند؛چراكه انزوا باعث تشدید علائم خلقی میشود و افسردگی و اختلال دو قطبی را بدتر كرده و علائم اضطرابی را بیشتر كند.
قنبری یادآور شد: از طرفی این شرایط جدیدی كه حاكم شده باعث شده است برخی افراد اختلال خواب پیدا كنند؛ چون بیشتر كلاس‌های درس آنلاین شده و دوركاری رواج پیدا كرده و اگر فردی قبلا می‌توانست ورزش كرده و باشگاهی می‌رفت، اكنون نمی‌تواند برود؛ در نتیجه این باعث میشود سیكل خواب و بیداری افراد دچار تغییر شود؛ یعنی بجای اینكه شبها بخوابد، روزها می‌خوابد و این تغییر سیكل خواب و بیداری باعث میشود افراد را مستعد ابتلا به اختلالات روان پزشكی یا شعله ورشدن علائم قبلی كند.
این روانپزشك خاطرنشان كرد: اثر دیگر اینكه دسترسی به درمان بیمارها محدودتر شده و افراد نگران هستند تا با مراجعه به مطب‌ها و درمانگاهها به كرونا مبتلا شوند و این باعث میشود كمتر به پزشك شان به صورت مرتب مراجعه كنند و ویزیت لازم را انجام ندهند.
وی اضافه كرد:در چنین شرایطی شاید داروهای مصرفی خود را سرخورد تمدید یا قطع كند. این عدم دسترسی به خدمات پزشكی به خاطر نگرانی از ابتلا به كرونا باعث میشود این بیماران در معرض عود بیماری قرار گیرند و مشكل ساز میشود.
قنبری با اشاره به استرس و اضطراب ناشی از شیوع كرونا در افراد مختلف، بیان داشت: افراد هر روز اخبار ناگواری می شوند و حتی اگر خودشان نیز نخواهند اخبار را دنبال كنند، وقتی تلویزیون را روشن می‌كنند، به صورت مداوم در خصوص تعداد مبتلایان و مرگ و میر زیر نویس میشود؛ این خبرهای ناگوار به صورت بمباران خبری فرد را بمباران می‌كند و این باعث بدتر شدن فردی میشود كه خود مستعد اختلالات روانی است.
این روانپزشك خاطرنشان كرد:این موضوع باعث میشود اضطراب فرد را تشدید كند؛ حتی ممكن است افراد دچار وسواس شوند و به جز این اخبار كه به صورت غیر ارادی از تلوزیون ببینند، مدام شبكه‌های اجتماعی را دنبال كنند و اطلاعات از منابع مختلف باعث میشود نگران و نگران تر شود و حتی در افرادی كه زمینه بیماری وسواس دارند این بیماری تشدید شود.
وی درباره اینكه «آیا بیماران روانپزشكی مستعدتر از دیگران در ابتلا به كرونا هستند؟»، گفت: هنوز مطلب ثابت شده‌ای وجود ندارد؛ یكسری فرضیات وجود دارد كه ایمنی بدن و وضعیت روان فرد با هم بسیار ارتباط دارد؛ اگر كسی خیلی استرس داشته باشد، ممكن است سطح ایمنی‌اش پایین بیاید یا اینكه بعضی منابع می‌گویند شاید برخی بیماران روانپزشكی در حملات حاد بیماری باعث میشود گاهی قضاوتشان دچار اختلال شودو این رعایت‌ها را نكنند و بیشتر امكان ابتلا وجود دارد.
قنبری ابراز داشت: از طرفی اگر كسی با اختلالات روانی مبتلا به كرونا شود، باز به خاطر داروهایی كه مصرف می‌كند و احتمال تداخل دارویی،درمانش با چالش‌های بیشتری همراه است؛اگرچه با درایت پزشك و مدیریت درمان می‌تواند مشكلی برایش پیش نیاید.
این روانپزشك افزود:برخی داروهایی كه در روند درمان كرونا استفاده میشود نیز می‌توانند علائم روان پزشكی بروز دهند و علائم این بیماران را تشدید كنند.
وی درباره راه‌های جلوگیری از بروز چنین وضعیتی، گفت: افرد اولا باید مدام دنبال خبرهای ناگوار نروند و این وسواس دنبال كردن اخبار ناگوار را كنترل كنند. اضطرابش واقع گرایانه باشد؛ به تبع همه ما باید نگران ابتلا و رعایت بهداشت خود و خانواده مان باشیم اما اگر اصول بهداشتی را رعایت می‌كنیم و این كارهایی است كه از دستمان برمی‌آید و وقتی به خوبی انجام دادیم، دیگر باید سعی كنیم با توكل بخدا به خودمان آرامشش دهیم؛چراكه اینكه نگرانی بیش از حد داشته باشیم به ما هیچ كمكی نمی‌كند.
