احتمال این وجود دارد كه ویروس كووید 19 تا ابد همراه بشر باقی بماند.
یك متخصص اپیدمیولوژی ضمن ارایه راهكارهای عملی برای كنترل پاندمی كووید19، گفت: قطعا اگر از ویروس عقب بمانیم، هر روز شاهد افزایش موارد مرگ و ابتلا خواهیم بود؛ بنابراین باید هرچه سریع‌تر درس آموخته‌ها را تحلیل و بر اساس آن برنامه‌ریزی و اجرا كنیم.
دكتر حمید سوری عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی ، با تاكید بر اینكه نمی‌توان تاریخ دقیقی برای اتمام پاندمی كرونا پیش بینی كرد، گفت: احتمال این وجود دارد كه ویروس كووید 19 تا ابد همراه بشر باقی بماند.
وی با بیان اینكه توزیع شاخص‌های اپیدمیولوژی كووید 19 در سراسر جهان یكسان نبوده و جوامع و گروه‌های جمعیتی مختلف پاسخ‌های متفاوتی در مقابل آن بروز می‌دهند، اظهار كرد: ماهیت بیماری و ویژگی‌های خاص آن از مهمترین علل پاسخ‌های متفاوت نسبت به آن است. به‌عنوان نمونه ماهیت ویروس به‌گونه‌ای است كه باعث آسیب یا مرگ‌ومیر كمتر در كودكان شده، ولی سالمندان و افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای بیشتر آسیب می‌بینند.
تأثیر سیاست‌گذاری‌های كلان و رفتار افراد جامعه در كنترل اپیدمی
وی با تأكید بر تأثیر سیاست‌گذاری‌های كلان و رفتار افراد جامعه در پاسخ به اپیدمی، گفت: تجربه نشان می‌دهد جوامعی كه هوشمندانه‌تر، خردمندانه‌تر و علمی‌تر عمل كرده‌اند، موفق‌تر بوده‌اند.
سوری با تاكید بر اینكه تفاوتی در ماهیت عامل بیماری‌زای ویروس كرونا در مناطق مختلف وجود ندارد، عنوان كرد: دلیل تفاوت در موفقیت و ناكامی اپیدمی در كشورهای مختلف، اعمال سیاست‌ها و رفتار متفاوت افراد در جوامع مختلف است.
این اپیدمیولوژیست با اشاره به دلایل اصلی وقوع موج دوم كرونا و افزایش آمار ابتلا و فوتی‌ها، اظهار كرد: سرعت گسترش و بیماری‌زایی ویروس كووید 19 از برنامه‌ریزهای اجرایی ما بیشتر است. دومین نكته، شدت عمل و نظارت بر حسن اجرای پروتكل‌ها و برنامه‌هایی است كه برای كنترل اپیدمی اعمال می‌شود.
كشورهای موفق در كنترل پاندمی، چه كردند؟
سوری با بیان اینكه كشورهای موفق جهان برای اجرای سیاست‌ها و پروتكل‌ها از نیروهای قهریه استفاده كرده و جرائم سنگینی مقرر كردند، عنوان كرد: با همین ابزار توانستند اپیدمی را در یك محدوده جغرافیایی كوچك كنترل كنند، ولی متأسفانه در كشور ما این نوع غفلت‌ها سبب شد كه هم‌اكنون هیچ نقطه سفیدی در كشور نداشته باشیم. از طرفی ما باید از ظرفیت‌های موجود مثل مراكز علمی تحقیقاتی، پژوهشكده‌ها، دانشگاه‌های علوم پزشكی، مراكز بهداشتی و امثال این‌ها برای مقابله با اپیدمی به‌خوبی استفاده شود البته نمی‌توان اقدامات مثبت صورت گرفته را انكار كرد ولی در مجموع باید دانش روز جهانی در رابطه با كنترل پاندمی را در یك ساختار سازمان‌دهی شده و مدون بومی‌سازی و استفاده كرد.
وی با تأكید بر اینكه انتشار مقالات علمی علیرغم ارزش خاص و محدود خود، باید در راستای حل مسائل جامعه باشد، گفت: حتی اگر روز ی یك‌میلیون مقاله از كووید 19 منتشر كنیم؛ زمانی كه قادر به كاهش آمار ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از آن و كنترل اپیدمی نباشیم، ارزشی برای جامعه ندارد. در مجموع كنترل اپیدمی به یك وفاق ملی نیاز دارد و تعریف خودی و غیرخودی در سیاست‌گذاری‌ها كاملاً غلط و نادرست است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی با انتقاد از رویكرد صرفاً درمانی در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های مرتبط با پاندمی و حضور كم تعدادتر افراد دارای تخصص پیشگیری در بافت تصمیم‌گیرندگان كمیته‌های علمی اپیدمی، تاكید كرد: مساله كووید 19 به یك تیم پیشگیری قوی متشكل از رشته‌های مختلف اپیدمیولوژی، بهداشت محیط، بهداشت حرفه‌ای، آموزش بهداشت، اقتصاد بهداشت و امثال این‌ها نیاز دارد.
وی با بیان اینكه نقد مكرر و مرتب شرایط در اپیدمی‌ها امری كاملاً طبیعی است، در عین حال ضمن تقدیر از همه تلاش‌ها و اقدامات صورت گرفته در مقابله با كرونا، این را هم گفت كه منظور از این گفته‌ها مقابله با یك حركت و گروه یا ناكارآمد جلوه دادن نظام سلامت نیست؛ اتفاقا نظام سلامت نظام بسیار كارآمدی است كه تنها باید به مؤلفه‌های پیشنهادی توجه جدی‌تری داشته باشد.
ماهیت دینامیك اپیدمی كووید 19
عضو ستاد مقابله با كرونا در تهران با تأكید بر اهمیت زمان‌بندی مناسب برای اعمال سیاست‌ها و اتخاذ تصمیمات در كنترل و مدیریت اپیدمی، عنوان كرد: اپیدمی كووید 19 برخلاف مسمومیت غذایی كه یك اپیدمی تك پیكی یا تك قله‌ای و ایستا است، ماهیت پویا و دینامیكی دارد یعنی تا زمانی كه حتی یك فرد بیمار در جامعه باشد، ادامه خواهد داشت؛ بنابراین به‌روزرسانی سیاست‌ها و برنامه‌ریزی مدون و متناسب با تحركات اپیدمی و تغییرات ویروس ضروری است.
این اپیدمیولوژیست معتقد است كه اگر از ویروس عقب بمانیم هرروز شاهد افزایش موارد مرگ و ابتلا خواهیم بود؛ بنابراین باید هرچه سریع‌تر درس آموخته‌ها را تحلیل و بر اساس آن برنامه‌ریزی و اجرا كنیم.
ضرورت اعمال مراقبت‌های سازماندهی‌شده از گروه‌های آسیب‌پذیر
وی برنامه‌ریزی برای اعمال مراقبت‌های سازماندهی‌شده از گروه‌های آسیب‌پذیر همچون سالمندان و افراد دارای بیماری زمینه‌ای را از اولویت‌ها دانست و گفت: به عنوان نمونه در راستای برنامه ریزی‌های به موقع، مراقبت‌های سازماندهی‌شده از افراد آسیب‌پذیر، مواجهه این افراد با ویروس را كاهش داده و در نهایت میزان ابتلا و مرگ‌ومیر نیز كمتر می‌شود. به‌عنوان نمونه می‌توان با تأمین نیازمندی‌های معمول، میزان ترددهای غیرضروری این افراد را كاهش داد.
دو مؤلفه مهم در مدیریت پاندمی
این اپیدمیولوژیست كنترل آمار مرگ و بستری را به‌عنوان دو مؤلفه مهم در مدیریت اپیدمی عنوان كرد و گفت: كنترل آمار مرگ‌ومیر هم باعث ارتقای رتبه كشور در عرصه جهانی و هم عاملی برای بازگشت آرامش روانی در سطح جامعه می‌شود. همچنین با كاهش موارد بستری از خستگی و فرسودگی شغلی كادر درمان كاسته و به حفظ سرمایه‌های عظیم كشور یعنی پزشكان، پرستاران و دیگر اعضای كادر درمان كمك می‌كنیم.