باید سعی كنیم سیكل خواب و بیداری منظم و درستی داشته باشیم.حتی اگر قرار نیست صبح زود از خواب بیدار شویم، باید سعی كنیم در ساعت خاص و مشخصی بخوابیم و بیدار شویم
این استاد روانپزشكی خاطرنشان كرد:نگرانی در حدی كه فرد را آماده كند تا از خود و خانواده‌اش به صورت اصولی محافظت و مراقبت كند، خوب است اما اگر فرد را بسمت رفتارهای وسواس گونه ببرد و یا اشتغال ذهنی زیادی برایش ایجاد كند و انرژی او را تلف كرده و سطح ایمنی‌اش ر ا پایین بیاورد خود می‌تواند مضر باشد.
قنبری اضافه كرد:دوم اینكه باید سعی كنیم سیكل خواب و بیداری منظم و درستی داشته باشیم.حتی اگر قرار نیست صبح زود از خواب بیدار شویم، باید سعی كنیم در ساعت خاص و مشخصی بخوابیم و بیدار شویم؛ چراكه خواب شبانه می‌تواند سلامت بهتری برای فرد ایجاد كند تا خوابی كه فرد در روز می‌كند.
وی ادامه داد: سعی كنیم اگر نمی‌توانیم بیرون رفته یا باشگاه برویم در خانه ورزش كنیم و رژیم غذایی سالمی را برای خودمان درست كنیم.
افرد اولا باید مدام دنبال خبرهای ناگوار نروند و این وسواس دنبال كردن اخبار ناگوار را كنترل كنند
این استاد روانپزشكی متذكر شد:سعی كنیم از تفریحات سالم تر مثلا اگر در ساعات خلوت فرصت داریم با رعایت فاصله گذاری اجتماعی و ماسك به فضای باز رفته و قدم بزنیم و از تفریحاتی كه كم خطر تر هستند، استفاده كنیم.
قنبری با بیان اینكه می‌توانیم با دیدن تلویزیون و كتاب خواندن وقت مان را پركنیم،گفت: اگر افرادی نگران ابتلا هستند درمان‌های آنلاین نیز وجود دارد و پزشكان مختلفی هستند كه می‌توانند بصورت آنلاین بیماران را درمان كنند.
وی ابراز داشت:همه‌گیری این ویروس، طبعا نگرانی‌هایی رادر ما ایجاد كرده كه یك سری از آنها سالم است و بعضی دیگر ناسالم. نگرانی‌های سالم مثلا هشدار می‌دهند كه اینجا آلوده است، این كار را نباید انجام بدهیم و این كار را باید انجام دهیم؛ اینها چیزهایی هستند كه به من هشدار داده و من باید اقدام مناسبی برای حل آن انجام دهم تا مشكل برطرف شود.
این استاد روانپزشكی افزود: اما یكسری از نگرانی‌ها ناسالم و مانند پارازیت هستند. افكاری تكراری و ناكارآمد كه باعث استرس و فشار روانی مضاعف در ما می‌شوند كه این نوع نگرانی‌ها به هیچ عنوان ارزش توجه ندارند. باید بدانیم كه قابل حل نیستند و هیچ راهكاری هم برای‌شان وجود ندارد. در نتیجه با انجام این كارها می‌توانیم از عود بیماری‌های روانپزشكی پیشگیری كنیم.
به عـلاوه باید تـوجه داشـت كـه دعـا و تضرع به درگاه خـداوند بـاعث كاهش شدت اضطراب میشود؛ زیرا خداوند فرموده است: وَ قالَ رَبُّكُمُ ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَكُمْ (آیه 60، غافر).: «مرا بخوانید تا (دعای) شما را مستجاب كـنم».
به هـمین دلیـل است كه دعا و نیایش به درگاه خداوند از شـدت اضـطراب انـسان كاسته و باعث آزاد شـدن نیروی روانی او میشود؛در این صورت انسان حالت نشاط و طراوت را در تمام وجودش احساس می كند.
البته باید بدانیم! ضرورت مداخله روان‌شناختی برای بیماران قرنطینه به دلیل ذات ترس از آلوده شدن یا آلوده كردن دیگران، طولانی بودن دوران قرنطینه، حمایت ناكافی، عدم دسترسی به مراقبت‌های پزشكی و مواد غذایی كافی و در نهایت خستگی و بی حوصلگی، احساس تنهایی و پرخاشگری شدیداً احساس میشود؛ چرا كه در مواردی ثابت شده است افراد به همین دلایل از ادامه قرنطینه خودداری می‌كنند.
شیوع كرونا در سطح جامعه، بر اجتماع، خانواده و به خصوص اقتصاد جامعه نیز تاثیر منفی زیادی بر جای نهاد، اما وضعیت اقتصادی امكان بهره مندی همه مردم در اقشار مختلف از خدمات روان شناختی و مشاوره را ممكن نمی سازد؛ لذا جامعه نیاز به دریافت خدمات روان شناختی و مشاوره دارد و كوچكترین گام برای مردم این است كه بحث بیمه‌های پایه و تكمیلی برای دریافت خدمات روان شناسی و مشاوره در سطح كشور عملیاتی شود.