ضرورت مدلینگ و سناریوسازی اپیدمیولوژیك در پاندمی‌ها
سوری با اشاره به‌ضرورت مدلینگ و سناریوسازی اپیدمیولوژیك در موضوعاتی همچون ظرفیت ورودی بیمارستان‌ها و روند بیماری، تصریح كرد: هیچ‌كس نمی‌تواند در رابطه با آینده پاندمی كووید 19 قضاوت قطعی داشته باشد، با این‌حال تحقیقات حوزه اپیدمیولوژی می‌تواند در این رابطه برآوردهایی داشته باشد كه طبیعتاً ارزش آن از اظهارات خام شخصی بالاتر است؛ البته رصد و به‌روزرسانی این برآوردها ضروری است.
رئیس مركز تحقیقات ارتقاء ایمنی و پیشگیری از مصدومیت‌ها در بخش دیگر گفت‌وگو با تاكید بر اینكه برای برآورد دقیق و قابل‌اعتنا، به اطلاعات معتبر، كامل و به‌روز نیاز داریم، گفت: متأسفانه این نوع داده‌ها در كشور ما خیلی قابل‌توجه و در دسترس نیست. به‌عنوان نمونه اطلاعاتی مانند آمارها، تردد افراد مبتلا، تماس با سایرین و سایر اطلاعات موردنیاز برای سناریوسازی و مدلینگ، اگرچه وجود دارد، ولی در دسترس محققان و اپیدمیولوژیست‌ها نیست و گاه آمار و اطلاعات به‌صورت انحصاری در اختیار برخی سازمان‌ها قرار دارد. زمانی كه برای تهیه یك مدل اپیدمیولوژیك، ورودی اطلاعات ناقص و همراه با خطا باشد، مسلما مدل نیز خطا خواهد داشت و بعضاً ممكن است باعث گمراهی سیاست‌گذار شود. اگرچه یكسری نظام‌های جمع‌آوری اطلاعات وجود دارد ولی ساختار و بستر مناسبی برای تحلیل و پیش‌بینی درست از شرایط وجود ندارد.
وی ادامه داد: به‌عنوان نمونه آمار فوت بر اثر حوادث و سوانح رانندگی با قطعیت بیان نمی‌شود و آمارهای وزارت بهداشت، پزشكی قانونی و ارگان‌های مرتبط با سوانح و حوادث با یكدیگر متفاوت است. تحقیقات صورت گرفته در این رابطه نشان داده كه همواره در آمار مرگ ناشی از حوادث و سوانح درصدی كم شماری وجود دارد و در رابطه با مرگ‌ومیر ناشی از كرونا میزان كم‌شماری هنوز مشخص نیست.
این اپیدمیولوژیست با بیان اینكه تحلیل راجع به اپیدمی نباید الزاماً محدود به موارد فوت و بستری شده باشد، گفت: تعداد زیادی از مبتلایان به بخش‌های خصوصی و مطب‌ها مراجعه كرده و یا اصلاً به‌جایی مراجعه نكرده و در خانه استراحت می‌كنند، این افراد نه‌تنها در آمار حساب نمی‌شوند، بلكه خود می‌توانند از كانون‌های انتشار بیماری باشند، این در حالیست كه اطلاعاتی از آن‌ها در دسترس نیست.
ضرورت تقویت دیجیتال اپیدمیولوژی در كشور
این عضو هیئت علمی دانشگاه با اشاره به برخی راهكارها برای به‌روزرسانی و اصلاح آمارها، گفت: می‌توان به جای استفاده از روش‌های سنتی برای جمع‌آوری اطلاعات در اپیدمی‌ها، موضوع دیجیتال اپیدمیولوژی را تقویت كرد. بر این اساس می‌توان با استفاده از فناوری‌های نوین و زیرساخت‌های موجود در كشور، از این داده‌ها برای كنترل اپیدمی استفاده كرد.
كنترل اپیدمی باید به اولویت كلی همه سازمان‌ها تبدیل شود
این استاد دانشگاه با بیان اینكه كنترل اپیدمی یك وظیفه صرفاً وزارت بهداشتی نبوده و باید به یك اولویت كلی در همه سازمان‌ها تبدیل شود، گفت: به‌عنوان نمونه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات یكی از سازمان‌هایی است كه می‌تواند در زمینه دیجیتال اپیدمیولوژی بسیار كمك‌كننده باشد، با استفاده از این اطلاعات اپیدمیولوژیست‌ها می‌توانند تحلیل درست‌تر و علمی‌تری از شرایط داشته باشند و در نهایت تصمیمات و سیاست‌های بهتر و موثرتری اتخاذ می‌شود.
سوری با اشاره به عدم صحت مدل‌های اپیدمیولوژیكی كه در اوایل شیوع اپیدمی ارائه‌شده بود، گفت: ارتباطات بین سازمانی قوی، داشتن اطلاعات صحیح، تعامل درست و استفاده صحیح از امكانات موجود سبب می‌شود تا بتوانیم یك مدل و سناریو صحیح و بجا طراحی كرد.
سوءاستفاده از آمارهای انحصاری در كشور
این محقق با بیان اینكه متأسفانه به طور سنتی دسترسی به اطلاعات و داده‌ها در كشور با ضعف روبروست، عنوان كرد: این مساله دلایل مختلفی دارد كه مقررات دست و پاگیر، مسائل فرهنگی و محرمانه بودن اطلاعات برخی از آن‌هاست؛ در عین حال مقررات مدون و محكمی در این قضیه وجود ندارد و سبب می‌شود تا عده‌ای سودجو از آمار و اطلاعاتی كه با استفاده از سرمایه اجتماعی جمع‌آوری‌شده، سوء استفاده كرده و با شروط و بهانه‌های نادرست از ارایه اطلاعات به محققان خودداری كنند. البته این مسئله یك ضعف تاریخی در كشور بوده و مختص اپیدمی كووید 19 نیست، بنابراین متولیان امر باید یك‌بار برای همیشه راهكاری برای حل این معضل بیندیشند.
نقش اپیدمیولوژی در پیش‌بینی تبعات ناشی از اتخاذ سیاست‌های نادرست
سوری در ادامه با اشاره به نقش اپیدمیولوژی در پیش‌بینی تبعات ناشی از اتخاذ سیاست‌های نادرست در مدیریت و كنترل پاندمی، اذعان داشت: نقش اپیدمیولوژیست اطلاع‌رسانی، هشدارهای به موقع و ارائه چشم‌انداز روشن از شرایطی است كه در پی اتخاذ و یا عدم اتخاذ تصمیمات و سیاست‌ها در جامعه رخ می‌دهد. همچنین رصد و تحلیل وضعیت موجود، ارائه راهكارهایی برای كنترل اپیدمی و تهیه مستندات علمی برای اتخاذ تصمیمات درست از دیگر وظایف اپیدمیولوژیست‌هاست؛ حال اینكه سیاست‌گذاران و دولتمردان به این اطلاعات و هشدارها توجه داشته باشند یا خیر، موضوع جداگانه‌ای است.
وی ادامه داد: تحول در روند اپیدمی نیاز به تبحر دارد و بدون تبحر و شجاعت افرادی كه درگیر قضیه بوده و درك علمی از مسائل دارند، نمی‌توانیم اپیدمی را كنترل كنیم.
رسانه‌های شناسنامه‌دار باید فعالانه‌تر عمل كنند
رئیس مركز تحقیقات ارتقاء ایمنی و پیشگیری از مصدومیت‌ها در رابطه با پیش‌بینی آینده پاندمی كرونا، خاطرنشان كرد: پیش‌بینی آینده پاندمی به سیاست‌گذاری‌های مسئولین، رفتار مردم و اعتماد متقابل بین مردم و سیاست‌گذاران بستگی دارد. اگر سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیرندگان بهترین سیاست‌ها را اتخاذ و اعمال كنند ولی مردم همراهی نكنند، قطعا این اپیدمی خاموش نخواهد شد؛ در مقابل واسپاری مسائل صرفاً بر دوش مردم و از مردم مسئولیت خواستن؛ با توجه به مشكلات و مسائل موجود در جامعه نادرست بوده و اثرگذار نخواهد بود.
این اپیدمیولوژیست در خاتمه ضمن انتقاد و هشدار نسبت به تبعات ناشی از انتشار اخبار كذب و شایعه‌ها و شبه علم‌ها در فضای مجازی و برخی رسانه‌ها، تأكید كرد: این موضوعات به شكل‌گیری نگرش‌های غلط در جامعه كمك كرده و سلامت افراد را تهدید می‌كند. در این فضا رسانه‌های شناسنامه‌دار باید فعالانه‌تر عمل كنند و تا حد زیادی سوءتعبیرها و دسیسه‌های طراحی‌شده را خنثی كنند.
